مقدمه
اختلال هماهنگی رشدی از شایع‌ترین اختلال‌هایی است که بین کودکان سنین دبستان رایج است. به طوری که حدود 10 الی 15 درصد کودکان در معرض خطر ابتلا و 5 تا 6 درصد از کودکان مبتلا به این اختلال هستند [
1]. کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی با مشکلات هماهنگی حرکتی تشخیص داده می‌شوند و فاقد مشکلات ناتوانی ذهنی و اختلالات عصبی هستند [
2]. برخلاف تصور قبلی پزشکان، معلمان و والدین بی‌شماری که DCD را یک بیماری خوش‌خیم دوران کودکی دانسته‌اند که با گذشت زمان بهبود خواهد یافت، نشان داده شده است که این اختلال غالباً در بزرگسالی و اوایل بزرگسالی به همراه مشکلات روحی و روانی همراهش ادامه می‌یابد [
3]. اگرچه تاکنون اهمیت سبب‌شناسی این اختلال مشخص نشده است، اما در کودکان مبتلا به DCD اختلالات مشخصی در کنترل حرکتی، محدودیت‌های عصبی و ادراکی یا عملکردهای ادراکی حرکتی وجود دارد که در مقایسه با کودکان عادی معمولاً در حال رشد است [
4]. ناتوانی‌های هماهنگی با محیط یادگیری در بسیاری از موارد با نارسایی تحصیلی، کاهش مشارکت در فعالیت‌های زندگی روزمره، اوقات فراغت و بازی در‌هم‌تنیده شده‌اند. [
5] این کودکان غالباً یک مقطع تحصیلی را تکرار می‌کنند و در معرض خطر کاهش رشد عاطفی، اجتماعی، روانی و عزت نفس و اضطراب و افسردگی نیز هستند [
1]. مروری بر ادبیات تحقیقات صورت‌گرفته در این زمینه نشان می‌دهد که کودکان مبتلا به DCD یک گروه ناهمگن را با پروفایل‌های مختلف ادراکی و حرکتی تشکیل می‌دهند [
7-5]. مطالعات قبلی نشان می‌دهد که DCD یک مشکل مستقل نیست که تنها مشکلات مهارت‌های حرکتی را شامل شود، بلکه این مشکلات حرکتی ممکن است با تعدادی از مشکلات مرتبط با رشد و نمو حرکتی، مانند یادگیری (به عنوان مثال، ناتوانی در خواندن یا نارساخوانی)، رفتاری و مشکلات کلامی مرتبط باشد [
2، 3]. دیوی و همکاران نیز در پژوهش مروری دریافتند که همه کودکانی که مشکلات رشد حرکتی دارند، بدون توجه به میزان و یا شدت آن در معرض مشکلات یادگیری، توجه و عملکرد روانشناختی هستند [
8]. یک مطالعه مروری در ارتباط با کودکان با اختلال هماهنگی رشدی نشان داد که کودکان مبتلا به DCD در مقایسه با کودکان عادی، در همه فاکتورهای پردازش اطلاعات ضعیف‌تر هستند [
9]. تحقیقات مربوط به مهارت‌های شناختی و آکادمیک کودکان مبتلا به DCD، نیز نقص پردازش بینایی و فضایی و تقص عملکرد حافظه در فعالیت‌های روزمره کودکان در حوزه‌های کلامی و بینایی فضایی را نشان داده است [
10، 11].
پردازش اطلاعات نقش مهمی در رفتار حرکتی و همچنین شناخت دارد [
5]. میسیونا و همکارانش گزارش کردند که مشکلات هماهنگی به دلایل بسیاری ممکن است به وجود بیاید. کودکانDCD قادر به پیش‌بینی نتیجه حرکات خود نیستند. درنتیجه آن‌ها به‌راحتی خطاهای حرکتی را تشخیص نمی‌دهند، لذا نمی‌توانند از اشتباهات خود درس بگیرند و یا حرکات خود را اصلاح کنند [
12، 13]. این مشکلات هماهنگی ممکن است ناشی از کودکانی باشد که از استراتژی‌های آگاهانه به جای کنترل خودکار حرکت استفاده می‌کنند. از آنجا که مهارت‌های حرکتی برای این کودکان خودکار نمی‌شود، آن‌ها باید تلاش و توجه بیشتری را برای انجام کارهای حرکتی، حتی به مواردی که قبلاً آموخته شده‌اند اختصاص دهند [
3،
5،
14]. اسمیت و همکاران ارتباط میان مشکلات ادراک بینایی، یکپارچگی بینایی و مهارت‌های حرکتی کودکان DCD را مورد بررسی قرار دادند که گروه کودکان مبتلا در تمامی فاکتورها ضعیف‌تر از گروه همسالان عادی خود بودند و درنهایت یک ارتباط مثبت و معنادار میان این فاکتورها نشان داده شد [
15]. تسای و همکاران نیز در سال 2008 در تحقیق خود با هدف بررسی پایایی آزمون مهارت‌های ادراک بینایی کودکان DCD نشان دادند که این کودکان در مهارت‌های ادراک بینایی ضعیف‌تر از کودکان عادی هستند [
16]. نقص در یکپارچگی حسی منجر به اختلال در توانایی‌های حرکتی و حفظ توجه و یادگیری کودکان میشود و درنهایت سبب کاهش عزت نفس کودکان میشود [
17]. تحقیقات نشان داده‌اند که کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی در تکلیف مرتب کردن فضایی و اندام‌ها نسبت به کودکان عادی خطای بیشتری دارند [
14] و مشکلات پردازش بینایی فضایی، ادراک جنبشی و یکپارچگی بین‌حسی را در کودکان با اختلال هماهنگی رشدی گزارش کرده‌اند [
18، 19]. ادراک دیداری وسیله درک و شناخت محرک بینایی است [
13]. تأثیر ادراک بینایی از بدو تولد در شناخت جهان پیرامون توسط اطلاعاتی که از طریق چشم به دست می‌آیند، انکارناپذیر است [
14]. این مهارت کودک را در زمینه تشخیص توالی حروف و اعداد در یک کلمه یا توالی کلمات در جمله یاری می‌کند و نقش مهمی در امر یادگیری و پیشرفت تحصیلی ایفا می‌کند. به طوری که ضعف در آن موجب افت تحصیلی و انگیزه کودک در یادگیری میشود [
17]. سال‌های ابتدای کودکی مهم‌ترین سال‌های حیات است و تجربیات این سال‌ها زیر‌بنای زندگی آینده هر انسانی خواهد بود.بنابراین اگربه نیازها و حیطه‌های تکاملی کودکان در طی این دوران پاسخ مناسبی داده شود، آن‌ها از قدرت تفکر و تعقل بیشتری برخوردار می‌شوند و مهارت‌های عاطفی و اجتماعی بهتری خواهند داشت [
6].
