نوع مقاله : مقاله مروری
نویسندگان
گروه آسیبشناسی ورزشی و حرکات اصلاحی، دانشکده تربیتبدنی و علوم ورزشی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Background and Aims: Balance is one of the important factors that help to maintain the independent life of people with intellectual disabilities. A variety of methods are used to assess balance in these individuals. However, so far no review study has been conducted to determine what kind of tests are used to assess balance in this group. Therefore, The purpose of this study was to investigate the methods of assessing postural control and balance used in studies on intellectual disabilities.
Methods: In this study, a comprehensive search was performed on functional assessment tests of balance in people with intellectual disabilities. PubMed, Medline, Web of Science, ScienceDirect, Cochrane Central Register of Controlled Clinical Trials, Google Scholar, Scopus, Magiran, IranDoc, Iran Medex, MedLib, and SID were searched from 1991 to November 2020. After collecting the search results, first, the title and then the summary of the articles were studied. If the articles met the inclusion criteria, the results were used in the review study and otherwise discarded.
Results: Based on the criteria and objectives of the research, 20 articles were selected after the evaluation process. All articles were provided in full text. Then, 23 Functional Balance Assessment Tests were used to measure functional balance in people with intellectual disabilities.
Conclusion: Studies had examined the evaluation of functional balance in intellectual disabilities in several ways; therefore, it seems that a specific test cannot be suggested to measure the balance of intellectually disabled people.
کلیدواژهها [English]
Introduction
Various studies have shown that people with intellectual disabilities have a balance deficit compared to normal people of the same age.[2, 5, 6] In this regard, studies have used various exercise programs to improve the balance of these people [10, 12]; and based on the results of research, have made suggestions to improve the balance and maintain the independent life of people with intellectual disabilities; Different studies have used different equilibrium tools and methods to measure balance in different populations. Balance is generally measured in two ways; 1. Quantitative balance measurement (quantitative posture) 2. Balance measurement using functional tests [13]. Of course, studies measure performance tests from a systems perspective (physiological assessment) and from a biomechanical perspective (static and dynamic balance).
Due to the importance of postural control deficits and balance in people with intellectual disabilities, extensive studies are still ongoing in this field and various functional tests are used to assess the balance of people with intellectual disabilities. The question is, what tools have these studies used more to measure balance? With the studies conducted by the authors of this study, there is still no study that examines the various commonly used methods for assessing the functional balance of people with intellectual disabilities. It is important in this regard to determine which of these tests provides more accurate and valid information than functional balance assessment in people with intellectual disabilities.
Materials and Methods
A comprehensive study was performed on postural control tests and balance assessments in people with intellectual disabilities used from 1991 to November 2020. The used databases included PubMed/Medline, Web of Science, ScienceDirect, Cochrane Central Register of Controlled Clinical Trials, Google Scholar, Scopus, Magiran, IranDoc, Iran Medex, MedLib, and SID. The keywords were mentally handicapped or intellectual disability or intellectually disabled or mental retardation or mental disability and balanc or dynamic balance or static balance or postural control and functional tests or physical examination or functional performance tests or lower extremity tests. After collecting the search results, first, the title and then the summary of the articles were read. If the articles met the inclusion and exclusion criteria, the results were used in the review study and otherwise discarded. Based on the criteria and objectives of the research, 20 articles were selected after the evaluation process. All articles were provided in full text.
Inclusion criteria: 1. Publishing in English and Persian; 2. Using balance performance evaluation tests; 3. Tests performed only on people with intellectual disabilities; 4. Articles that have been in the reviewing process before publication.
In the first stage, the screening of the title and abstract of descriptive studies was performed focusing on functional assessment tests of balance in people with intellectual disabilities and published in Persian and English. A research assistant independently reviewed the abstracts of articles. The second stage of screening the whole text according to the items: the main criteria (functional evaluation of balance in people with intellectual disabilities) and the specificity of the target population (people with intellectual disabilities). Summary descriptive information was collected by the research assistant and checked by the senior researcher. Exclusion criteria were papers published at conferences, papers, in which the test method was not well defined and papers that used rigorous laboratory tools and were not classified as functional tests.
