تأثیر یک دوره تمرین ذهن آگاهی مبتنی بر یوگا بر سرسختی ذهنی ورزشکاران با سطوح متفاوت مهارت

Introduction
Mindfulness plays an essential role in regulating people’s emotions. Mindfulness is a form of relaxation that affects sensory processes by affecting attention, expectations, mood, and emotional regulation. Mindfulness includes interventions that focus on the mind, positively affect mental health, and reduce mental and psychological pain. Mindfulness exercises can be designed based on yoga. In the last two decades, mental toughness has been among the essential variables in sports and training. It has been defined as an athlete’s ability to concentrate, return from failure and stand despite the difficulty. Mental toughness affects how people deal with life by creating a particular inner attitude. 
Athletes, coaches, and sports psychologists consider mental toughness an excellent way to overcome failures, develop developmental skills, and succeed in sports. It is necessary to conduct interventional research on different sports communities and observe this intervention’s effect on athletes’ different personality dimensions. Therefore, the present study aimed to investigate the impact of a mindfulness-based yoga training course on mental toughness in athletes with varying skill levels.
Materials and Methods
The current study was quasi-experimental with a pretest-posttest design with a control group. The statistical population was all female student-athletes of Al-Zahra University. The statistical sample included 72 student-athletes on sports teams (Mean±SD age 20.67±1.44 years, Mean±SD sports record 26.88±3.26 years) of this university. 
The inclusion criteria were divided into three intervention and three control groups (skilled, semi-skilled, and inexperienced). The number of people in each group was 12. Athletes who have been active for less than four years and have completed only at the provincial level are in the inexperienced group, those who have been active for 4-7 years at the regional and university levels are in the semi-skilled group, and those who have worked for more than seven years Participated in sports activities at the national level of competition were assigned to the skilled group. The criteria for inclusion in this study were the athlete’s complete physical and mental health, no history of fractures in the upper and lower limbs, no disability, and no history of using psychotropic drugs, nerves, and smoking. 
In this study, the cooperation of athletes was voluntary, and all subjects signed a consent form to participate. Also, to obtain high ecological validity in distributing and completing the questionnaires, the respondents completed the questionnaire at the same time, place, and conditions. The Persian version of the sports mental toughness questionnaire (SMTQ), Golby and Shird, and the demographic questionnaire were used to collect information from the participants. All subjects first completed a sports mental toughness questionnaire; The control group was excluded. The intervention group participated in 12 mindfulness-based yoga training sessions for 90 minutes. At the end of the course, all subjects in the control and experimental groups were retested again.
Results
The two-factor analysis of the variance test (skill level * intervention) showed that the main effect of the intervention in the post-test was significant for the mental toughness variable and subscales of stability and control. Still, the skill level and their interactive effect were not significant. Also, in comparing the pretest and post-test pairs for each group, it was observed that the mental toughness of the inexperienced and semi-skilled groups in the post-test significantly improved over the pre-test. 
The results of the Shapiro-Wilk test showed that the distribution of data in the variable of mental toughness and its subscales (stability, reliability, and control) in the pretest and post-test was normal (P<0.05). The results of the Loon test showed that the distribution of data was homogeneous in the variable of mental toughness and its subscales (stability, reliability, and control) (P<0.05). Levene test results also confirmed the default variance matrix error (P=0.087). Significance level of total mental toughness in Levene test was (P=0.120,) confidence=0.630, stability=0.917 and control=0.20. 
Findings of one-way analysis of variance (ANOVA) to determine the differences between mental toughness variables and their subscales at different skill levels showed that the scores of mental toughness variables in the six groups in the pretest stage were not significant (P<0.05). The results of the two-factor ANOVA showed that the main effect of the intervention was not significant for mental toughness and stability and control subscales, and it was not significant for the confidence subscale. In other words, comparing the means showed that the mean of mental toughness, stability, and control in subjects undergoing mindfulness-based yoga intervention was higher than the mean of subjects in the control group. Also, the main effect of skill level and the interactive effect of skill level with the intervention were not significant for the variables of mental toughness and its subscales (stability, control, and confidence). A comparison of means showed that the mental toughness scores of the inexperienced and semi-skilled group significantly improved after the intervention, and the scores increased compared to before the intervention. However, the progress of the skilled group was not significant. 
Dissection
The effect of a mindfulness-based yoga intervention on athletes’ mental toughness and subscales of stability and control was positive. Compared to the control group, these individuals improved mental toughness, so mindfulness-based yoga training increased mental toughness in the intervention group. Given the importance of the athlete’s mental toughness in achieving high levels of competition, it is suggested that coaches can use mindfulness-based yoga intervention in athletes with different skill levels to promote this psychological factor.