ارائه برنامه آموزش مداخله‌ای مناسب برای کودکان دارای اختلال هماهنگی حرکتی را می‌توان جزء مهم ترین عوامل جهت غنی سازی محیط به حساب آورد [
20]. ارائه برنامه‌های مداخله‌ای برای بهبود مهارت‌ها عموماً به صورت سنتی بوده است. اما امروزه تحقیقات به سمت شیوه‌های مدرن تکنولوژی رفته و راهی برای مربیان و کاردرمان‌ها برای کودکان با و بدون اختلال فراهم کرده است. در بین شیوه‌های تکنولوژی، بازی و فعالیت وی فیت از محبوبیت بالایی برخوردار است. درواقع بازی وی فیت نوعی بازی کامپیوتری است که شرکت‌کننده برای اجرای بازی نیازمند انجام و اجرای حرکات بدنی است [
21] و در آن با ارائه یک محیط تعاملی، حرکات اندام فوقانی و تحتانی به منظور شبیه‌سازی بر روی صفحه نمایش بازی اجرا میشود [
20]. پژوهش‌های معدودی در ارتباط با تأثیر تمرینات وی فیت بر روی هماهنگی و تعادل افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند فلج مغزی، سندروم داون و اختلال هماهنگی رشدی صورت گرفته است. اما بدنه در حال رشد ادبیات پژوهشی نشان می‌دهد که تمرینات وی فیت یک جزء اضافی با‌ارزش برای سلامت عمومی، آمادگی جسمانی و عملکرد روانی حرکتی است [
22]. با این حال شواهد تجربی بسیار محدودی وجود دارد که بازی‌های رایانه‌ای حرکتی بتوانند اکتساب مهارت‌های حرکتی را تسهیل کنند یا بتوانند جایگزینی برای مهارت‌های حرکتی ارائه کنند تا فعالیت جسمانی را بهبود ببخشند [
23]. برخی تحقیقات تأثیر مثبت تمرینات وی فیت را بر فاکتورهای جسمانی و روانشناختی [
24]، هماهنگی حرکتی و ادراک [
25]، تعادل، توان بی هوازی، قدرت [
26]، تبحر حرکتی و کارکرد اجرایی [
27] در کودکان مبتال به اختالل هماهنگی رشدی را نشان داده است. با این حال برخی از تحقیقات همانند تحقیق بارنت و همکاران نشان دادند که تمرینات وی فیت تأثیری در رشد مهارت‌های حرکتی کودکان ندارد [
28]. یافته‌ها نشان می‌دهد که با توجه به شیوه آموزش مدرن، ایجاد انگیزش و لذت‌بخش بودن تمرینات وی فیت می‌توان از آن به عنوان یک مداخله مناسب در کنار مداخله‌های سنتی برای بهبود مهارت حرکتی و شناختی کودکان استفاده کرد [
27]. با توجه به اینکه سال‌های نخستین زندگی، دوره بحرانی فرصت رشدی محسوب میشود، تأکید بر شناسایی و انجام مداخله‌های بهنگام برای کودکان بسیار مهم به نظر می‌رسد. بنابراین هدف از تحقیق حاضر بررسی تأثیر تمرینات وی فیت بر ادراک بینایی کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی بود.
مواد و روش‌ها
تحقیق حاضر از نوع کاربردی و به روش نیمه‌تجربی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون اجرا شد. جامعه آماری پژوهش حاضر را تمامی دانش‌آموزان پسر 6 تا 10 سال شهر رفسنجان تشکیل می‌دادند. با توجه به ماهیت تحقیق که همراه با مداخله بود، نمونه‌های تحقیق به صورت دردسترس انتخاب شدند. در ابتدا از طریق معلمان و مربیان تربیت‌بدنی مدارس، کودکان مشکوک به اختلال هماهنگی رشدی شناسایی شدند. سپس پرسش‌نامه اختلال هماهنگی رشدی در اختیار والدین قرار گرفت تا تکمیل شود. طبق تحقیقات صورت‌گرفته نمره پایین‌تر از 47 به عنوان کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی معرفی می‌شوند [
29]. در ادامه جهت تأیید تشخیص و کسب اطمینان از وجود اختلال هماهنگی رشدی، از آزمون MABC2 و جهت تأیید نهایی از نظر روان‌پزشک متخصص استفاده شد. پس از جمع‌آوری مشخصات جمعیت‌شناختی (سن، قد، وزن و درصد چربی) اجازه انجام مداخلات از طرف محقق از والدین گرفته شد. قبل از اجرای برنامه تمرینی، هدف از اجرای تحقیق برای والدین آزمودنیها شرح داده و رضایت‌نامه کتبی کسب شد. 40 نفر از این دانش‌آموزان به روش نمونه‌گیری در دسترس چند‌مرحله‌ای به عنوان نمونه وارد تحقیق و مطالعه شدند و پس از گرفتن پیش‌آزمون از آن‌ها به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (20 نفر) و کنترل (20 نفر) قرار گرفتند.