Results
The study selection process is shown in Figure 1. A search of electronic sources yielded 568 titles. Manual searching and reviewing the sources of articles resulted in 69 more titles. After removing duplicate titles, 196 abstracts were identified for review. After reviewing the titles and abstracts of the articles, 132 articles were deleted and 64 articles were selected to read the whole text. After reviewing the full text of the articles, 20 articles were selected from 23 different tests that studied the functional assessment of balance in people with mental disabilities and their results were reported.
Discussion
The aim of this study was to investigate how to evaluate functional balance in intellectual disabilities. Reviewing the studies, it was found that studies had evaluated the functional balance in intellectual disabilities in several ways. In the present review, 20 articles were found that examined and evaluated the functional balance in intellectual disabilities using 23 multiple tests.
Open and closed static balance tests were as follows: Romberg one-sided test [25], Romberg test [26],Sharpened Romberg test [27],one-leg stance (OLS) test [31], single-limb standing test,[35] Balance Error Scoring System [34]. They have the same objectives and the purpose of all these tests is to measure static balance in the open or closed eye. The score of these tests is mostly calculated based on the number of errors or test time; these types of tests have a high degree of safety to measure balance. People with intellectual disabilities can perform these tests in comfortable conditions without external interference.
Timed up and go (TUG) test [30], Modified functional reach,[34] Star Excursion Balance [36], Y Balance test [33], and tests of walking balance [24], have been mostly used to measure the dynamic balance of people with intellectual disabilities. Fun fitness battery tests [15], sit-and-stand,[14] Bruininks-Oseretsky test of motor proficiency (BOTMP) [37], and Tinetti test [32] have been more used for measuring motor skills and fitness factors in people with intellectual disabilities.
The Berg balance scale (BBS) [29] and balance evaluation systems test (BESTest) [16] have been used to measure functional balance in people with intellectual disabilities and seem to be the most complete balance measurement in these individuals because these tests measure and evaluate balance from a systems perspective. The view of systems is to determine the causes of balance problems to treat it [29, 40].
The tests used to assess the functional balance of people with intellectual disabilities have a wide range and have been used in different populations. It seems that there is no specific test that is used only to measure balance in groups with intellectual disabilities.
Ethical Considerations
Compliance with ethical guidelines
This article is a meta-analysis/systematic review with no human or animal samples. There were no ethical considerations to be considered in this research.
Funding
This research did not receive any specific grant from funding agencies in the public, commercial, or not-for-profit sectors.
Authors' contributions
All authors contributed equally in preparing all parts of the research.
Conflict of interest
The authors declared no conflict of interest.
Acknowledgments
The researchers would like to thank all the people who cooperated in the present research and the dean of the Faculty of Physical Education of Gilan University.
مقدمه
افراد دچار ناتوانی ذهنی در حدود 3 درصد از جمعیت جهان را تشکیل میدهند [1]. ناتوان ذهنی به کسی گفته میشود که عملکرد کلی ذهن او بهطور مشخصی پایینتر از حد میانگین باشد، درعینحال در رفتارهای انطباقی کودک در طول دوره رشد تأخیر و نارسایی مشاهده میشود [2، 3]. مهمترین معیار برای تعیین این افراد عامل هوش است که جنبههایی ازقبیل توانایی و استعداد کافی برای یادگیری و درک امور، هماهنگی و سازش با محیط و بهرهبرداری از تجارب گذشته است. افراد ناتوان ذهنی را به گروههای آموزشپذیر با بهره هوشی (50 تا 75)، تربیتپذیر (30 تا 49) و وابسته (پایینتر از 29) تقسیم بندی میکنند [4]. توانایی حفظ زندگی مستقل عامل مهمی برای افراد دچار ناتوانی ذهنی است.
یکی از فاکتورهای مهمی که برای حفظ زندگی مستقل این افراد کمک بزرگی میکند، تعادل است [5]. تعادل، پیششرط اساسی بیشتر فعالیتهای زندگی روزمره را تشکیل میدهد که پویایی بدن را در پیشگیری از سقوط توصیف میکند [6]. ازنظر فیزیولوژیکی، تعادل، تعامل میان سطوح مختلف سازوکارهای کنترل حرکت محسوب شده و ازنظر بیومکانیکی بهعنوان توانایی حفظ یا برگشت مرکز ثقل بدن در محدوده پایداری که بهوسیله سطح اتکا تعیین میشود، تعریف میشود [7].