Ethical Considerations
Compliance with ethical guidelines
In conducting the research, ethical considerations have been considered in accordance with the instructions of the ethics committee of the Tehran Institute of Physical Education and Sports Sciences, and the code of ethics has been received at IR.SSRI.REC.1399.780.

Funding
This article is taken from the dissertation of Fatemeh Mir with the guidance of Maryam Abdolshahi and the advice of Parvaneh Shamsipour Dehkordi, Department of Motor Behavior, Al-Zahra University.

Authors' contributions
Authors contributed equally in preparing this article. Conflict of interest The authors declared no conflict of interest.

Conflict of interest
The authors declared no conflict of interest.

Acknowledgments
The authors would like to thank all the students of Al-Zahra University who participated in this study, as well as the staff of the Physical Education Department of Al-Zahra University for the necessary coordination in the training sessions.

مقدمه 
متخصصان معتقدند مهم‌ترین عوامل برای حصول قهرمانی، داشتن ویژگی‌های ژنتیکی، بیومکانیکی، فیزیولوژیکی و برخورداری از مهارت‌های روان‌شناختی است [1]. اهمیت مباحث روان‌شناختی تا حدی است که برخی روان‌شناسان ورزشی، کلید موفقیت در ورزش را آمادگی روانی می‌دانند [2]. ورزشکاران اغلب با تجاربی چون ناکامی، مشکلات هیجانی و شکست در ورزش روبه‌رو هستند و ایجاد راهبردهای مقابله‌ای کارآمد برای سازگاری فرد با آن‌ها ضروری است [3]. در تنظیم هیجان‌ افراد ذهن آگاهی نقش به سزایی دارد. ذهن آگاهی نوعی آرام‌سازی است که از طریق تأثیر بر گستره توجه، انتظارات، خلق‌وخو و تنظیم هیجانی بر فرآیندهای حسی تأثیر می‌گذارد [4]. در مطالعات زیادی با رویکرد درمانی متفاوت، ذهن آگاهی ادغام شده است از این رویکردها می‌توان به کاهش استرس مبتنی بر حضور ذهن، شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی، رویکرد ذهن ‌آگاهی مبتنی بر یوگا و ارتقای عملکرد ورزشی مبتنی بر ذهن آگاهی اشاره کرد [5, 6, 7, 8].
ذهن آگاهی یک ظرفیت ویژه متفاوت در افراد مختلف است.  هدف آن افزایش آگاهی افراد است [9] که شامل مداخلاتی است که باعث تمرکز ذهن می‌شود و اثرات مثبت بر سلامت روانی و کاهش دردهای ذهنی و روان‌شناختی دارد [10]. تمرین‌های ذهن‌ آگاهی را می‌توان بر پایه یوگا طراحی کرد [7,]. بسیاری از تمرین‌های یوگا بر پایه تعادل بین دو نیروی روانی و جسمانی تأکید دارند [11]. یوگا و ذهن آگاهی در کنار هم باعث توانایی اشخاص در برابر خواسته‌های استرس‌زا می‌شوند. همچنین بر جنبه‌های مختلف سلامت روان و جسم تأثیر مثبتی دارند [12, 13]. ورزشکاران، مربیان و روان‌شناسان ورزشی استفاده از سرسختی ذهنی را راهکاری مناسب برای غلبه بر شکست‌ها، توسعه مهارت‌های ذهنی و کسب موفقیت در ورزش می‌دانند [14, 15]. سرسختی ذهنی که یکی از مهم‌ترین متغیرهای در ورزش و تمرین در دو دهه اخیر است [16] و آن را توانایی یک ورزشکار برای تمرکز، بازگشت از شکست و ایستادگی علی‌رغم سختی تعریف کرده‌اند [17]. سرسختی ذهنی با ایجاد نگرش درونی ویژه‌ای، شیوه رویارویی افراد با مسائل زندگی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد [18]. به نظر می‌رسد انجام پژوهش‌های مداخله‌ای بر روی جوامع مختلف ورزشی و مشاهده اثر این ‌مداخله بر ابعاد مختلف شخصیتی افراد ورزشکار امری ضروری باشد.
