تأثیر توان‏بخشی قلب، هوازی و موازی بر شاخص‌های هموداینامیکی و بیومکانیکی مردان سالمند دارای بیماری عروق کرونری

Introduction
With aging, changes in the cardiac structure occur. On the other hand, with the increase of blood pressure, the cardiac function changes, which is also due to aging. Coronary artery disease caused by atherosclerosis and heart failure is directly related to aging. Heart failure and coronary artery disease are common in older men. To be able to return to normal life, they should undergo a supervised cardiac rehabilitation course, in addition to clinical treatment. Exercise-based cardiac rehabilitation can improve functional capacity, circulatory system, cardiac risk indicators, quality of life (QoL), and psychological risk factors. Cardiac rehabilitation is a standard care plan for patients with coronary artery disease. In rehabilitation courses, aerobic exercise is recommended due to its effect on improving aerobic performance of patients. 
Both aerobic and concurrent  exercises can cause functional and structural improvement in the biomechanical variables of blood and central arteries in patients with coronary angioplasty. Although the importance of cardiac rehabilitation is clear, there is scant research on its effect on different cardiovascular parameters including hemodynamical and biomechanical performance of the heart, especially in older men with coronary artery disease. This study sought to answer the question whether eight weeks of cardiac rehabilitation affect selected hemodynamic and biomechanical parameters of older men with coronary artery disease following a cardiac event or therapeutic interventions. Specifically, the purpose of the present study is to determine the effect of two aerobic and concurrent  training methods for cardiac rehabilitation on selected hemodynamic and biomechanical parameters of older men with coronary artery disease following cardiac event or therapeutic interventions.

Materials and Methods
This is a quasi-experimental causal-comparative study using the pre-test/post-test design. Participants were 24 older men with coronary artery disease, randomly divided into three groups of aerobic training, concurrent  training, and control. They first underwent cardiac assessment using the echo Doppler device as well as sports performance test. Then, they were referred to the biomechanics laboratory of the Physical Medicine Center to start cardiac rehabilitation training. After 8 weeks of training, they underwent post-test assessments. The mean and standard deviation were used to describe the data. The Shapiro-Wilk test was used to check the normality of data distribution and the Levene’s test was used to determine the homogeneity of variances. The paired t-test was used to assess the between group differences and independent t-test was used for assessing differences between pretest and post-test scores of the groups. The significance level was set at 0.05.

Results
In aerobic training group, the results of paired t-test showed a significant difference between pre-test and post-test scores of functional capacity , left ventricular ejection fraction (LVEF), and resting heart rate after eight weeks of training (P<0.05), but no significant difference was observed between pre-test and post-test systolic blood pressure and diastolic blood pressure (P>0.05). Therefore, it can be said that eight weeks of aerobic training could affect functional capacity, LVEF, systolic blood pressure, and resting heart rate of patients. In concurrent  training group, the results of paired t-test also showed a significant difference between pre-test and post-test scores of functional capacity, LVEF , and resting heart rate (P≤0.05), but no significant difference was observed in diastolic blood pressure and systolic blood pressure (P>0.05). Thus, it can be said that concurrent  training could affect functional capacity, LVEF, and resting heart rate of patients.

Conclusion
Eight weeks of aerobic training and concurrent training have significant effects on functional capacity, LVEF, and resting heart rate of older men with coronary artery disease, but they have no significant effect on their systolic and diastolic blood pressures. The concurrent training is more effective than aerobic training.

Ethical Considerations

Compliance with ethical guidelines
This study was approved by the ethics committee of Kharazmi University (Code: IR.KHU.KRC.1000.163). All ethical principles were considered in this article. The participants were informed about the study objectives and methods. They were also assured of the confidentiality of their information and were free to leave the study at any time.

Funding
This research did not receive any grant from funding agencies in the public, commercial, or non-profit sectors.

Authors' contributions
The authors contributed equally to preparing this article.

Conflict of interest
The authors declared no conflict of interest.

Acknowledgments
We express our gratitude to all individuals who assisted us in the execution of this research, with special recognition extended to the Rehabilitation Department of Sadr Heart Clinic in Tehran.