اما مطالعات مختلفی نشان دادهاند افراد دچار ناتوانی ذهنی در مقایسه با افراد عادی هم سن و سال خود دچار نقص تعادلی هستند [8]. درهمینراستا، مطالعات برای بهبود تعادل این افراد از برنامههای تمرینی مختلف استفاده کردهاند [9-12]. براساس نتایج تحقیقات برای بهبود تعادل و حفظ زندگی مستقل افراد ناتوانان ذهنی پیشنهاداتی ارائه دادهاند، مطالعات مختلف برای اندازهگیری تعادل در جمعیتهای مختلف از ابزارها و روشهای مختلف تعادلی استفاده کردهاند. بهطورکلی اندازهگیری تعادل به 2 روش انجام میشود:
1. اندازهگیری تعادل بهصورت کمّی (پوسچرگرافی کمّی)،
2. اندازهگیری تعادل با استفاده از آزمونهای عملکردی [13]. البته مطالعات آزمونهای عملکردی را از دیدگاه سیستمها (ارزیابی فیزیولوژیکی) و از دیدگاه بیومکانیکی (تعادل ایستا و پویا) اندازهگیری میکنند.
یکی از اختلالهای فراگیر عملکرد افراد دچار ناتوانی ذهنی، آهسته بودن حرکتهاست [14]. بیشتر حرکت آنها هماهنگی و دقت کمی دارد و ناکارآمدتر از حرکات افراد دارای رشد طبیعی است. افراد ناتوان ذهنی در اجرای وظایفی که شامل ترکیبی از 2 فعالیت باشد، بسیار ضعیفتر عمل میکنند [14]. گزارش شده که افراد ناتوان ذهنی توده بدنی بالایی دارند و بهعلت کم تحرکی، بیشتر دچار افزایش وزن میشوند [15]. همچنین اختلالات عصبی مرتبط دچار ناتوانی ذهنی، مانند اسپاستیسیتی عضلات اسکلتی میتواند اختلالات تعادلی را در این افراد بیشتر کند [16].
علاوهبراین، محدودیت نسبی در مفاصل و ضعف نسبی در عضلات اندام تحتانی نیز میتواند موجب اختلال در تعادل این افراد شود [17]. محدودیت عملکردی ناتوانان ذهنی ممکن است جزئی یا کلی باشد و به تبع آن اختلال در تعادل با آسیب یکپارچگی حسی و رشد حرکتی مشاهده شود. افراد دچار ناتوانی ذهنی دارای هیپوتونیا، شلی مفاصلی یا هایپرموبیلتی و لیگامنتی و همچنین کاهش قدرت عضلانی و تغییرات مخچه هستند که اثرات قابلتوجهی بر تعادل این افراد میگذارد [17]. سطح اتکا وسیعتر و همچنین افزایش نوسانات داخلیخارجی مرکز جرم و حفظ تیلت قدامی لگن هنگام تعادل ایستا در افراد دچار ناتوانی ذهنی دیده شده است [16]؛ بنابراین هنگام استفاده از آزمونهای ارزیابی عملکردی تعادل در افراد ناتوان ذهنی باید محدودیتهای تعادلی مربوط به افراد دچار ناتوانی ذهنی که گزارش شده است را درنظر گرفت.
باتوجهبه اهمیت موضوع نقص کنترل پاسچر و تعادل در افراد دچار ناتوانی ذهنی، همچنان مطالعات بهطور گسترده در این زمینه ادامه دارد و از آزمونهای عملکردی مختلفی برای ارزیابی تعادل افراد دچار ناتوانی ذهنی استفاده میکنند. سؤال اینجاست که این مطالعات بیشتر از چه ابزارهایی برای اندازهگیری تعادل استفاده کردهاند. با بررسیهای بهعملآمده از سوی نویسندگان این مطالعه، هنوز مطالعهای که به بررسی پیرامون انواع روشهای پرکاربرد ارزیابی تعادل عملکردی افراد دچار ناتوانی ذهنی پرداخته باشد، مشاهده نشد. این موضوع از این جنبه حائز اهمیت است که مشخص شود کدامیک از این آزمونها، اطلاعات دقیقتر و معتبرتری از ارزیابی عملکردی تعادل در افراد دچار ناتوانی ذهنی ارائه میدهد.