پژوهش‌های مختلفی در راستای اثر مداخله بر ابعاد مختلف شخصیتی افراد ورزشکار انجام شده است. شیخ آزادی و حسنوند در یک پژوهش با عنوان تأثیر تمرینات مایندفولنس بر اضطراب و سرسختی ذهنی بدنی دختران ورزشکار 19تا 25 سال طی 6 جلسه 90 دقیقه‌ای مداخله تمرینات ذهن آگاهی انجام دادند و بعد از اتمام دوره مذکور، یافته‌های آن‌ها نشان داد تمرین ذهن آگاهی بر سرسختی ذهنی و اضطراب رقابتی دختران ورزشکار تأثیر مثبت دارد و گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل پیشرفت معناداری داشته‌اند [19]. همچنین ولانن و همکاران در یک مطالعه تعداد 30 نفر خانم ورزشکار را به مدت 6 هفته تحت مداخله ذهن آگاهی قرار دادند. این افراد نسبت به گروه کنترل بعد از اتمام دوره، پیشرفت خوبی در تنظیم هیجان و رضایت از عملکرد ورزشی و کاهش اضطراب ورزشی را از خود نشان دادند [20]. روتلین و همکاران در پژوهشی نشان دادند تمرین ذهن آگاهی صفتی با نمرات پایین‌تر نگرانی ارتباط دارد و نمرات ذهن آگاهی صفتی با عملکرد بهتر در نشانه‌گیری همراه می‌باشد [21]. کاشانی و همکاران یک مطالعه با عنوان مقایسه سرسختی ذهنی ورزشکاران زن و مرد در ورزش‌های انفرادی تماسی و غیرتماسی با سطوح مختلف مهارت انجام داده‌اند. نتایج تحقیق نشان داد مردان نسبت به زنان و ورزشکاران رشته‌های تماسی نسبت به غیرتماسی سرسختی ذهنی بیشتری دارند و ورزشکاران ماهر در هر سه خرده مقیاس اطمینان، پایداری و کنترل از افراد نیمه ماهر و مبتدی در سطح بالاتری قرار دارند. با درنظر گرفتن این یافته‌ها در مورد مزایای سرسختی ذهنی در ورزش و قابلیت اکتساب و پرورش آن، محققان بر این نکته تأکید دارند که درک عوامل مرتبط با سرسختی ذهنی به علت تأثیر مستقیم آن در موفقیت ورزشی و غلبه بر دشواری‌ها بسیار ضروری است [1].
مرور ادبیات تحقیق در رابطه با ذهن آگاهی و سرسختی ذهنی نشان می‌دهد در دو دهه اخیر تحقیقات اندکی در رابطه با این متغیرها انجام شده است. این پژوهش‌ها یا به‌صورت توصیفی و بر مبنای پاسخ‌های ذهنی مربیان و ورزشکاران بوده‌اند یا اینکه در جامعه‌های آماری متفاوت از نوع علی مقایسه‌ای و مطالعه موردی این متغیرها در سطوح متفاوت انجام شده‌اند [22]. از آن‌جا که مطالعات کمی در زمینه اثر تمرینات ذهن آگاهی مبتنی بر یوگا با متغیرهای روان‌شناختی در ورزشکاران صورت گرفته است و پژوهشی مرتبط با اثر یک دوره تمرین ذهن‌آگاهی مبتنی بر یوگا بر سر سختی ذهنی ورزشکاران با سطوح متفاوت مهارت انجام نشده است، هدف از پژوهش حاضر بررسی اثر تمرینات ذهن آگاهی مبتنی بر یوگا بر میزان سرسختی ذهنی دانشجویان ورزشکار بود. هدف دوم نیز بررسی اثر سطح مهارت ورزشکاران بر میزان تأثیرگذاری ذهن آگاهی مبتنی بر یوگا بر سرسختی ذهنی ورزشکاران بود.
مواد و روش‌ها
آزمودنی ها
تحقیق حاضر از نوع نیمه تجربی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون همراه با گروه کنترل بود. این پژوهش دارای تأییدیه کد اخلاق از پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم‌ورزشی تهران است. جامعه آماری کلیه دانشجویان ورزشکار دختر دانشگاه الزهرا (س) تهران و نمونه آماری 72 نفر از این افراد بودند که بر اساس معیارهای ورود به مطالعه انتخاب و در 6 گروه (ماهر آزمایشی، نیمه ماهر آزمایشی، کم تجربه آزمایشی، ماهر کنترل، نیمه ماهر کنترل و کم تجربه ‌کنترل) تقسیم‌بندی شدند. ورزشکارانی که کمتر از 4 سال فعالیت ورزشی داشتند و تنها در سطح استانی رقابت کرده بودند در گروه کم تجربه، افرادی که بین 7-4 سال فعالیت داشتند و در سطوح استانی و دانشگاهی فعالیت داشتند در گروه نیمه ماهر، افرادی که بیش از 7 سال فعالیت ورزشی و در سطح رقابتی کشوری و ملی شرکت داشتند در گروه ماهر گمارده شدند. معیارهای ورود به مطالعه را می‌توان به برخورداری از سلامت کامل جسمانی و ذهنی ورزشکار، عدم سابقه شکستگی در اندام‌های فوقانی و تحتانی (برای انجام حرکات یوگا)، عدم نقص عضو، همچنین عدم سابقه استفاده از داروهای روان‌گردان، اعصاب و کشیدن سیگار و الکل اشاره کرد. در این تحقیق همکاری ورزشکاران به‌صورت کاملاً داوطلبانه بود و تمام آزمودنی‌ها فرم رضایت‌نامه شرکت در پژوهش را امضا کردند. برای به دست آوردن روایی اعتبار محیطی (مساله تجانس و عدم تجانس) بالا در فرایند توزیع و تکمیل پرسش‌نامه‌ها سعی شد افراد پاسخ‌دهنده پرسش‌نامه را در ساعت، محل و شرایط همسان و مناسبی کامل کنند.