مقدمه
با افزایش سن، تغییرات در ساختار قلب رخ می‏دهد. همچنین با افزایش فشارخون، عملکرد قلب تغییر پیدا می‏کند که این موضوع نیز با افزایش سن اتفاق می‏افتد [1]. ازآنجایی‌که افزایش سن یکی از مهم‌ترین علل نارسایی قلبی در افراد سالمند به شمار می‌رود، طبیعی است سالمندان با بیماری‌های قلبی‌عروقی مواجه باشند [2]. سالمندان اغلب توانایی‌های احیاکننده محدود دارند و نسبت به بزرگسالان جوان در برابر بیماری‌های قلبی‌عروقی مانند بیماری‏های عروق کرونری آسیب‌پذیرتر و مستعدتر هستند [3]. بیماری‌های عروق کرونر به‌دلیل آترواسکلروز و همچنین نارسایی قلبی با افزایش سن ارتباط مستقیمی دارد [2]. تبعات ناشی از بروز این بیماری‌ها، انواع ناتوانی‌ها و معلولیت‌ها می‌باشد که بیماران بعد از رویداد قلبی با آن دست به گریبان هستند [4]. نارسایی قلبی و بیماری‌های عروق کرونر در سالمندان بسیار شایع است [2]. درمان بیماران مبتلا به بیماری عروق کرونری باتوجه‌به شرایط بیمار و تشخیص متخصص شامل درمان دارویی، آنژیوپلاستی کرونر از راه جلد و پیوند بای‏پس شریان کرونر است. ظرفیت ورزشی این بیماران تا حد زیادی کاهش یافت [5]. مطالعه روی بیماران دچار بیماری شریان کرونری با تاریخچه شخصی انفارکتوس میوکارد نشان می‏دهد کسانی که فعالیت ورزشی بیشتری انجام می‏دهند، تا اندازه‏ای دارای کاهش پیشرونده در مرگ‏ومیر ناشی از بیماری عروق کرونری می‏باشند [6]. برای اینکه این بیماران شرایط بازگشت به زندگی روزمره را پیدا کنند باید هم‌زمان با درمان بالینی، وارد یک دوره توان‏بخشی قلبی تحت نظارت شوند. 
تمرین‏های توان‏بخشی قلب در بیماران عروق کرونر دارای فواید فیزیولوژیکی و روان‏شناختی است [5]. تمرین‏های ورزشی و فعالیت‌های بدنی منظم محافظت در مقابل وقایع قلبی‌ عروقی عمده را فراهم می‌آورند [7]. توان‏بخشی قلبی به‌عنوان یک روش درمانی و توان‏بخشی بعد از سکته قلبی و عمل پیوند عروق کرونری با تعدیل عوامل خطرساز این بیماری همراه می‏باشد [8]. توان‏بخشی قلبی مبتنی بر ورزش موجب بهبود ظرفیت عملکردی، دستگاه گردش خون، بهبود شاخص‌های ریسک قلبی و بهبود کیفیت زندگی و فاکتورهای ریسک روان‌شناختی خواهند شد [7]. توان‏بخشی قلب یک طرح مراقبتی مداوم و اساسی برای بیماران عروق کرونری می‏باشد [9]. توان‏بخشی قلبی مبتنی بر ورزش و فعالیت بدنی به‏جز کاهش احتمال ریسک بروز بیماری، موجب کاهش عوارض بعد از بروز حوادث قلبی‌ عروقی می‌شوند [7]. در دوره‏های توان‏بخشی، فعالیت ورزشی هوازی برای بیماران قلبی توصیه می‏شود که می‏توان دلیل آن را تأثیر تمرین‏های هوازی در بهبود آمادگی هوازی و عملکرد بیماران بیان کرد [10]، درحالی‌که تأثیر تمرین‏های مقاومتی در کاهش میزان تحلیل توده عضلانی، قدرت و توان برای این بیماران مورد تأیید می‏باشد [11]، کاربرد مداخله تمرین‏های موازی می‏تواند در بهبود شاخص‏های قلبی‌عروقی نقش داشته باشد [12]. دوره‏های توان‏بخشی قلبی مبتنی بر ورزش علاوه‏بر ظرفیت عملکردی قلب و عروق، موجب کاهش عمده شروع ابتلاء به بیماری‌های قلبی‌عروقی و مرگ‏ومیر ناشی از آن می‌شوند [13]. تمرین‏های ورزشی در هر دو سطح (هوازی و موازی) باعث بهبود عملکردی و ساختاری در متغیرهای بیومکانیک خون و عروق شریان مرکزی بیماران آنژیوپلاستی عروق کرونر شده است [14]. تمرین ورزشی هوازی در بیماران انفارکتوس قلبی سبب افزایش توانایی، افزایش ظرفیت تنفسی و افزایش مدت زمان فعالیت بدنی، کاهش معنادار میزان عود بیماری و بستری مجدد می‏شوند. وانگهی، اجرای تمرین‏های ترکیبی (مقاومتی استقامتی) نسبت به اجرای تنها تمرین‏های مقاومتی یا استقامتی اثربخشی بالاتری بر عوامل خطرزای قلبی‌عروقی دارند [15]. 
اکنون اهمیت توان‏بخشی قلبی به‌خوبی اثبات شده است، اما در مورد تأثیر آن در شاخص‏های متفاوت قلبی‌عروقی و به‌ویژه هموداینامیکی و بیومکانیک عملکردی قلب، پژوهش‏های کمی به‌خصوص درباره افراد سالمند مبتلا به بیماری عروق کرونر انجام شده است. در این پژوهش تلاش شد تا به این پرسش پاسخ داده شود که آیا 8 هفته‌ تمرین توان‌بخشی قلب بر شاخص‏های منتخب هموداینامیکی و بیومکانیکی مردان سالمند دارای بیماری عروق کرونری به‏دنبال رویداد قلبی یا مداخلات درمانی، تأثیرگذار است؟
 به‌طور مشخص هدف از انجام پژوهش حاضر، تعیین اثر دو شیوه تمرین هوازی و موازی توان‏بخشی قلب بر شاخص‏های منتخب هموداینامیکی و بیومکانیکی مردان سالمند مبتلا به بیماری عروق کرونری به‏دنبال رویداد قلبی یا مداخلات درمانی بود.