مواد و روشها
در این مطالعه، بررسی جامعی بر آزمونهای کنترل پاسچر و ارزیابی تعادل در افراد دچار ناتوانی ذهنی انجام شد. جستوجو در پایگاههای پابمد مدلاین، وب آو ساینس، ساینس دایرکت، پایگاه مرکزی ثبت کارآزماییهای بالینی کاکرین، گوگل اسکالر، اسکوپوس، مگیران، ایرانداک، ایران مدکس، مدلیب و مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی با کلیدواژههای Mentally handicapped or intellectual disability or intellectually disabled or mental retardation or mental disability* and balance* or dynamic balance or static balance or postural control * and functional tests* or physical examination or functional performance tests or lower extremity tests. از سال 1991 تا نوامبر 2020 انجام شد.
پس از گردآوری نتایج جستوجو، ابتدا عنوان و سپس خلاصه مقالات مطالعه شد. چنانچه مقالات با معیار ورود و خروج همخوانی داشت، از نتایج آن در مطالعه مروری استفاده و در غیر این صورت کنار گذاشته میشد. براساس معیارها و اهداف تحقیق، 20 مقاله پس از مراحل ارزیابی انتخاب شد. تمام مقالات بهصورت متن کامل فراهم شد. معیارهای ورود مطالعه: 1. مقالات انتشاریافته به زبان انگلیسی و فارسی، 2. آزمونهای ارزیابی عملکردی تعادل، 3. آزمونهایی که فقط در افراد دچار ناتوانی ذهنی انجام شده باشد، 4. مقالاتی که قبل از چاپ در فرآیند داوری قرار گرفته باشد. معیارهای خروج مقالات عبارت بود از: مقالاتی که در کنفرانسها چاپ شده بودند در روند بررسی قرار نگرفتند، مقالاتی که در آنها نحوه اجرای آزمون به خوبی مشخص نشده بود و مقالاتی که از ابزارهای آزمایشگاهی دقیق استفاده کرده بودند، جزء آزمونهای عملکردی طبقهبندی نمیشوند.
مرحله اول
غربالگری عنوان و چکیده مطالعات توصیفی با تمرکز بر آزمونهای ارزیابی عملکردی تعادل در افراد دچار ناتوانی ذهنی و انتشار به زبان فارسی و انگلیسی انجام شد. یک دستیار تحقیق بهصورت مستقل چکیدههای مقالات را بررسی میکرد.
مرحله دوم
غربالگری کل متن باتوجهبه موارد: معیارهای اصلی (ارزیابی عملکردی تعادل در افراد دچار ناتوانی ذهنی) و مشخص بودن جامعه هدف (افراد دچار ناتوانی ذهنی) بود.
غربالگری کل متن توسط یک محقق انجام شد. یک محقق ارشد نیز لیست نهایی مقالات انتخابشده را جهت اطمینان از اینکه تمام مقالات با هدف تحقیق همراستا است، بررسی کرد. خلاصه اطلاعات توصیفی توسط دستیار تحقیق جمعآوری شد و توسط محقق ارشد بررسی شد. از یک جدول نمونه (تصویر شماره 1) برای استخراج اطلاعات جامعه هدف، ارزیابی عملکردی تعادل در افراد دچار ناتوانی ذهنی و نتایج آنها استفاده شد.
یافتهها
فرایند انتخاب مطالعات در تصویر شماره 1 نشان داده شدهاست. با جستوجو در منابع الکترونیکی 568 عنوان به دست آمد. جستوجوی دستی و بررسی منابع مقالات 69 عنوان دیگر به دست آمد. بعد از حذف عنوانهای تکراری 196 چکیده برای مرور مشخص شدند. بعد از بررسی عنوان و چکیده مقالات 132 مقاله حذف شدند و 64 مقاله برای مطالعه کل متن انتخاب شدند. بعد از بررسی کل متن مقالات، 20 مقاله که از 23 آزمون مختلف، ارزیابی عملکردی تعادل در افراد دچار ناتوانی ذهنی را مورد مطالعه قرار داده بودند، انتخاب شدند و نتایج آنها گزارش شد (جدول شماره 1).