ابزار پژوهش
پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی 
این پرسش‌نامه شامل سؤالاتی در مورد سن، سابقه ورزشی، سطح رقابتی استانی، کشوری، دانشگاهی و ملی بود. در این پرسش‌نامه، معیارهای ورود به مطالعه بررسی می‌شد. با توجه به اینکه مطالعه حاضر تأثیر مداخله ذهن ‌آگاهی مبتنی بر یوگا را بر متغیر روان‌شناختی سرسختی ذهنی بررسی ‌می‌کند و ارتباطی بین مداخله (ذهن ‌آگاهی مبتنی بر یوگا) و متغیر (سرسختی ذهنی) با وزن، قد، نژاد و ملیت و مواردی از این قبیل نیست.پژوهشگران تنها به سن و سابقه ورزشی در سطوح متفاوت رقابتی پرداختند و اطلاعات مربوط به وزن و ... از آزمودنی‌ها جمع‌آوری نشد.
 نسخه فارسی مقیاس سرسختی ذهنی 
این پرسش‌نامه توسط شیرد ساخته شد [23]. تنها ابزار اختصاصی برای سنجش مقیاس سرسختی ذهنی در ورزشکاران است. شیرد سه عامل اصلی اطمینان، ثبات و کنترل را به‌عنوان عوامل کلیدی سرسختی ذهنی برشمرد و مدعی شد این سه عامل، اصلی‌ترین خصوصیات ورزشکاران و مربیان برجسته‌ای بوده است که دارای ذهنی بادوام و پایداری بوده‌اند که با آن‌ها کار کرده‌اند. در تعریف این خرده مقیاس‌ها می‌توان گفت مقیاس اطمینان اهمیت داشتن ایمان و اعتقاد به توانایی خود برای دست‌یابی به اهداف و باور اینکه آن‌ها متفاوت هستند و به‌طور قطع از حریف بهتر هستند را نشان می‌دهد. خرده مقیاس پایداری اشاره به این فرض دارد که بدون مالکیت، مسئولیت‌پذیری امکان ندارد. همچنین به آمادگی ورزشکار در حین تمرکز برای نشان دادن ثبات و از دست ندادن تمرکز در مواجهه با مشکلات و سختی‌ها اشاره دارد. در خرده مقیاس کنترل، کنترل نشان‌دهنده‌ درکی است که یک شخص قادر است درباره یک نتیجه مطلوب به‌دست بیاورد.
 این پرسش‌نامه 14 سؤال دارد که 6 سؤال آن اطمینان (سؤالات 1 تا 6)، 4 سؤال آن پایداری (سؤالات 7 تا 10) و 4 سؤال دیگر آن عامل کنترل (سؤالات 11تا 14) را می‌سنجد. هر سؤال دارای 4 گزینه پاسخ بر اساس مقیاس لیکرت از کاملاً مخالفم (1) تا کاملاً موافقم (4) است. همچنین نمره‌گذاری در سؤالات 9، 10، 11، 12، 13، 14معکوس خواهد بود. حداکثر امتیاز در این پرسش‌نامه 54 و حداقل امتیاز 14 است، امتیاز بالای آزمودنی نشان‌دهنده بالاتر بودن میزان سرسختی ذهنی شخص است و امتیاز کمتر نشان‌دهنده ضعیف‌تر بودن فرد در میزان این متغیر است. روایی و پایایی این پرسش‌نامه توسط شیرد به‌صورت کامل مورد تأیید قرارگرفته است [23]. به‌طوری‌که ضریب آلفای کرونباخ خرده مقیاس‌های اطمینان، پایداری و کنترل به ترتیب 0/80 و 0/74 و 0/71 گزارش شد. در این پژوهش از نسخه فارسی آن استفاده شد [24] و ضریب آلفا برای همسانی درونی این پرسش‌نامه 0/71 گزارش شد. این مقیاس از روایی و پایایی قابل قبولی در نمونه‌های دانشجویان ورزشکار برخوردار است. کاشانی و همکاران همسانی درونی برای هر کدام از خرده مقیاس‌های اطمینان0/76، پایداری 0/78، کنترل 0/72 و کل پرسش‌نامه 0/76 کاشانی شیری و معناصری در پژوهشی دیگر همچنین پایایی زمانی خرده مقیاس‌های اطمینان 0/74، پایداری 0/82، کنترل 0/7 و کل پرسش‌نامه 0/83 گزارش کردند [25 ،24].
ذهن آگاهی مبتنی بر یوگا
در پژوهش حاضر متغیر مستقل تمرینات ذهن ‌آگاهی مبتنی بر یوگا بود. بدین منظور یک دوره تمرین مداخله یوگا همراه با مراقبه ذهنی در 12 جلسه تمرینی و هر جلسه به مدت 90 دقیقه در دانشگاه الزهرا بر روی آزمودنی‌های ذکر شده انجام شد.