مواد و روش‏ها
روش این پژوهش نیمه‏آزمایشی و آینده‏نگر با طرح پیش و پس‏آزمون، مدل على-مقایسه‏ای (تأثیر سنجی) و نوع پژوهش نیز کاربردی بود. جامعه آماری پژوهش متشکل از مردان سالمند دارای بیماری عروق کرونری که 1 ماه پس از رویداد قلبی (انفارکتوس قلبی) یا مداخلات درمانی (عمل جراحی پیوند عـروق کرونـر و نیز آنژیوپلاستی عروق کرونر)، بود. این افراد 1 ماه پس از بروز بیماری برای ادامه درمان و به توصیه و تشخیص پزشک متخصص قلب جهت انجام توان‏بخشی قلب به بخش توان‏بخشی کلینیک قلب صدر تهران معرفی شده بودند. این افراد منعی برای ورزش‏کردن نداشتند. حجم نمونه با استفاده از نرم‏افزار جی‌پاور و با در نظر گرفتن سطح معناداری 0/05، توان 0/8 و اندازه اثر 0/5 و با استفاده از دستور Outlier در نسخه 24 نرم‌افزار SPSS تعیین شد. اساس انتخاب آزمودنی‏ها در مرحله اول عدم استعمال دخانیات، مشروبات الکلی و داروهای اثرگذار بر متغیرهای پژوهش بود. آزمودنی‏ها پرسش‏نامه اطلاعات فردی را پاسخ دادند. برای ارزیابی وضعیت قلبی‌عروقی از پرسش‏نامه سلامت فیزیولوژیکی، از دستگاه سنجش ترکیب‏های بدن مدل تانیتا 480 بی‏سی، ساخت کشور ژاپن، برای سنجش قد، وزن و شاخص توده بدنی آزمودنی‏ها، به‏منظور اندازه‌گیری جهت عملکرد سیستولیک بطن چپ، از دستگاه اکو داپلر مدل (Vivid-S5 ساخت کمپانی جنرال الکتریک) و به منظور تعیین ظرفیت و توانمندی قلب، سرعت ریکاوری قلب و کاهش پالس استراحتی از دستگاه تست ورزش مدل (CosMED) استفاده شد.
 بعد از انجام معاینه‏های تشخیصی و احراز معیارهای ورود به پژوهش توسط آزمودنی‏ها، برای رعایت ملاحظه‏های اخلاقی از همه آن‏ها جهت حضور در این پژوهش رضایت‏نامه آگاهانه کتبی دریافت شد. آزمودنی‏ها برای انجام مرحله پیش‏آزمون به مرکز تصویربرداری (اکو داپلر) و تست ورزش معرفی ‏شدند. آنگاه بیماران برای شروع تمرین توان‏بخشی قلب به آزمایشگاه بیومکانیک مرکز طب فیزیکی معرفی شدند و با گذشت ۸ هفته تمرین، از آزمودنی‏ها، مرحله پس‏آزمون انجام شد. آزمودنی‏های پژوهش به‏طور تصادفی به 3 گروه تمرین‏های هوازی (8 نفر)، گروه تمرین‏های موازی (8 نفر) و گروه کنترل (8 نفر) تقسیم شدند. گروه‏های تمرینی به‌مدت 8 هفته و 3 بار در هفته تمرین‏های زیر بیشینه انجام دادند. شدت تمرین برای هر آزمودنی به‌صورت جداگانه براساس فرمول کارونن محاسبه شد (فرمول شماره 1). با استفاده از معادله کارونن براساس ضربان قلب نشان یا نسبتی از ضربان قلب ذخیره، شدت تمرین برای هر فرد تعیین شد. برای اطمینان از پایش دقیق شدت تمرین‏ها، پایش ضربان قلب هم مدنظر قرار گرفت. آزمودنی‏های گروه کنترل در طول این 8 هفته فعالیت ورزشی منظمی نداشتند.
1. (ستراحتHR– بیشینه ×(HR(درصد شدت موردنظر)+ استراحت HR=هدف HR)
 پروتکل تمرینی به‌کار گرفته‌شده شامل 3 جلسه در هفته تمرین‏های توانبخشی شامل گرم کردن، تمرین اصلی و سرد کردن بود. مدت زمان هر جلسه فعالیت توان‏بخشی ۴۰ تا ۶۰ دقیقه بود. بدین ترتیب بنابر بهبود وضعیت جسمانی، مدت زمان فاز اصلی ورزش هر جلسه 1 دقیقه و شدت آن هر هفته به‏طور تقریبی ۴ درصد حداکثر ضربان قلب افزایش می‏یافت (مدت زمان جلسه اول تمرین ۲۰ دقیقه بود). ضربان قلب، فشارخون و تغییرات احتمالی الکتروکاردیوگرام هنگام ورزش کنترل می‌شد (جدول شماره 1).