به والدین اطمینان داده شد که تمامی اطلاعات مربوط به فرزندان آن‌ها به صورت محرمانه باقی خواهد ماند. کسب رضایت‌نامه از والدین، نمره کسب‌شده در پرسش‌نامه اختلال هماهنگی رشدی کمتر از 47، بهره هوشی نرمال در آزمون هوش ریون، عدم محدودیت جسمانی فیزیولوژیکی و عدم هم‌پوشانی با اختلال بیش فعالی از جمله شرایط ورود به تحقیق حاضر بودند و عدم شرکت در مراحل پیش‌آزمون و پس‌آزمون و غیبت بیش از 2 جلسه در برنامه‌های تمرینی و عدم تمایل به شرکت در ادامه تحقیق از معیارهای خروج افراد از پژوهش حاضر بودند.
ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها در پژوهش حاضر شامل پرسش‌نامه محقق‌ساخته جهت جمع‌آوری اطلاعات جمعیت‌شناختی (قد، وزن و سن)، پرسش‌نامه اختلال هماهنگی رشدی ویلسون، آزمون ارزیابی حرکات جنبشی برای کودکان ساگدن، پرسش‌نامه SNAP جهت شناسایی اختلال بیش‌فعالی و بررسی هم‌پوشانی با اختلال هماهنگی رشدی و آزمون ادراک بینایی گاردنر بودند.
پرسش‌نامه اختلال هماهنگی رشدی: یک ابزار مناسب برای بررسی مشکلات حرکتی کودکان است که توسط والدین تهیه و تکمیل میشود. این پرسش‌نامه توسط ویلسون و همکارانش به عنوان سیاهه هماهنگی رشدی ویژه والدین طراحی شد که همسانی درونی آن را با استفاده از آلفای کرونباخ 0/88 گزارش کردند. ویلسون و همکارانش در سال 2009 این پرسش‌نامه را با هدف توسعه بازنگری، و بازهمسانی درونی آن را 0/89 گزارش کردند. این مقیاس برای دامنه سنی 5 تا 15 سال مود استفاده قرار می‌گیرد و دارای 15 آیتم شامل کنترل در حین حرکت، حرکات ظریف، دستخط و ارزیابی هماهنگی عمومی است [
30]. این ابزار در سال 1390 در ایران و توسط بخشایش هنجاریابی شد که پایایی آن را با ضریب آلفای کرونباخ 0/83 و روایی آن را 0/90 گزارش کردند [
31].
آزمون ارزیابی حرکات جنبشی برای کودکان: آزمونی استاندارد و هنجاریابی‌شده در سال 2007 است که توسط هندرسون، ساگدن و بارنت برای متخصصان رشد حرکتی و جهت کمک به کودکان با مشکلات حرکتی بازنگری شده است. این ابزار به شکل وسیع برای تشخیص اختلال هماهنگی رشدی مورد استفاده قرار گرفته است [
13]. ابزار شامل دو بخش عملکردی و چک‌لیست است. بخش عملکرد شامل سه خرده‌مقیاس چالاکی دستی، مهارت‌های هدف‌گیری و دریافت و تعادل است. این ابزار برای رده سنی 3 تا 16 سال مورد استفاده قرار می‌گیرد و داری سه رده سنی 3 تا 6 سال، 7 تا 10 سال و 11 الی 16 سال است. مدت‌زمان لازم برای اجرای آزمون برای هر آزمودنی 20 الی 30 دقیقه است. در آزمون عملکردی و بر اساس هنجار مربوطه، هر شرکت‌کننده‌ای که نمره استاندارد ۵ (معادل رتبه درصدی ۵)را به دست آورد، به عنوان فردی با اختلال حرکتی قابل توجه و معنادار و در ناحیه قرمز در نظر گرفته میشود. نمره استاندارد ۷، (معادل رتبه درصدی بین ۶ تا 15) به عنوان فردی با خطر احتمال مشکل حرکتی در ناحیه زرد قرار می‌گیرد و افراد بالای رتبه درصدی 16 که بعید است مشکل حرکتی در آن‌ها وجود داشته باشد، در ناحیه سبز قرار می‌گیرند. پایایی و روایی آزمون در کشورهای مختلفی ارزیابی شده است. کیتا و همکاران در مطالعه‌ای بر روی رده سنی دوم آزمون، روایی سه‌عاملی آن را تأیید کردند. همسانی درونی نیز 0/60 به دست آمد. در مطالعه دیگری، هولم و همکاران نیز ضریب پایایی درون و بین‌آزمونگر را برای نمره کلی آزمون، به ترتیب 0/68 و 0/62 گزارش کردند. در ایران نیز ویژگی‌های روان‌سنجی آزمون حاضر توسط اکبری‌پور و همکارانش در سال 1397 بررسی شد و پاپایی این آزمون را 0/967 و روایی آن را 0/843 گزارش کردند [
29].
پرسش‌نامه درجه‌بندی اختلال بیش‌فعالی کمبود: این پرسش‌نامه به منظور شناسایی اختلال بیش‌فعالی و هم‌پوشانی با DCD مورد استفاده قرار می‌گیرد. این آزمون توسط سوانسون، نولان و پلهام، در سال 1980 و بر اساس نشانه‌های اختلال در DSM ساخته شده است. این مقیاس دارای یک فرم واحد جهت پاسخ‌گویی والدین و معلمان و شامل 18 سؤال است که 9 سؤال جهت شناسایی زیرنوع ADHD-I و 9 سؤال جهت تشخیص‌گذاری ADHD- H مورد استفاده قرار می‌گیرد. ضریب اعتبار این مقیاس 0/97 گزارش شده است [
30]. در ایران نیز بوجاری و همکاران، ضریب اعتبار این مقیاس را 0/85 گزارش کردند [
32].