اجرای پژوهش
ابتدا یک پرسش‌نامه برای تعیین معیارهای ورود به مطالعه به داوطلبان شرکت در پژوهش داده شد. پس از انتخاب آزمودنی‌ها، به‌صورت در دسترس با توجه به معیارهای ورود به مطالعه در 6 گروه تقسیم شدند. 3 گروه آزمایش هر کدام 12 نفر و هرکدام یک سطح مهارت (کم تجربه، نیمه ماهر و ماهر) و 3 گروه کنترل با سه سطح متفاوت مهارت (کم تجربه، نیمه ماهر و ماهر) تشکیل شد. در شروع کار، هر 6 گروه در پیش‌آزمون پرسش‌نامه سرسختی ذهنی ورزشی را تکمیل کردند. سپس 3 گروه آزمایش تمرینات ذهن‌آگاهی مبتنی بر یوگا (جدول شماره 1) انجام دادند.

پس از اتمام دوره مذکور مشابه با پیش‌آزمون از هر 6 گروه (آزمایش و کنترل) پس‌آزمون سرسختی ذهنی ورزشی گرفته شد. ذهن آگاهی شامل تمرین‌های رسمی مراقبه (به‌عنوان مثال توجه به بدن، دراز کشیدن بر روی زمین یا پیاده روی آرام با احساس آگاهی از محیط اطراف) و تمرین‌های غیررسمی (به‌عنوان مثال توجه کامل به آنچه انجام می‌دهد یا تجربه می‌کند در یک لحظه معین) است [26]. جلسات مداخله شامل حرکات کششی، چرخش آگاهی، آساناها و شاواسانا بود. چرخش آگاهی، آرام تنی برای تمرکز حواس و معطوف کردن آگاهی از محیط بیرون به درون کلاس و ایجاد آمادگی ذهنی-بدنی همراه با تمرکز بر روی دم و بازدم برای شروع تمرینات بود. آساناها شامل حرکات و تمرینات بدنی و شاواسانا، آرام تنی انتهای کلاس بود.
هدف ازاجرای این تمرینات، آگاهی روانی از وضعیت جسمانی (آموزش آساناها)، هماهنگی سطح انرژی روانی، آموزش پرانایاما، کنترل بر روی«دریافت‌ها» و «واکنش‌ها» آموزش پراتیهارا، افزایش انرژی روانی و احساس شادمانی آموزش دهارانا بود. هر جلسه تمرین مجموعه‌ای از حرکات ایستاده، نشسته، خوابیده، تمرین تمرکز و ریلکس کردن بود. شروع حرکت، توقف در حرکت و همین طور برگشت از وضعیت، همه جزو آساناها بودند و با آگاهی و حواس در حرکت به وضعیت بدن و حفظ آن و حس و حالی که در آن حرکت داشتند از وضعیت دم و بازدم یعنی تحت کنترل ذهن هستند و چیزی رها نیست. آساناها ذهن را از دیگر افکار جدا می‌کنند و با خود می‌برند. هم در زمان وضعیت‌ها هم در رهایی‌ها تمرین در لحظه بودن و آگاهی داشتن به آنچه که در جریان است (تنفس، توقف در وضعیت، حالت بدن و...) صورت می‌گیرد.
داده‌های این پژوهش با استفاده از نسخه 20 نرم‌افزار SPSS مورد تجزیه‌وتحلیل آماری قرار گرفت. از آمار توصیفی برای طبقه‌بندی داده‌ها، آزمون لون برای تعیین تجانس واریانس‌ها، آزمون شاپیرو-ویلک برای به دست آوردن توزیع داده‌ها، آزمون تی همبسته برای مقایسه میانگین‌ها و تحلیل واریانس چند متغیره (دو عاملی) برای تعیین تأثیر مداخله ذهن آگاهی مبتنی بر یوگا بر سرسختی ذهنی (علت استفاده از تحلیل واریانس چندمتغیره چند سطحی بودن سرسختی ذهنی است) استفاده شد. در نهایت برای بررسی تفاوت‌های زوجی آزمون تعقیبی بونفرونی به کار رفت. سطح معناداری 0/05=α در‌ نظر گرفته ‌شد.
یافته‌ها
نتایج آزمون شاپیرو-ویلک نشان داد توزیع داده‌ها در متغیر سرسختی ذهنی و خرده مقیاس‌های آن (ثبات، اطمینان وکنترل) در پیش‌آزمون و پس‌آزمون نرمال بود (P>0/05). نتایج آزمون لون نشان داد توزیع داده‌ها در متغیر سرسختی ذهنی  و خرده مقیاس‌های آن (ثبات، اطمینان و کنترل) متجانس بود (P>0/05). همچنین یافته‌های آزمون لون نشان داد پیش فرض ماتریس واریانس خطا تأیید شده است (0/087=P)، سطح معنا‌داری سرسختی ذهنی کل در آزمون لون (0/120= P)، اطمینان (0/630=P)، ثبات (0/917=P) و کنترل (0/120= P) بود.
یافته های تحلیل واریانس یک راهه برای تعیین تفاوت متغیر سرسختی ذهنی و خرده مقیاس‌های آن در سطوح متفاوت مهارت نشان داد نمرات متغیرهای سرسختی ذهنی در شش گروه در مرحله‌ پیش‌آزمون معنادار نیست (P>0/05) (جدول شماره 2).