از بین بیماران مراجعه‌کننده به پزشک متخصص قلب و با تأیید پزشک، آزمودنی‌ها برای شرکت در برنامه بازتوانی انتخاب شدند و برای آماده‌سازی و انجام آزمون‌های اولیه، از افراد تست ورزش و اکوکاردیوگرافی به ‏عمل آمد. آنگاه بیماران برای شروع برنامه توان‌بخشی قلب که شامل یک دوره تمرین هوازی بود و زیر نظر پرستار آشنا به مانیتورینگ انجام می‏شد به آزمایشگاه بیومکانیک مرکز طب فیزیکی معرفی شدند. از تست ورزش ناختون به منظور اندازه‏گیری ظرفیت عملکردی آزمودنی‏ها برای تعیین توانایی قلبی‌عروقی و تعیین شدت تمرین‏های توان‏بخشی قلب استفاده شد. در ضمن همه بیماران شرکت‌کننده در هر 3 گروه جزء بیماران کم‏خطر محسوب می‏شدند. 
برای جمع‏آوری داده‏ها و اجرای پروتکل پژوهش، مراحل اجرایی شامل ست آپ سیستم، جهت اجرای آزمون محل استقرار دستگاه از قبل مشخص و کالیبره شد. محیط برگزاری آزمون برای اجرای آزمون از قبل آماده شد و شرایط محیطی نور، دما و غیره) تحت کنترل قرار گرفته است. با گذشت 8 هفته از برنامه توان‏بخشی به‏منظور بررسی اثرات تمرین بر شاخص‏های مورد نظر از آزمودنی‏ها، پس‏آزمون به ‏عمل آمد. در انتها بر روی داده‏های به‌دست‏آمده، پردازش داده‏ها شامل چک‏کردن داده‏ها، فیلترکردن داده‏ها، معمولی کردن داده‏ها و تحلیل داده‏ها انجام شد.
 برای توصیف داده‌ها از میانگین و انحراف‌معیار استفاده شد، برای بررسی نرمال بودن داده‌ها از آزمون شاپیرو ویلک و از آزمون لون برای بررسی همگن‏بودن واریانس داده‌ها استفاده شد. باتوجه‌به نرمال‏بودن داده‌ها در پیش‌آزمون و پس‌آزمون میزان ظرفیت عملکردی، کسر تخلیه‌ای بطن چپ، فشارخون سیستولیک، فشارخون دیاستولیک و ضربان قلب استراحتی در دو نوع تمرین موازی و هوازی، از آزمون تی وابسته جهت اختلاف درون‌گروهی و از آزمون تی مستقل جهت اختلاف پیش‌آزمون، پس‌آزمون گروه‌های تمرینی با گروه کنترل در جهت تأیید آزمون تی وابسته، به‌صورت جداگانه، پیش‏آزمون هوازی-کنترل، پس‌آزمون هوازی–کنترل و نیز پیش‌آزمون موازی-کنترل، پس‌آزمون موازی–کنترل در سطح معنا‌داری (0/05≥P) استفاده شد. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه نشان داد تفاوتی بین دو شیوه تمرین‏های هوازی و موازی وجود ندارد، اما باتوجه‌به نتایج آمار توصیفی به نظر می‌رسد تأثیر تمرین‏های موازی از هوازی بهتر است. کلیه‏ محاسبات با استفاده از نسخه 22 نرم‌افزار SPSS انجام شده است. 

یافته‏ ها
 ویژگی‏های جمعیت‌شناختی آزمودنی‏ها در جدول شماره 2 ارائه شده است. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه نشان داد اختلافی بین ویژگی‌های جمعیت‌شناختی آزمودنی‏ها وجود ندارد (0/05<P). 

نتایج آمار توصیفی در پیش‏آزمون و پس‏آزمون ظرفیت عملکردی، کسر تخلیه‏ای بطن چپ، فشارخون سیستولیک، فشارخون و دیاستولیک ضربان قلب استراحتی به شکل میانگین و انحراف‌معیارد در گروه کنترل سالمند، سالمند هوازی و سالمند موازی، بهبود در شاخص‏های هموداینامیکی و عملکردی قلب را نشان می‏دهند. در شاخص‏های ظرفیت عملکردی، کسر تخلیه‏ای بطن چپ، فشارخون سیستولیک، فشارخون و دیاستولیک ضربان قلب استراحتی تغییرات معناداری مشاهده می‏شود (0/05≥P). در تفاوت بین گروه‏ها نیز تغییرات معناداری مشاهده شد.
 در تمرین هوازی، نتایج آزمون تی مستقل تفاوت معنا‌داری در پیش‏آزمون شاخص‏های ظرفیت عملکردی، کسر تخلیه‏ای، سرعت ضربان قلب استراحتی، فشارخون سیستولیک و دیاستولیک گروه سالمند (هوازی) و گروه کنترل را نشان نداد (0/05<P). نتایج آزمون تی وابسته نیز نشان داد تفاوت معنا‌داری بین پیش‏آزمون و پس‏آزمون در شاخص‏های ظرفیت عملکردی، کسر تخلیه‏ای بطن چپ و سرعت ضربان قلب استراحتی گروه سالمند در 8 هفته تمرین‌های هوازی وجود دارد (0/05>P)، اما تفاوت معنا‌داری بین فشارخون سیستولیک و فشارخون سیستولیک مشاهده نشد (0/05<P) (جدول شماره 3). نتایج آزمون تی مستقل نشان داد تفاوت معنا‌داری در پس‏آزمون شاخص‏های ظرفیت عملکردی، کسر تخلیه‏ای بطن چپ، ضربان قلب استراحتی گروه سالمند و گروه کنترل بعد از انجام تمرینات هوازی وجود دارد، اما تفاوت معناداری در فشارخون دیاستولیک و فشارخون سیستولیک، مشاهده نشد (0/05<P). باتوجه‌به نتایج، می‌توان گفت 8 هفته تمرین‏های هوازی شاخص‏های ظرفیت عملکردی، کسر تخلیه‌ای بطن چپ، فشارخون سیستولیک و ضربان قلب استراحتی گروه سالمند مؤثر بوده است. 