آزمون ادراک بینایی غیروابسته به حرکت: این آزمون توسط گاردنر در سال 1982 تهیه شد و در سال 1996 در ایالات متحده آمریکا در آن تجدیدنظر شد و تحت عنوان TVPS-R مورد استفاده قرار گرفت. این آزمون شامل دو دفترچه است که یکی از آن‌ها 3 و دیگری 4 خرده‌آزمون دارد و هر خرده‌آزمون از 4 پرسش تصویری تشکیل شده است و در هر مورد تصویری به کودک نشان داده میشود که کودک باید با مشاهده آن گزینه صحیح را انتخاب کند. مدت‌زمان این آزمون بسته به سن آزمودنیها بین 9 تا 25 دقیقه است و برای کودکان 4 تا 12 سال کاربرد دارد. این آزمون شامل 7 خرده‌آزمون تشخیص بینایی، حافظه بینایی، ارتباط بینایی فضایی، ثبات شکل بینایی، حافظه توالی بینایی، شکل زمینه بینایی و اکمال بینایی است و به جنس، آموزش، نژاد، فرهنگ و زبان آزمودنیها وابسته نیست [
33]. تعداد پاسخ‌های صحیح دانش‌آموز در هر خرده‌آزمون محاسبه و به عنوان نمره خام آن خرده‌آزمون محسوب میشود. طراح آزمون پس از تعیین نمره خام و با توجه به سن دانش‌موزان و با استفاده از جدول‌های استاندارد ارائه شده، سن ادراکی هر یک از خرده آزمون ها را به دست می‌آورد. میانگین سنین ادراکی هفت‌گانه به عنوان سن ادراک بینایی فرد در نظر گرفته شده و با توجه به نمره خام، سن کودک و جدول‌های آزمون، نمره مقیاس‌بندی‌شده محاسبه میشود و با عنایت به مجموع نمرات مقیاس‌بندی‌شده، بهره ادراک بینایی دانش‌آموز مشخص میشود. گاردنر پایایی این آزمون را در گروه 4 تا 12 سال 74 تا 85 درصد گزارش کرده است. این آزمون در ایران نیز در گروه‌های مختلف سنی هنجاریابی شده است و تمام خرده‌مقیاس‌های آن از روایی و پایایی مناسب برخوردار بوده است. به طوری که سیمین قلم و همکاران در تحقیق خود، روایی 0/68 و پایایی 0/87 گزارش کردند و خیاط‌زاده، به ترتیب روایی و پایایی 0/87 و 0/79 را گزارش کرد [
34، 35].
پس از جمع‌آوری مشخصات جمعیت‌شناختی، کودکان به صورت تصادفی دو گروه تقسیم شدند. در ادامه در مرحله پیش‌آزمون، آزمون ادراک بینایی از کودکان گرفته شد. بعد از ارزیابی پیش‌آزمون از آزمودنیها، گروه آزمایش به مدت 8 هفته (2 ماه و هفته‌ای 2 جلسه و هر جلسه 55 دقیقه) [
36] در یک محیط ایمن و با نشاط و با نظارت یک کاردرمانگر و مربی کودک برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی احتمالی آزمودنیها قرار گرفتند. در انتهای 16 جلسه، با استفاده از مقیاس‌های نام‌برده‌شده در پیش‌آزمون، ادراک بینایی کودکان توسط آزمونگر و کاردرمانگر و به کمک مربی کودک مورد سنجش قرار گرفت و نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون با هم مقایسه شدند. گروه تمرینات وی فیت برنامه بازی‌های رایانه‌ای حرکتی در زمینه رشد مهارت‌های حرکتی، شامل ورزش، بازی و واکنش‌های فعال را اجرا کردند. هر جلسه شامل 55 دقیقه است که به 4 بخش اصلی تقسیم میشود (
جدول شماره 1). 15 دقیقه اول شامل گرم کردن، پس از آن 15 دقیقه بازی شامل مهارت‌های حرکتی جابه‌جایی (گام‌برداری، دویدن پایه، دویدن از روی مانع و اسکیت بورد) و سپس 15 دقیقه بازی، شامل مهارت‌های حرکتی دستکاری (مینی‌بیس‌بال، مینی‌بولینگ، مینی‌فوتبال و گلف) و در آخر 10 دقیقه سرد کردن است. برای تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و برای تعیین اثربخشی مداخلات از آزمون تحلیل کوواریانس چند‌متغیره و در سطح معناداری 0/05=a با کمک نرم‌افزار SPSS نسخه 22 استفاده شد. همچنین به منظور تجزیه‌و‌تحلیل آماری، از آزمون شاپیروویلک، برای بررسی نرمال بودن داده‌ها و آزمون لوین جهت بررسی همگنی واریانس‌ها استفاده شد.
یافته‌ها
به منظور بررسی فرضیه‌های پژوهش ابتدا در بخش آمار توصیفی، ویژگی‌های جمعیت‌شناختی آزمودنیها بررسی شد که در
جدول شماره 2 ارائه شده است. همچنین نتایج آزمون شاپیروویلک به منظور بررسی توزیع نرمال بودن داده‌ها و آزمون لوین جهت بررسی همگنی و تجانس واریانس و همگنی شیب رگرسیون بررسی شده است. نتایج آزمون شاپیروویلک نشان داد که داده‌ها دارای یک توزیع طبیعی هستند و همچنین شرط همگنی واریانس‌ها نیز برقرار شده است (05/P>0). بنابراین در ادامه به منظور آزمون فرضیه‌های تحقیق، از آزمون تحلیل کوواریانس استفاده شد.
جدول شماره 3 میانگین و انحراف معیار گروه آزمایش و کنترل را در پیش‌آزمون و پس‌آزمون نشان می‌دهد که نشان‌دهنده پیشرفت خرده‌مقیاس‌های مهارت ادراک بینایی گروه آزمایش است.
با توجه به
جدول شماره 4 بین دو گروه آزمایش و کنترل در حیطه ادراک بینایی تفاوت معناداری وجود دارد (0/001=P). به عبارت دیگر، مقایسه تفاوت بین نمرات دو گروه در مراحل پیش‌آزمون و پس‌آزمون بیان‌کننده این است که تمرینات وی فیت بر بهبود ادراک بینایی کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی تأثیر معناداری داشته است. با در نظر گرفتن مجذور اتا می‌توان گفت 97 درصد این تغییرات با بهبودی ناشی از تأثیر مداخله است.