نتایج تحلیل واریانس دو عاملی نشان داد اثر اصلی مداخله برای سرسختی ذهنی و خرده مقیاس ثبات و خرده مقیاس کنترل معنادار و برای خرده مقیاس اطمینان معنادار نبود. به عبارتی، مقایسه میانگین‌ها نشان داد میانگین سرسختی، ثبات و کنترل در آزمودنی‌های تحت مداخله ذهن آگاهی مبتنی بر یوگا بالاتر از میانگین آزمودنی‌های گروه کنترل بود. اثر اصلی سطح مهارت و اثر تعاملی سطح مهارت با مداخله برای متغیرهای سرسختی ذهنی و خرده مقیاس‌های آن (ثبات، کنترل و اطمینان) معنادار نبود (جدول شماره 3).

مقایسه میانگین‌ها در جدول شماره 4 نشان داد نمرات سرسختی ذهنی گروه کم تجربه و نیمه ماهر بعد از اعمال مداخله پیشرفت معنادار داشته و نسبت به قبل از اعمال مداخله نمرات افزایش داشته‌اند، اما پیشرفت گروه ماهر معنادار نبوده است.

به عبارتی دیگر، سرسختی ذهنی افراد کم تجربه و نیمه ماهر بهبود یافته است. 

بحث
هدف از پژوهش حاضر بررسی اثر تمرینات ذهن آگاهی مبتنی بر یوگا بر میزان سرسختی ذهنی دانشجویان ورزشکار بود. اثر مداخله ذهن‌ آگاهی مبتنی بر یوگا بر متغیر سرسختی ذهنی ورزشکاران و خرده مقیاس‌‌های ثبات و کنترل آن مثبت بود و نسبت به گروه کنترل این افراد در میزان سرسختی بهبود یافته بودند. به صورتی که میانگین این متغیرها در تمام گروه‌های آزمایشی (کم تجربه، نیمه ماهر و ماهر) از افراد گروه کنترل بالاتر بود، اما اثر این مداخله بر خرده مقیاس اطمینان معنادار نبود (جدول شماره 5).