در تمرین موازی نتایج آزمون تی مستقل تفاوت معناداری در پیش‏آزمون شاخص‏های ظرفیت عملکردی، کسر تخلیه‏ای، ضربان قلب استراحتی، فشارخون سیستولیک و دیاستولیک گروه سالمند (موازی) و گروه کنترل را نشان نداد (0/05<P)، درحالی‌که نتایج آزمون تی وابسته نشان داد تفاوت معنا‌داری بین پیش‏آزمون و پس‏آزمون در شاخص‏های ظرفیت عملکردی، کسر تخلیه‏ای بطن چپ، سرعت ضربان قلب استراحتی گروه سالمند در تمرین‌های موازی وجود دارد (0/05≥P)، اما تفاوت معنا‌داری در فشارخون دیاستولیک و فشارخون سیستولیک مشاهده نشد (0/05<P)، (جدول شماره 4). نتایج آزمون تی مستقل نشان داد تفاوت معنا‌داری در پس‏آزمون شاخص‌های ظرفیت عملکردی، کسر تخلیه‌ای بطن چپ، ضربان قلب استراحتی گروه سالمند و گروه کنترل بعد از انجام تمرین‌های موازی وجود دارد (0/05≥P)، اما تفاوت معنا‌داری بین فشارخون دیاستولیک و فشارخون سیستولیک مشاهده نشد (0/05<P). می‌توان به این نتیجه رسید که تمرین‌های موازی بر شاخص‌های ظرفیت عملکردی، کسر تخلیه‌ای بطن چپ، ضربان قلب استراحتی گروه سالمند مؤثر بوده است.

بحث
 هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی تأثیر دو شیوه تمرین هوازی و موازی توان‌بخشی قلب بر شاخص‌های منتخب هموداینامیکی و بیومکانیکی مردان سالمند مبتلا به بیماری عروق کرونری به‌دنبال مداخلات درمانی بود. یافته‌های پژوهش تأثیر معنادار 8 هفته تمرین هوازی و نیز تمرین موازی بر شاخص‏های ظرفیت عملکردی، کسر تخلیه‌ای و ضربان قلب استراحتی مردان سالمند مبتلابه بیماری عروق کرونری را نشان دادند، درحالی‌‌که، هیچ‌کدام از این تمرین‏ها بر شاخص‏های فشار سیستولیک و دیاستولیک خون تأثیر معناداری نداشته است.
 یافته‏های پژوهش درباره تأثیر 8 هفته تمرین هوازی و نیز تمرین موازی بر فشارخون سیستولیک مردان سالمند مبتلا به بیماری عروق کرونری نشان داد تفاوت معناداری در فشارخون سیستولیک به دنبال یک دوره تمرین ایجاد نشد. این نتایج با بافته‌های برخی از پژوهش‏های انجام‌شده [16، 17] هم‌خوانی داشت و با نتایج گزارش‏شده از سوی برخی پژوهشگران [18-24] هم‌خوانی نداشت. یافته‏های پژوهش درباره تأثیر 8 هفته تمرین هوازی و نیز تمرین موازی بر فشارخون دیاستولیک مردان سالمند مبتلا به بیماری عروق کرونری نشان داد تفاوت معناداری در فشارخون دیاستولیک به دنبال یک دوره تمرین ایجاد نشد. این نتایج با یافته‌های ارائه‌شده از سوی برخی پژوهشگران [25، 26] هم‌خوانی داشت و با یافته‏های تعدادی دیگر از پژوهش‏های انجام شده هم‌خوانی نشان نداشت [16، 17]. 
پژوهش‏ها بر بهبود فشارخون سیستولیک و دیاستولیک به دنبال شرکت در یک دوره تمرین‏های ورزشی تأکید دارند، این پژوهش‏ها درخصوص تأثیر تمرین‏های ورزشی بر شاخص‏های هموداینامیکی بیان کردند که شاخص‏های هموداینامیکی چون فشارخون سیستولیک به‏واسطه کاهش مقاومت عروقی، بهبود می‏یابند. از پیامدهای سالمندی ضخیم و سخت‏شدن شریان‏های بزرگ، به‌دلیل رسوب کلاژن و کلسیم و از دست دادن الاستیک تارها در لایه‏ میانی، افت فشارخون دیاستولی و افزایش فشارخون سیستولی درنتیجه کاهش خاصیت ارتجاعی آئورت می‏باشد [1]. دلیل عدم اثرگذاری تمرین بر فشارخون سیستولیک و دیاستولیک شرکت‏کنندگان در این پژوهش را علاوه‏بر شرایط سالمندی، شاید بتوان انجام مداخلات جراحی، بالا نبودن فشارخون سیستولیک اغلب بیماران قبل از شروع دوره توان‏بخشی، تحت کنترل بودن فشارخون سیستولیک و دیاستولیک به‏واسطه مصرف داروهای ضدفشارخون و داشتن رژیم غذایی کنترل‌شده برشمرد. شدت تمرینی به‌کار گرفته‌شده در این تمرین‏ها نیز می‏تواند از دلایل عدم تأثیرگذاری معنادار تمرین بر میزان فشارخون سیستولیک و دیاستولیک بیماران به شمار رود. 
یافته‏ های پژوهش حاضر نشان داد ضربان قلب استراحتی بر اثر تمرین هوازی و نیز تمرین موازی در مردان سالمند مبتلا به بیماری عروق کرونری بهبود پیدا کرد. این بهبود در جهت کاهش معنادار سرعت ضربان قلب استراحتی در گروه‏های تمرینی نسبت به قبل از تمرین توان‌بخشی بود. این نتایج با یافته‏های پژوهشگران قبلی هم‌خوانی داشت [16-20، 22]. پژوهش‏های پیش‌گفت بر بهبود ضربان قلب استراحتی پس از تمرینات ورزشی تأکید دارند. این پژوهش‏ها درخصوص تأثیر تمرین‏های ورزشی بر متغیرهای هموداینامیکی نشان دادند شاخص‏های هموداینامیکی چون ضربان قلب استراحتی به‏واسطه بهبود عملکرد سیستولیک قلب و بهبود عملکرد عروقی به‏واسطه افزایش اتساع‏پذیری و کاهش مقاومت عروقی بهبود یافتند. بنابراین، تمرین‏های ورزشی اثر مثبتی بر ضربان قلب استراحتی و ضربان قلب بیشینه دارند. 
 یافته‏های پژوهش حاضر نشان داد کسر تخلیه‏ای بطن چپ بر اثر تمرین هوازی و نیز تمرین موازی در مردان سالمند مبتلا به بیماری عروق کرونری بهبود پیدا کرد. این بهبود در جهت افزایش معنادار کسر تخلیه‏ای در گروه‏های تمرینی نسبت به قبل از تمرین توان‏بخشی بود. این نتایج با یافته‌های تعدادی از پژوهشگران هم‌خوانی داشته است [16، 27-30] و با یافته‏های دیگری از پژوهشگران که مقادیر کسر تخلیه‏ای را بدون تغییر گزارش کردند، هم‌خوانی ندارد [11، 31]. عملکرد ضعیف پمپ و اتساع بطن چپ موجب کاهش کسر تخلیه‏ای بطن چپ می‌شود. ازآنجایی‌که کسر تخلیه‏ای، به‌عنوان شاخص عملکرد کلی قلب به شمار می‏رود، بهبود عملکرد پمپ و کاهش حجم‌های بطن چپ ( محدود کردن اتساع بطن چپ) که از اهداف مهم درمانی می‌باشند، موجب افزایش کسر تخلیه‌ای می‏شوند [32]. انجام تمرین‌های ورزشی به‌واسطه تأثیر مستقیم بر عضله قلب و تقویت این عضله، با بهبود کسر تخلیه‌ای همراه خواهد بود.
 یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد ظرفیت عملکردی بر اثر تمرین هوازی و نیز تمرین موازی در مردان سالمند مبتلا به بیماری عروق کرونری بهبود پیدا کرد. این بهبود در جهت افزایش معنادار  ظرفیت عملکردی در گروه‌های تمرینی نسبت به قبل از تمرین توان‌بخشی بود. این نتایج با یافته‌های محققان قبلی هم‌خوانی داشت [16، 20، 33-36]. شواهد پیشنهاد می‌کند توان‌بخشی قلبی مبتنی بر ورزش علاوه‌بر ظرفیت عملکردی، موجب بهبود ساختار عروقی و کاهش عمده شروع ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی و مرگ‌و‌میر ناشی از آن می‌شوند. این تمرین‌ها باعث بهبود میزان متابولیسم استراحتی در بیماران قلبی می‏شود. بهبود در میزان متابولیسم استراحتی احتمالاً ناشی از ساز‏گاری‏های محیطی درنتیجه فعالیت ورزشی بوده است. بهبود ظرفیت عملکردی می‏تواند متأثر از بهبود در هموداینامیک تمرین، کاهش مقاومت محیطی و افزایش مقادیر برون‏ده قلبی و حجم ضربه‏ای شود [37].
 محدودیت‏های پژوهش حاضر شامل قومیت، شغل، فعالیت‏های روزانه و زمان استراحت، سطح درآمد، وضعیت رفاهی و سطح آرامش، کنترل استرس و مسائل روحی و روانی، رژیم غذایی، داروهای مصرفی، عدم کنترل دقیق بیمار و ابتلا به بیماری‏های زمینه‏ای دیگر مانند دیابت، پرفشاری خون و غیره می‏باشد.