جدول شماره 5 نشان می‌دهد که تمرینات وی فیت سبب تفاوت معناداری بین گروه‌های کنترل و آزمایش در تشخیص بینایی (0/001=P)، حافظه بینایی (0/002=P)، ارتباط بینایی فضایی (0/002=P)، ثبات شکل بینایی (0/001=P)، حافطه توالی بینایی (0/047=P)، شکل زمینه بینایی (0/001=P) و اکمال بینایی (0/001=P) شده است. مجذور اتا در همه این خرده‌مقیاس‌ها نشان‌دهنده میزان تأثیر تمرینات وی فیت بر گروه مداخله است. بر اساس ضریب F محاسبه‌شده، تفاوت معناداری بین میانگین محاسبه‌شده نمرات پس‌آزمون خرده‌مقیاس‌های ادراک بینایی در بین دو گروه کنترل و آزمایش وجود دارد.
بحث
هـدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر تمرینات وی فیت بر ادراک بینایی کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی بود. یافته‌های پژوهش نشان داد که این تمرینات تأثیر مثبتی بر مؤلفه‌های ادراک بینایی این کودکان دارد. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده اختلاف معناداری بین گروه‌های آزمایش و کنترل در ادراک بینایی وجود دارد. همچنین تفاوت معنادار بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه‌های آزمایش نشان‌دهنده تأثیر مثبت این تمرینات بر مؤلفه‌های مذکور این کودکان است. نتایــج ایــن تحقیــق با پژوهش جعفری و همکاران [
17]، مرادی و نوش‌آبادی [
37]، مرادی و موحدی [
38]، بهرامی و همکاران [
39]، مندز و همکاران [
40]، هاموند [
24]، استراکر [
25] و بانی و همکاران [
27] مبنی بر تأثیـر مداخـالت مختلـف بـر بهبــود جنبه‌های ادراک بینایی در گروه‌هــای مختلــف هم‌راســتاست. نتایج تحقیق حاضر با مطالعه بارنت و همکاران ناهمسوست. از دلایل نتایج متناقض می‌توان به تعداد جلسات تمرین، گروه سنی متفاوت و گروه‌های شرکت‌کننده در تحقیق اشاره کرد. نمونه‌های تحقیق بارنت و همکاران نوجوان و افراد سالم بودند. ادراک بینایی می‌تواند به طور قابل توجهی تحت تأثیر آسیب‌های عصبی و همچنین سن، سال‌های تحصیل و عملکرد شناختی قرار بگیرد [
41]. در این مطالعه، نمره ادراک بینایی پایین بود که نشان می‌دهد ادراک بینایی در اثر اختلال هماهنگی رشدی مختل شده است. بهبود ادراک بینایی در گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل با توجه به اینکه سیستم وی فیت انواع محرک‌های بینایی را در مقایسه با تمرین‌های سنتی ارائه می‌دهد، قابل انتظار بود.
در تحقیق کانگ و همکاران از یک برنامه توان‌بخشی ادراک بینایی رایانه‌ای استفاده شد. نتایج نشان داد که تمرینات وی فیت اشیا را بر اساس رنگ یا شکل آن‌ها متمایز می‌کند و تمرین بازخورد دیداری گسترده‌ای را فراهم می‌سازد که نیازمند تغییر مسیر در پاسخ به یک وضعیت ناگهانی است که ممکن است منجر به بهبود ادراک بینایی شود. شرکت‌کننده می‌تواند نتایج حرکت خود را بر روی نمایشگر مشاهده کند. این شرایط سبب درگیری فرد در تمرین میشود و درنهایت باعث تحریک سیستم نورون‌های آینه‌ای و انعطاف‌پذیری عصبی (نوروپلاستیسیتی)میشود [
42]. درواقع اساس سلولی کاربرد واقعیت مجازی، پلاستیسیته سیستم عصبی از طریق سیستم نورون‌های آینه‌ای در قشر پیش‌حرکتی است، زیرا این روش قادر به یکپارچه کردن مزایای مثبت تکنیک‌های تمرینی، مشاهده حرکت، تصور آن و تقلید حرکتی است. نقش نوروپلاستیسیتی به طور وسیع در رشد سالم، یادگیری، حافظه و بهبود یافتن از آسیب شناخته شده است. مطالعات بر روی حیوانات نشان می‌دهد که یادگیری در واقعیت مجازی از طریق تحریک بازسازمان‌دهی سیناپس‌ها رخ می‌دهد و این عامل، بحرانی در یادگیری است [
43]. همچنین یادگیری از طریق واقعیت مجازی، شبکه‌های مشاهده عمل و دیداری فضایی را تسهیل می‌کند. علاوه بر این، واقعیت مجازی بر اساس رویکردهای نظری در حیطه یادگیری سیار قرار می‌گیرد. یادگیری سیار، کسب هر نوع دانش، نگرش و مهارت با بهره‌گیری از فناوری‌های سیار در هر زمان و مکان است که باعث تغییر در رفتار خواهد شد [
44].
عوامل محیطی ثابت و تجربیات مربوط به حرکت اندام برای حفظ تعادل ایستاده عملکردی مورد نیاز است. کیم و همکاران گزارش داد که سیستم واقعیت مجازی بازخورد دیداری بیرونی را ارائه می‌دهد و برای بهبود توانایی تعادل مؤثر است [
45]. آلپتکین و همکاران همچنین گزارش دادند که علاوه بر درمان‌های مرسوم در بهبود تعادل و ادراک دیداری، تمرینات آموزش بازخورد بینایی همانند تمرینات وی فیت می‌تواند مؤثر و مفید باشد. تمرین فعالیت مبتنی بر بازخورد منجر به بهبود تعادل وضع حمل میشود، زیرا باعث ایجاد انگیزه و توجه در حین آموزش میشود. با توجه به اینکه شرکت‌کنندگان در طول تمرینات وی فیت مجبور به نگه داشتن سر، عمود بر وضعیت بدن هستند، بخش دهلیزی تحریک می‌یابد. علاوه بر این، تکرار تمرینات عامل تسهیل سازمان‌دهی مجدد مغز در نظر گرفته میشود تا به بهبود عملکرد منجر شود. تمرینات واقعیت مجازی، قشر حسی حرکتی را با توجه به مشاهدات تصویربرداری رزونانس مغناطیسی و عملکرد حرکتی بهبودیافته، فعال می‌کند. درواقع آموزش واقعیت مجازی انواع مختلفی از محرک‌ها را از طریق تغییر وزن برای بهبود تعادل پوسچر و توانایی راه رفتن فراهم می‌کند و تکالیف مختلفی را طراحی می‌کند که برای بازیابی مهارت‌های حرکتی طراحی شده‌اند [
46].