یافته‌های به‌دست آمده بدین معناست که آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر یوگا باعث افزایش سرسختی در گروه آزمایش شده است. یافته‌های این تحقیق با یافته شیخ آزادی و همکاران، مادگان و نیکولز، جونز و پارکنر و کاظمی و همکاران هم راستا بود [27, 28, 29 ,19]. مطالعه شیخ آزادی و همکاران مبنی بر بررسی اثر یک دوره تمرین ذهن آگاهی بر اضطراب و سرسختی ذهنی بدنی دختران ورزشکار در تمام مؤلفه‌‌های سرسختی ذهنی ورزشی (به جز مؤلفه اطمینان) و نمره کل سرسختی ذهنی هم راستا با مطالعه حاضر بود. مادگان و نیکولز اذعان داشتند سرسختی ذهنی، ذهن ‌آگاهی و مداخلات مبتنی بر ذهن‌ آگاهی احتمال دارد که به دو روش با هم ارتباط داشته باشند: نخست اینکه آن‌ها پیشنهاد دادند مداخلات مبتنی بر ذهن‌ آگاهی شامل تمرین خودکنترلی است که منجر به افزایش در منابع خودکنترلی و در نهایت استحکام ذهنی می‌گردد. دوم اینکه، ذهن‌ آگاهی مشتق شده از سرسختی ذهنی بیشتر است [27]. جونز و پارکنر در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که ذهن ‌آگاهی بین سرسختی ذهنی و درد فاجعه‌ساز نقش میانجی دارد، به‌طوری که ذهن ‌آگاهی با سرسختی ذهنی همبستگی مثبت دارد و در رابطه با درد فاجعه‌ساز همبستگی منفی را از خود در زنان دوچرخه‌سوار نشان داد [28]. کاظمی و همکاران نیز اذعان داشتند مداخله ذهن آگاهی موجب بالا رفتن سرسختی روان‌شناختی در مادران دارای دانش‌آموزان با ناتوانی یادگیری شد [29]. برخی پژوهشگران  نیز سرسختی ذهنی را یک ویژگی و صفت شخصیتی دانستند و اذعان داشتند وابسته به ژنتیک و غیرقابل تغییر است [30 ,31]. این مطلب با یافته‌های پژوهش حاضر که نشان‌دهنده‌ رشدپذیر بودن سرسختی ذهنی بوده است، مغایرت دارد. 
چند تبیین احتمالی را برای یافته‌های مطالعه حاضر می‌توان مطرح کرد. اول اینکه از آنجایی که استفاده از راهبردهای روان‌شناختی بر برخی از مؤلفه‌های سرسختی‌ ذهنی تأثیر دارد [32] و پژوهش‌های فراوانی نیز نقش خودگفتاری آموزشی و انگیزشی را در بهبود اعتماد به ‌نفس و نهایتاً کنترل مؤثرتر هیجانات منفی و مقابله با افکار مخرب، افزایش تمرکز در تمرین نشان داده‌اند [33]. بنابراین، احتمالاً این خودگفتاری‌ها و همچنین تصویرسازی در تمرین‌ها و استفاده از راهبرد کنترل توجه از طریق برنامه ذهن ‌آگاهی و مقابله با حواس‌پرتی با استفاده از تکنیک تمرین سه آر(مقررات، تاب‌آوری و تحقق) در یوگا (شناسایی عوامل حواس پرتی، گروه‌بندی و تمرکز مجدد) به بهبود مؤلفه ثبات از طریق کاهش عوامل حواس‌پرتی درونی و بیرونی و تمرکز توجه به مراحل اجرای مهارت و افزایش تلاش می‌شود [34 ,35, 36] و احتمالاً استفاده از تکنیک افزایش خودانگیختگی منجر به بهبود مؤلفه‌ کنترل و تنظیم هیجانات سرسختی ذهنی می‌شود [34]. دومین تبیین این است که سرسختی ذهنی ویژگی مثبتی است که فرد با داشتن سه مؤلفه اطمینان، پایداری و کنترل به مقابله شناختی و مسئله مدار به غلبه بر مشکلات می‌رود و با آن روبه‌رو می‌شود [37]. در این رویکرد، فرد با تمرکز بر واقعیت‌ها و توجه بر اساس بودن در این‌جا و اکنون و همچنین عدم رد یا انکار موضوعات مختلف، بزرگنمایی مشکلات را کاهش داده و مسائل را آن‌چه که هستند درنظر می‌گیرد نه آن‌گونه که فرد می‌پندارد باشد. درنتیجه، حالتی از آگاهی و پذیرش در فرد به وجود می‌آید که منجر به استقامت و سرسختی ذهنی می‌شود. آموزش ذهن اگاهی با تقویت فرایندهای مقابله‌ای شناختی مانند ارزیابی مجدد مثبت و تقویت مهارت‌های تنظیم هیجان مانند سرسختی ذهنی، تحمل پریشانی و آموزش حل مسئله و فنون نادیده گرفتن در زمان شروع تنش‌ها، با استحکام روانی کامل می‌تواند از آن‌ها رها شود [10].