نتیجه‌‌گیری
 باتوجه‌به نتایج حاصل از پژوهش حاضر، ضمن تأیید اثرگذاری هر دو نوع تمرین هوازی و موازی در بهبود شاخص‏های هموداینامیکی و بیومکانیک عملکردی قلب در افراد سالمند دارای بیماری عروق کرونری به‏دنبال رویداد قلبی و مداخلات درمانی، تأکید بر اولویت بهره‌گیری از تمرین‌های ورزشی موازی نسبت به تمرین هوازی را می‌توان، مورد توجه قرار داد.

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در اجرای پژوهش ملاحظات اخلاقی مطابق با دستورالعمل کمیته اخلاق پژوهشکده علوم حرکتی دانشگاه خوارزمی در نظر گرفته شده و کد اخلاق به شماره (IR-KHU.KRC.1000.163) دریافت شده است.

حامی مالی
 این مقاله هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان تأمین‌کننده مالی در بخش‌های عمومی و دولتی، تجاری، غیرانتفاعی دانشگاه یا مرکز تحقیقات دریافت نشده است. 

مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت یکسان داشتند. 

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
از تمامی افرادی که ما را در انجام این پژوهش یاری کردند، به‌ویژه بخش توان‏بخشی کلینیک قلب صدر تهران تقدیر و تشکر می‌شود