محققان نشان دادند که کودکان با اختلال هماهنگی رشد نه‌تنها در هماهنگی و ادراک حرکتی دارای مشکلاتی هستند، بلکه در کنترل حرکات چشم، توجه و یادگیری مشکلاتی دارند [
3]. کارینی و همکاران نیز در تحقیق خود نشان دادند که کودکان با اختلال هماهنگی رشدی در یاد گرفتن و نوشتن واژهای جدید نیازمند زمان بیشتری بودند، درواقع از آنجایی که در یادگیری موارد جدید بازخوردهای بینایی افزایش می‌یابد و در ضمن پیشخوراندی هم در دسترس نیست، کودکان با اختلال هماهنگی رشد به دلیل مشکلی که در یکپارچگی سامانه‌های بینایی و حرکتی خود دارند، بازخوردهای بینایی محدودی دریافت می‌کنند که منجر به کندی در نوشتن واژه‌های دشوار میشود.
کمبود توجه دیداری و مشکل در پردازش دیداری می‌تواند به اختلال در عملکرد خواندن منجر شود [
47] و بهبود کنترل حرکتی چشم می‌تواند منجر به بهبود مهارت‌های حرکتی کودک و همچنین بهبود مهارت‌های تحصیلی مانند خواندن، نوشتن و توانایی‌های ریاضی کودک شود [
17]. در تبیین اثربخشی تمرینات وی فیت بر ادراک بینایی می‌توان بیان کرد که اختلال هماهنگی رشدی یک اختلال ناهمگن و عصب روانشناختی است که نظریه‌های اخیر بر نقش اصلی توجه و کمبود کارکردهای شناختی در آن تأکید می‌کنند. به طوری که بر اساس پژوهش پرانتی و همکاران کودکان اختلال هماهنگی رشدی در فاکتورهای شناختی مانند بازداری پاسخ، حافظه کاری، برنامه‌ریزی و گوش‌به‌زنگی مشکل دارند [
48]. با توجه به این عوامل، شرکت در فعالیت‌های حرکتی از طریق ایجاد تغییرات فیزیولوژیک از قبیل افزایش تشرح دوپامین، سروتونین و اندروفین، تنظیم دستگاه قلبی‌عروقی، به‌خصوص با تأثیر بر سیستم عصبی خودکار پاراسمپاتیک و تحریک عصب واگ، باعث کاهش پتانسیل عمل در گره سینوسی دهلیزی قلب میشود و به آرامش اعصاب کمک می‌کند و نیز باعث کاهش نقص توجه میشود که این امر می‌تواند موجب بهبود حافظه کاری و حافظه دیداری فضایی میشود [
39].
رشد پردازش بینایی فضایی در کودکان باعث میشود کودکان مفاهیم انتزاعی بیشتری را درک کنند، می‌توان گفت که بهبود ادراک بینایی فضایی می‌تواند منجر به رشد شناختی و کلامی کودکان شود [
17].
نتیجه‌گیری
با توجه به نتایج پژوهش حاضر، شرکت در تمرینات وی فیت می‌تواند به عنوان یک ابزار مفید جهت ارتقای ادراک بینایی کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی در نظر گرفته شود تا علاوه بر انجام فعالیت‌های بدنی و پر کردن اوقات فراغت خود، از مزایای دیگر آن نیز برخوردار شوند. به طور خاص، وی فیت را می‌توان به‌راحتی در خانه نصب کرد و عملکرد آن نسبتاً آسان است. از محدودیت‌های پژوهش حاضر گروه سنی نمونه‌های تحقیق، مکان نمونه‌گیری و ارزیابی کودکان، عدم استفاده از جنسیت مؤنث و آزمون‌های یادداری و انتقال برای بررسی اثرات بلند‌مدت مداخله تحقیق بود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در اجرای پژوهش ملاحظات اخلاقی مطابق با دستورالعمل کمیته اخلاق پژوهشگاه تربیت‌بدنی و علوم ورزشی در نظر گرفته شده است ( کد اخلاق: IR.SSRC.REC.1398.023 ).