بحث
هدف از مطالعه حاضر بررسی چگونگی روشهای ارزیابی تعادل عملکردی در ناتوانان ذهنی بود. با مرور مطالعات مشخص شد مطالعات از روشهای متعددی به بررسی ارزیابی تعادل عملکردی در ناتوانان ذهنی پرداختهاند که در مطالعه مروری حاضر 20 مقاله پیدا شد که از 23 آزمون متعدد به بررسی و ارزیابی تعادل عملکردی در ناتوانان ذهنی پرداخته بودند. به بحث و بررسی ویژگیهای هریک از این آزمونها میپردازیم تا مشخص شود آیا این آزمونها متناسب با تواناییهای عملکردی افراد دچار ناتوانی ذهنی، قادر به ارزیابی دقیقی از تعادل عملکردی افراد دچار ناتوانی ذهنی هستند یا خیر؟ برای بررسی این موارد باید اول ارزیابی دقیقی از تعادل افراد دچار ناتوانی ذهنی داشته باشیم.
آزمون لکلک [19] که در آن آزمودنی برای حفظ تعادل باید روی پنجه پای خود قرار بگیرد و همچنین این شرایط را در حالت چشم باز و چشم بسته باید اجرا کند که بهنظر میرسد در شرایطی که فرد چشمهای خود را میبندد و روی پنجه پا قرار میگیرد، شرایط برای حفظ تعادل بسیار سخت میشود، درحالیکه افراد دچار ناتوانی ذهنی از محدودیتهای فراوانی برای حفظ تعادل برخوردار هستند؛ بنابراین بهنظر میرسد این آزمونها بازخورد خوبی از تعادل افراد دچار ناتوانی ذهنی ارائه ندهد و همچنین بهنظر میرسد که آزمونهای تعادل پویا [33]، راه رفتن روی عرض چوب موازنه [37]، آزمون راه رفتن روی نیمکت [28]،آزمون وضعیت پویا روی یک پا [31] هم شرایط دشواری را برای حفظ تعادلی افراد دچار ناتوانی ذهنی ایجاد کند؛ بنابراین برای بررسی اینکه این آزمونها واقعاً توانایی اندازهگیری دقیقی از عملکردهای تعادلی افراد دچار ناتوانی ذهنی را دارند، باید توسط روشهای استاندارد برای مثال با استفاده از فورس پلیت، دقت این آزمونها بررسی شود.
آزمونهای تعادل ایستا (رومبرگ یکطرفه) با چشم باز و بسته [25]، رومبرگ [26]، تست شارپند رومبرگ [27]، وضعیت یک پا [31، 34]، سیتم ارزیابی خطاهای تعادل [34] اهداف یکسانی دارند و هدف تمام این آزمونها اندازهگیری تعادل ایستا در حالت چشم باز یا چشم بسته است که امتیاز این آزمونها بیشتر براساس تعداد خطا یا زمان آزمون محاسبه میشود. این نوع آزمونها در درجه ایمنی بالایی برای اندازهگیری تعادل افراد دچار ناتوانی ذهنی برخوردارند، چون در شرایط راحت و بدون تداخل بیرونی انجام میشوند.
آزمونهای عملکردی اصلاح شده آمادگی جسمانی [30]، زمان برخاستن و رفتن [34]، آزمون تعادل ستاره [35]، آزمون تعادلY [33]، آزمون تعادل راه رفتن [24]، بیشتر برای اندازهگیری تعادل پویا افراد دچار ناتوانی ذهنی بهکار برده شدهاست که این آزمونها بهنظر میرسد از روایی و پایایی خوبی برای اندازهگیری تعادل پویا افراد دچار ناتوانی ذهنی متناسب با محدودیتهای عملکردی که در افراد دچار ناتوانی ذهنی گزارش شدهاست، برخوردارند.
آزمونهای عملکردی آمادگی جسمانی [15]، آزمون ایستادن و نشستن [14]، آزمون تبحر حرکتی برونینکس-اوزرتسکی [36]، آزمون تینیتی [32]، بیشتر برای اندازهگیری مهارتهای حرکتی و فاکتورهای آمادگی جسمانی در افراد دچار ناتوانی ذهنی استفاده شدهاند. بهنظر میرسد این آزمونها متناسب با محدودیتهای یادشده در افراد دچار ناتوانی ذهنی، آزمونهای مناسبی برای اندازهگیری فاکتورهای موردنظر باشند.