References

1. Sagiv MS. Exercise cardiopulmonary function in cardiac patients. [F. Darianush, M. Mohazab, E. Naderian, S. Shahi, SM. Hosseini, M. Kamali, Persian trans]. Tehran: Hatmi Publications; 2014. [Link]
2. Vasan RS, Sullivan LM, Roubenoff R, Dinarello CA, Harris T, Benjamin EJ, et al. Framingham heart study. Inflammatory markers and risk of heart failure in elderly subjects without prior myocardial infarction: The framingham heart study. Circulation. 2003; 107(11):1486-91. [DOI:10.1161/01.CIR.0000057810.48709.F6][PMID]
3. Mansoorian M, Qorbani M, Shafieyan N, Asayesh H, Rahimzadeh Barzaki H, Shafieyan Z, et al. [Association between life style and hypertension in rural population of Gorgan (Persian)]. Journal of Health Promotion Management. 2012; 1(2):7-66. [Link]
4. Krauss RM, Fletcher BJ, Grundy SM. Obesity: Impact on cardiovascular disease. 1998; 98(14):1472-6. [DOI:10.1161/01.CIR.98.14.1472]
5. Naghibi S, Kordi MR, Maleki MJ, Yarmohammadi M. [Effect of concurrent training on hemodynamic responses in male patients with coronary artery disease (Persian)]. Archives of Rehabilitation. 2007; 8(3):6-11. [Link]
6. Lavie CJ, Arena R, Swift DL, Johannsen NM, Sui X, Lee DC, et al. Exercise and the cardiovascular system: Clinical science and cardiovascular outcomes. Journal of Circulation Research. 2015; 117(2):207-19. [DOI:10.1161/CIRCRESAHA.1305205][PMID][PMCID]
7. Anderson L, Thompson DR, Oldridge N, Zwisler AD, Rees K, Martin N, et al. Exercise-based cardiac rehabilitation for coronary heart disease. The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2016; 2016(1):CD001800. [DOI:10.1002/14651858.CD001800.pub3] [PMID]
8. Shabani R, Gaeini A, Nikoo M, Nikbackt H, Sadegifar M. [Comparison the effects of cardiac rehabilitation program (concurrent endurance and resistance training) on exercise capacity of men and women patients with coronary artery disease (Persian)]. Journal of Guilan University of Medical Sciences. 2010; 19(74):48-57. [Link]
9. Savage PD, Sanderson BK, Brown TM, Berra K, Ades PA. Clinical research in cardiac rehabilitation and secondary prevention: Looking back and moving forward. Journal of Cardiopulmonary Rehabilitation and Prevention. 2011; 31(6):333-41. [DOI:10.1097/HCR.0b013e31822f0f79][PMID][PMCID]
10. Singh MA. Exercise comes of age: Rationale and recommendations for a geriatric exercise prescription. The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences. 2002; 57(5):M262-82. [DOI:10.1093/gerona/57.5.M262][PMID]
11. Rognmo Ø, Moholdt T, Bakken H, Hole T, Mølstad P, Myhr NE, et al. Cardiovascular risk of high-versus moderate-intensity aerobic exercise in coronary heart disease patients. Circulation. 2012; 126(12):1436-40. [DOI:10.1161/CIRCULATIONAHA.112.123117][PMID]
12. Stauffer BL, Hoetzer GL, Smith DT, DeSouza CA. Plasma C-reactive protein is not elevated in physically active postmenopausal women taking hormone replacement therapy. Journal of Applied Physiology. 2004; 96(1):143-8. [DOI:10.1152/japplphysiol.00360.2003][PMID]
13. Anderson L, Oldridge N, Thompson DR, Zwisler AD, Rees K, Martin N, et al. Exercise-Based cardiac rehabilitation for coronary heart disease: Cochrane systematic review and meta-analysis. Journal of the American College of Cardiology. 2016; 67(1):1-12. [DOI:10.1016/j.jacc.2015.10.044][PMID]
14. Cobb FR, Williams RS, McEwan P, Jones RH, Coleman RE, Wallace AG. Effects of exercise training on ventricular function in patients with recent myocardial infarction. Circulation. 1982; 66(1):100-8. [DOI:10.1161/01.CIR.66.1.100][PMID]
15. Davoodvand S, Elahi N, Haghighizadeh M. [Effectiveness of short-term cardiac rehabilitation on clinical manifestations in post-MI patients (Persian)]. Iranian Journal of Hayat. 2009; 15(3):66-73. [Link]
16. Razaghi A, Sadeghi H, Johari Moghadam A, Azma K, Motamedi P. [The Effect of exercise-based cardiac rehabilitation in two ways aerobic and aerobic-resistance exercises on the biomechanical function of cardiac patients (MI, PCI, and CABG) (Persian)]. Razi Journal of Medical Sciences. 2020; 26(12):138-48. [Link]
17. Sheykholeslami Vatani D, Ahmadi S, Mojtahedi H, Marandi M, Ahmadi Deharshid K, Faraji H, et al. [Effect of moderate and high intensity resistant exercises on cardiovascular risk factors in none-athlete university students (Persian)]. Iranian Kowsar Medical Journal. 2011; 16(2):115-21. [Link]
18. Fomovsky GM, Clark SA, Parker KM, Ailawadi G, Holmes JW. Anisotropic reinforcement of acute anteroapical infarcts improves pump function. Circulation-Heart Failure Journal. 2012; 5(4):515-22. [DOI:10.1161/CIRCHEARTF111.965731][PMID][PMCID]
19. Ghashghaei FE, Sadeghi M, Marandi SM, Ghashghaei SE. Exercise-based cardiac rehabilitation improves hemodynamic responses after coronary artery bypass graft surgery. ARYA Atheroscler. 2012; 7(4):151-6. [PMID] [Link]