حامی مالی
این مقاله هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین‌کننده مالی در بخش‌های عمومی و دولتی، تجاری، غیرانتفاعی دانشگاه یا مرکز تحقیقات دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت یکسان داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
Refrences
- American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders. 5th ed. Arlington, VA: American Psychiatric Publishing; 2013. https://books.google.com/books/about/Diagnostic_and_html?id=-JivBAAAQBAJ
- Deng S, Li WG, Ding J, Wu J, Zhang Y, Li F, et al. Understanding the mechanisms of cognitive impairments in developmental coordination disorder. Pediatric Research. 2014; 75(1-2):210-6. [DOI:10.1038/pr.2013.192] [PMID]
- Lingam R, Jongmans MJ, Ellis M, Hunt LP, Golding J, Emond A. Mental health difficulties in children with developmental coordination disorder. Pediatrics. 2012; 129(4):e882-91. [DOI:10.1542/peds.2011-1556][PMID]
- Zwicker JG, Missiuna C, Harris SR, Boyd LA. Developmental coordination disorder: A review and update. European Journal of Paediatric Neurology. 2012; 16(6):573-81. [DOI:10.1016/j.ejpn.2012.05.005][PMID]
- Koutsouki D, Asonitou K. Cognitive processes in children with Developmental Coordination Disorder. In: Papadopoulos TC, Parrila RK, Kirby JR, editors. Cognition, Intelligence, and Achievement. United States: Academic Press; 2015. [DOI:10.1016/B978-0-12-410388-7.00014-2]
- Miyahara M. Subtypes of students with learning disabilities based upon gross motor functions. Adapted Physical Activity Quarterly. 1994; 11(4):368-82. [DOI:10.1123/apaq.11.4.368]
- Macnab JJ, Miller LT, Polatajko HJ. The search for subtypes of DCD: Is cluster analysis the answer? Human Movement Science. 2001; 20(1-2):49-72. [DOI:10.1016/S0167-9457(01)00028-8]
- Dewey D, Kaplan BJ, Crawford SG, Wilson BN. Developmental coordination disorder: Associated problems in attention, learning, and psychosocial adjustment. Human Movement Science. 2002; 21(5-6):905-18. [DOI:10.1016/S0167-9457(02)00163-X]
- Asonitou K, Koutsouki D. Cognitive process-based subtypes of Developmental Coordination Disorder (DCD). Human Movement Science. 2016; 47:121-34. [DOI:10.1016/j.humov.2016.01.002][PMID]
- Piek JP, Dyck MJ. Sensory-motor deficits in children with developmental coordination disorder, attention deficit hyperactivity disorder and autistic disorder. Human Movement Science. 2004; 23(3-4):475-88. [DOI:10.1016/j.humov.2004.08.019][PMID]
- Rosenblum S, Livneh-Zirinski M. Handwriting process and product characteristics of children diagnosed with developmental coordination disorder. Human Movement Science. 2008; 27(2):200-14. [DOI:10.1016/j.humov.2008.02.011][PMID]
- Missiuna C, Rivard L, Pollock N. Children with developmental coordination disorder: At home, at school, and in the community. Hamilton: McMaster University; 2011. https://canchild.ca/en/resources/112-children-with-dcd-at-home-at-school-and-in-the-community-booklet
- Henderson SE, Barnett A, Henderson L. Visuospatial difficulties and clumsiness: On the interpretation of conjoined deficits. Journal of child Psychology and Psychiatry. 1994; 35(5):961-9. [DOI:10.1111/j.1469-7610.1994.tb02305.x][PMID]
- Schoemaker MM, van der Wees M, Flapper B, Verheij-Jansen N, Scholten-Jaegers S, Geuze RH. Perceptual skills of children with developmental coordination disorder. Human Movement Science. 2001; 20(1-2):111-33. [DOI:10.1016/S0167-9457(01)00031-8]
- Van Waelvelde H, De Weerdt W, De Cock P, Smits-Engelsman BC. Association between visual perceptual deficits and motor deficits in children with developmental coordination disorder. Developmental Medicine and Child Neurology. 2004; 46(10):661-6. [DOI:10.1017/S0012162204001112][PMID]
- Tsai CL, Wilson PH, Wu SK. Role of visual–perceptual skills (non-motor) in children with developmental coordination disorder. Human Movement Science. 2008; 27(4):649-64. [DOI:10.1016/j.humov.2007.10.002][PMID]
- Jafari FS, Abedi A, Faramarzi S, Shirzadi P, Jafari MS. [The effectiveness of perceptual-motor games on children’s visual-spatial processing with growth coordination disorder (Persian)]. Journal of Exceptional Education, 2016; 15(3):5-12. http://ensani.ir/file/download/article/20160315130147-9991-156.pdf
- Wilson PH, Maruff P, McKenzie BE. Covert orienting of visuospatial attention in children with developmental coordination disorder. Developmental Medicine & Child Neurology. 1997; 39(11):736-45. [DOI:10.1111/j.1469-8749.1997.tb07375.x][PMID]
- Alloway TP, Archibald L. Working memory and learning in children with developmental coordination disorder and specific language impairment. Journal of Learning Disabilities. 2008; 41(3):251-62. [DOI:10.1177/0022219408315815][PMID]
- Johnstone A, Hughes AR, Janssen X, Reilly JJ. Pragmatic evaluation of the Go2Play active play intervention on physical activity and fundamental movement skills in children. Preventive Medicine Reports. 2017; 7:58-63. [DOI:10.1016/j.pmedr.2017.05.002][PMID][PMCID]
- Page ZE, Barrington S, Edwards J, Barnett LM. Do active video games benefit the motor skill development of non-typically developing children and adolescents: A systematic review. Journal of Science and Medicine in Sport. 2017; 20(12):1087-100. [DOI:10.1016/j.jsams.2017.05.001][PMID]
- Song H, Kim J, Lee KM. Virtual vs. real body in exergames: Reducing social physique anxiety in exercise experiences. Computers in Human Behavior. 2014; 36:282-5. [DOI:10.1016/j.chb.2014.03.059]
- Vernadakis N, Derri V, Tsitskari E, Antoniou P. The effect of Xbox Kinect intervention on balance ability for previously injured young competitive male athletes: A preliminary study. Physical Therapy in Sport. 2014; 15(3):148-55. [DOI:10.1016/j.ptsp.2013.08.004][PMID]
- Hammond J, Jones V, Hill EL, Green D, Male I. An investigation of the impact of regular use of the W ii F it to improve motor and psychosocial outcomes in children with movement difficulties: A pilot study. Child: Care, Health and Development. 2014; 40(2):165-75. [DOI:10.1111/cch.12029][PMID]
- Straker L, Howie E, Smith A, Jensen L, Piek J, Campbell A. A crossover randomised and controlled trial of the impact of active video games on motor coordination and perceptions of physical ability in children at risk of developmental coordination disorder. Human Movement Science. 2015; 42:146-60. [DOI:10.1016/j.humov.2015.04.011][PMID]