بهنظر میرسد آزمونهای مقیاس تعادلی برگ [29] وسیستم ارزیابی خطاهای تعادل [16]، استفادهشده برای اندازهگیری تعادل عملکردی در افراد دچار ناتوانی ذهنی، کاملترین اندازهگیری تعادل در این افراد باشد، زیرا این آزمونها تعادل را از دیدگاه سیستمها اندازهگیری و بررسی میکنند. دیدگاه سیستمها جهت مشخص کردن دلایل مشکلات تعادلی جهت درمان آن است [38، 39].
سیستمهای ارزیابی تعادل در شناسایی مجموعه مؤلفههای مختلشده بهمنظور تمرکز درمان روی این مؤلفهها تلاش میکند. براساس این دیدگاه، چارچوب سیستمهای کنترل پاسچر توسط هوراک و همکاران پیشنهاد شد [40]. دیدگاه سیستمها 6 مؤلفه اصلی موردنیاز برای حفظ کنترل پاسچر را بیان میکند: محدودیتها در سیستم بیومکانیکی، راهبردهای حرکت، راهبردهای حسی، جهتیابی در فضا، کنترل دینامیک و پردازش شناختی. این دیدگاه بر اهمیت هر یک از این مؤلفهها در ارزیابی و درمان تأکید دارد [41].
چارچوب سیستمهای کنترل پاسچر هنگام انتخاب آزمونها برای ارزیابی تعادل و تأثیر آزمایشات درمانی سودمند است [41]. این چارچوب بر ضرورت ارزیابی اختصاصی هر مؤلفه و درمان بر پایه مورد به مورد است [40]؛ بنابراین بهنظر میرسد برای اندازهگیری دقیق تعادل و نتیجهگیری دقیق در مورد اثر آزمایشات تمرینی بر تعادل افراد دچار ناتوانی ذهنی بهتر است از آزمونهایی استفاده شود که بیشتر مؤلفههای کنترل پاسچر را در افراد دچار ناتوانی ذهنی اندازهگیری کند.
این مطالعه مروری دارای روش جستوجوی نظاممند، اما فاقد ارزیابی کمّی مقالات بود. بیشتر مقالات بهدستآمده از مجلات معتبر بینالمللی و علمیپژوهشی داخلی بود و از نظر رتبهبندی کیفی، مقاله در سطح قابلقبول برآورد میشوند، اما در تعمیم نتایج آن احتیاطهای لازم باید رعایت شود. همچنین راهبردهای جستوجوی کاملی بهکار گرفته شد، اما تنها مقالات انگلیسی و فارسی مرور شد و ممکن است مقالات مربوط دیگری به زبانهای دیگر وجود داشته باشد. بنابراین با درنظر گرفتن محدودیتهای یادشده بهنظر میرسد، بهتر باشد تحقیقاتی که در آینده در این حیطه انجام میشود به بررسی کیفی مقالات بپردازند.
همچنین نیاز است هریک از این آزمونها با آزمونهای استاندارد (مثل فورس پلیت) بررسی و مقایسه شود تا مشخص شود کدامیک از آزمونهای عملکردی از دقت خوبی برای اندازهگیری تعادل عملکردی در افراد دچار ناتوانی ذهنی برخوردار هستند.
نتیجهگیری
آزمونهای استفادهشده برای ارزیابی تعادل عملکردی افراد دچار ناتوانی ذهنی از دامنه گستردهای برخوردارند و از آزمونهایی استفاده شده که در همه جمعیتهای مختلف نیز در حال استفاده هستند. بهنظر میرسد آزمون اختصاصی که فقط برای اندازهگیری تعادل در گروههای دچار ناتوانی ذهنی استفاده شود، وجود ندارد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله یک مقاله مروری سیستماتیک/فراتحلیل است و هیچ نمونه انسانی و حیوانی ندارد. هیچ ملاحظات اخلاقی درنظر گرفته نشده است.
حامی مالی
این مقاله هیچگونه کمک مالی از سازمان تأمینکننده مالی در بخشهای عمومی و دولتی، تجاری، غیرانتفاعی دانشگاه یا مرکز تحقیقات دریافت نکردهاست.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آمادهسازی این مقاله مشارکت یکسان داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
پژوهشگران از تمام افرادی که در انجام پژوهش حاضر همکاری داشتهاند و از رئیس دانشکده تربیت بدنی دانشگاه گیلان تشکر میکنند.
References