20. Lavie CJ, Thomas RJ, Squires RW, Allison TG, Milani RV. Exercise training and cardiac rehabilitation in primary and secondary prevention of coronary heart disease. Mayo Clinic Proceedings. 2009; 84(4):373-83. [DOI:10.4065/84.4.373][PMID][PMCID]
21. Lee KW, Blann AD, Jolly K, Lip GY, BRUM Investigators. Plasma haemostatic markers, endothelial function and ambulatory blood pressure changes with home versus hospital cardiac rehabilitation: The Birmingham rehabilitation uptake maximisation study. Heart. 2006; 92(12):1732-8. [DOI:10.1136/hrt.2006.092163][PMID][PMCID]
22. Kargarfard M, Rouzbehani R, Basati F. Effects of exercise rehabilitation on blood pressure of patients after myocardial infarction. International Journal of Preventive Medicine. 2010; 1(2):124-30. [PMID] [Link]
23. Gaeini AA, Sattarifard S, Cafi Zadeh S, Nejatian M. [The comparison of eight weeks of combined and aerobic training on functional capacity, body composition and strength in post-coronary artery bypass graft cardiac patients (Persian)]. Cardiovascular Nursing Journal. 2013; 2(1):34-41.‏[Link]
24. Abtahi F, Tahamtan M, Homayouni K, Moaref A, Zamirian M. The assessment of cardiac rehabilitation on echocardiographic parameters of left ventricular systolic function in patients treated by primary percutaneous coronary intervention due to acute st-segment elevation myocardial infarction: A randomized clinical trial. International Cardiovascular Research Journal. 2017; 11:130-6. [Link]
25. Basati F, Kargarfard M, Sadeghi M, Golabchi A, Rozbahani R. [Effects of a cardiac rehabilitation program on left ventricular systolic function and mass in patient after myocardial infarction (Persian)]. Journal of Isfahan Medical School. 2012; 30(187):561-71. [Link]
26. Attarbashi Moghaddam B, Badakhash M, Teymori Z, Abdollahi AR, Zarbakhsh M. [Survey of transferrin level changes in healthy subjects following a session of exercise program: A preliminary study (Persian)]. Journal of Modern Rehabilitation. 2009; 3(1):17-20. [Link]
27. Sarrafzadegan N, Rabiei K, Kabir A, Asgary S, Tavassoli A, Khosravi A, et al. Changes in lipid profile of patients referred to a cardiac rehabilitation program. European Journal of Preventive Cardiology. 2008; 15(4):467-72. [DOI:10.1097/HJR.0b013e328300271f][PMID]
28. Baghban-Baghdadabad M, Sadeghi H, Matinhomaee H, Sokhangoii Y. [The effect of two methods of aerobic and parallel training on selected biomechanical variables of blood on bilateral femoral artery in patients 40 to 65 years old following coronary angioplasty (Persian)]. Journal of Rehabilitation Medic 2021; 10(3):508-21. [DOI:10.32598/SJRM.10.3.11]
29. Di Maio F, Rizzo V, Campbell SV, Petretto F, Corbellini A, Bianchi A, et al. Effects of cardiac rehabilitation on atrial wave in patients after myocardial infarction. Angiology. 2001; 52(12):827-33. [DOI:10.1177/000331970105201204][PMID]
30. Kargarfard M, Basati F, Sadeghi M, Rouzbehani R, Golabchi A. [Effects of a cardiac rehabilitation program on diastolic filling properties and functional capacity in patients with myocardial infarction (Persian)]. Journal of Isfahan Medical School. 2011; 29(131):243-52. [Link]
31. Sadeghi M, Esteki Ghashghaei F, Rouhafza H. Comparing the effects of a cardiac rehabilitation program on functional capacity of obese and non-obese women with coronary artery disease. ARYA Atheroscle 2012; 8(2):55-8. [PMID]
32. Khaledan AA, Hamidi Tehrani J. [The Effect of aerobic exercises on cardiac function of patients with myocardial infarction (Persian)]. Harakat. 2000; 4(4):5-20. [Link]
33. Shokrallahnia-Roshan A, Sadeghi H, Shirani S, Nejatian [Effects of strength training and cardiac rehabilitation programs on the biomechanical parameters of blood flow velocity and blood flow rate and its relation with arterial stiffness index in brachial and femoral arteries with coronary artery bypass grafting patients (CABG) (Persian)]. Archives of Rehabilitation. 2013; 14(2):38-45. [Link]
34. Naqibi S, Maleki J. [The effect of exercise training on anaerobic threshold and exercise capacity of coronary artery patients-social medicine approach (Persian)]. Social Research. 2011; 4(11):17-33. [Link]
35. Smart N, Haluska B, Jeffriess L, Marwick TH. Exercise training in systolic and diastolic dysfunction: Effects on cardiac function, functional capacity, and quality of life. American Heart Journal. 2007; 153(4):530-6. [DOI:10.1016/j.ahj.2007.01.004][PMID]
36. Mohammad Amoli S, Sadeghi H. [The effect of physical activity on structural and functional arterial adaptations in humans: A narrative review (Persian)]. Ebnesina Journal. 2022; 24(1):65-78. [Link]
37. Jensen D, Atwood JE, Froelicher V, McKirnan MD, Battler A, Ashburn W, et al. Improvement in ventricular function during exercise studied with radionuclide ventriculography after cardiac rehabilitation. The American Journal of Cardiology. 1980; 46(5):770-7. [DOI:10.1016/0002-9149(80)90427-0][PMID]