- Smits-Engelsman BC, Jelsma LD, Ferguson GD. The effect of exergames on functional strength, anaerobic fitness, balance and agility in children with and without motor coordination difficulties living in low-income communities. Human Movement Science. 2017; 55:327-37. [DOI:10.1016/j.humov.2016.07.006][PMID]
- Bonney E, Ferguson G, Smits-Engelsman B. The efficacy of two activity-based interventions in adolescents with developmental coordination disorder. Research in Developmental 2017; 71:223-36. [DOI:10.1016/j.ridd.2017.10.013][PMID]
- Barnett LM, Ridgers ND, Reynolds J, Hanna L, Salmon J. Playing active video games may not develop movement skills: An intervention trial. Preventive Medicine Reports. 2015; 2:673-8.[DOI:10.1016/j.pmedr.2015.08.007][PMID][PMCID]
- Akbaripour R, Daneshfar A, Shojaei M. [Reliability of the children’s movement-second edition test (MABC-2) in 7- to 10-year-old children in Tehran (Persian)]. Journal of Rehabilitation Medicine. 2019; 7(4):90- [DOI:10.22037/jrm.2018.111121.1776]
- Wilson PH, Ruddock S, Smits-Engelsman BO, Polatajko H, Blank R. Understanding performance deficits in developmental coordination disorder: A meta-analysis of recent research. Developmental Medicine & Child Neurology. 2013; 55(3):217-28. [DOI:10.1111/j.1469-8749.2012.04436.x][PMID]
- Salehi H, Afsorde Bakhshayesh R, Movahedi AR, Ghasemi V. [Psychometric characteristics of the Persian version of the black disorder of motor developmental disorder in 11-6 year old boys (Persian)]. Journal of Psychology of Exceptional People. 2011; 1(4):136-61. https://jpe.atu.ac.ir/article_2132.html
- Bojari S, Haghgoo H, Rostami G, Ghanbari S. [Investigating the relationship between cognitive function and academic performance in children with attention deficit hyperactivity disorder (Persian)]. Journal of Paramedical and Rehabilitation Sciences. 2015; 4(4):27-35. [DOI:10.22038/jpsr.2015.5397]
- Chan PL, Chow SM. Reliability and validity of the Test of Visual-Perceptual Skills (non-motor)–Revised for Chinese preschoolers. The American Journal of Occupational Therapy. 2005; 59(4):369-76. [DOI:10.5014/ajot.59.4.369]
- Khayatzadeh M. [Evaluation of visual perception skills in 7-9 year old children in Tehran using PSTVPS-R test in 2002-2003 (Persian)] [MSc. Thesis]. Iran: Tehran University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences; 2005. https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/c92b54be6e610de03354bb8d4aad5a46?sample=1
- Siminghalam M, Hussain A. [The Investigation of motor-free visual perception skills in educable children with developmental coordination disorder in Tehran (Persian)]. Knowledge & Research in Applied Psychology. 2017; 12(45):71-8. http://jsr-p.khuisf.ac.ir/article_533800.html?lang=en
- Dehghani M. [The effect of Wii Fit exercises on psycho-motor skills of male students with movement disorders: Emphasis on new exercises (Persian)]. Journal of School Psychology. 2018; 7(1):152-67. http://jsp.uma.ac.ir/article_662.html?lang=en
- Moradi H, Shayan Nooshabadi A. [The effects of two different physical activity organizing methods on the executive functions of the children with developmental coordination disorder (Persian)]. The Neuroscience Journal of Shefaye Khatam. 2018; 6(4):34-44. [DOI:10.29252/shefa.6.4.34]
- Moradi H, Movahedi A. [The effect of enrichment of the environment (perceptual-motor exercises of Spark) on the improvement of neuro-cognitive functions of attention in children with developmental coordination disorder (Persian)]. Journal of Khatam Healing Neuroscience. 2019; 7(3):23-31. [DOI:29252/shefa.7.3.23]
- Bahrami A, Moradi J, Daei A. [The effect of physical activities on cognitive function and motor performance of children with attention deficit hyperactivity disorder (Persian)]. Sport Psychology Studies. 2019; 8(27):1-8. [Doi:10.22089/spsyj.2018.5328.1553]
- dos Santos Mendes FA, Pompeu JE, Lobo AM, da Silva KG, de Paula Oliveira T, Zomignani AP, et al. Motor learning, retention and transfer after virtual-reality-based training in Parkinson’s disease–effect of motor and cognitive demands of games: A longitudinal, controlled clinical study. Physiotherapy. 2012; 98(3):217-23. [DOI:10.1016/j.physio.2012.06.001][PMID]
- Watemberg N, Waiserberg N, Zuk L, Lerman-Sagie T. Developmental coordination disorder in children with attention-deficit–hyperactivity disorder and physical therapy intervention. Developmental Medicine & Child Neurology. 2007; 49(12):920-5. [DOI:10.1111/j.1469-8749.2007.00920.x][PMID]
- Kang SH, Kim DK, Seo KM, Choi KN, Yoo JY, Sung SY, et al. A computerized visual perception rehabilitation programme with interactive computer interface using motion tracking technology—a randomized controlled, single-blinded, pilot clinical trial study. Clinical Rehabilitation. 2009; 23(5):434-44. [DOI:10.1177/0269215508101732][PMID]
- Lotfi M, Mohamad Zadeh H, Sohrabi M. Effects of virtual reality and reality training with and without auditory information limitation on motor learning table tennis forehand. Motor Behavior. 2017; 9(28):89-108. [DOI:10.22089/mbj.2017.2633.1320]
- Eimer M, Van Velzen J, Gherri E, Press C. Manual response preparation and saccade programming are linked to attention shifts: ERP evidence for covert attentional orienting and spatially specific modulations of visual processing. Brain Research. 2006; 1105(1):7-19. [DOI:10.1016/j.brainres.2005.10.060][PMID]
- Kim BR, Chun MH, Kim LS, Park JY. Effect of virtual reality on cognition in stroke patients. Annals of Rehabilitation Medicine. 2011; 35(4):450-9. [DOI:10.5535/arm.2011.35.4.450][PMID][PMCID]
- Gok H, Geler-Kulcu D, Alptekin N, Dincer G. Efficacy of treatment with a kinaesthetic ability training device on balance and mobility after stroke: A randomized controlled study. Clinical Rehabilitation. 2008; 22(10-11):922-30. [DOI:10.1177/0269215508090673][PMID]
- Cairney J, Hay JA, Faught BE, Hawes R. Developmental coordination disorder and overweight and obesity in children aged 9–14 y. International Journal of Obesity. 2005; 29(4):369-72. [DOI:10.1038/sj.ijo.0802893][PMID]
- Prunty M, Barnett AL, Wilmut K, Plumb M. Visual perceptual and handwriting skills in children with Developmental Coordination Disorder. Human Movement Science. 2016; 49:54-65. [DOI:10.1016/j.humov.2016.06.003][PMID]
)