هدف دوم این مطالعه بررسی اثر سطح مهارت ورزشکاران بر میزان تأثیرگذاری ذهن آگاهی مبتنی بر یوگا بر سرسختی ذهنی ورزشکاران بود. یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد افراد کم تجربه و نیمه ماهر گروه آزمایش پیشرفت معناداری در سرسختی ذهنی داشتند. این نتایج نشان می دهد ورزشکارانی که سرسختی ذهنی پایین‌تری دارند نسبت به گروه ماهر (که از پایه دارای سرسختی ذهنی بالاتری نسبت به دو گروه دیگرهستند) به میزان بیشتری تحت‌تأثیر مداخله ذهن آگاهی قرار گرفته اند. بنابراین، تأثیر معنادار مداخله ذهن‌ آگاهی مبتنی بر یوگا بر سرسختی ورزشکاران نشان‌دهنده قابلیت تمرین‌پذیری سرسختی ذهنی ورزشی می‌باشد. بنابراین، این یافته‌ها با نتایج مطالعات اثر مثبت اندیشی بر سرسختی ‌ذهنی همسو است [23]. در مطالعه کاشانی و همکاران، یافته‌ها نشان داد افراد گروه ماهر بالاترین میزان سرسختی ذهنی را نسبت به سایر گروه‌ها داشتند. در تبیین احتمالی اینکه افراد گروه ماهر بالاترین نمره سرسختی ذهنی را دارند، شاید بتوان به سابقه رقابتی و ورزشی در میادین سطح بین‌المللی و کشوری و ملی در ورزش نسبت داد. بالاتر بودن آمادگی جسمانی این افراد موجب کسب رکوردهای بهتر و داشتن استقامت و مداومت بیشتر در دنبال کردن اهداف ورزشی می‌شود [1]. بالا بودن سرسختی ذهنی در افراد ماهر و نیمه ماهر منجر به افزایش اعتماد به نفس و خودباوری نسبت به قابلیت‌های خود در مسابقه می‌شود و در میزان مصمم بودن برای رسیدن به اهداف، حفظ تمرکز و کنترل هیجانات منفی ناشی از شرایط پر تنش مسابقه تأثیر مثبت دارد. مجموع این مهارت‌های ذهنی موجب می‌شود ورزشکاران سرسخت‌ نسبت به حریفان خود در تبدیل چالش‌ها به فرصت و عملکردشان در شرایط پرفشار و پرتنش مسابقه، ثبات و پایداری بهتری داشته باشند. در مورد اینکه افراد گروه کم تجربه و نیمه ماهر نسبت به گروه ماهر افزایش معنادارتری در میزان سرسختی ذهنی داشته‌اند، می‌توان این تبیین احتمالی را به کار بست که این افراد در سطوح پایین‌تری از سرسختی ذهنی هستند و جا برای پیشرفت این افراد بسیار بیشتر از افراد ماهری است که تقریباً به سقف اجرایی رسیده‌اند و تغییرات آن‌ها کمتر قابل درک است. به عبارتی در یادگیری مهارت‌های حرکتی منحنی  شتاب منفی متداول‌تر از منحنی‌های دیگر است. در ابتدای یادگیری پیشرفت فرد سریع است به این علت که در ابتدا خطاهای بزرگ را شناسایی  و برطرف می‌کند، اما بعد از مدتی سرعت پیشرفت رفته رفته کم می‌شود. در این مطالعه مطابق جدول شماره 4، ورزشکاران کم تجربه و نیمه ماهر از طریق تمرین‌های ذهن ‌آگاهی مبتنی بر یوگا در سرسختی ذهنی نسبت به گروه ماهر در گروه آزمایش پیشرفت بیشتری داشته‌‌اند.
نتیجه‌گیری
به‌طور کلی از یافته‌های پژوهش حاضر می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که تمرین ذهن ‌آگاهی مبتنی بر یوگا بر بهبود سرسختی ذهنی ورزشکاران دختر با سطوح متفاوت مهارت به‌ویژه افراد کم تجربه و نیمه ماهر مؤثر است. برنامه ارائه شده در این پژوهش و اثرات گزارش شده مربوط به سرسختی‌ ذهنی و مؤلفه‌های آن و توجه به سطوح متفاوت مهارت بوده که در مدت 12 جلسه 90 دقیقه‌ای اعمال شده است و نمی‌توان آن را به سایر شرایط تمرینی و سایر نمونه‌ها تعمیم داد.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در اجرای پژوهش ملاحظات اخلاقی مطابق با دستورالعمل کمیته اخلاق پژوهشگاه تربیت‌بدنی و علوم‌ورزشی تهران درنظر گرفته شده است و کد اخلاق به شماره IR.SSRI.REC.1399.780 دریافت شده است.

حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه خانم فاطمه میر با راهنمایی خانم دکتر مریم عبدالشاهی و مشاوره خانم دکتر پروانه شمسی‌پور دهکردی گروه رفتار حرکتی دانشگاه الزهرا (س) می‌باشد.

مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت یکسان داشته‌اند.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
بدین وسیله نویسندگان از تمام دانشجویان دانشگاه الزهرا (س) که در انجام پژوهش حاضر مشارکت کردند و نیز از کارکنان اداره تربیت بدنی دانشگاه الزهرا (س) برای هماهنگی های لازم در انجام جلسات تمرینی تشکر و قدردانی می‌شود. 

References

1. Motashrei E, Farrokhi A, Kashani V. [Comparison of mental stubbornness of men and women athletes in contact and non-contact disciplines (Persian)]. Journal of Motor Behavior. 2011; 3(8):86-71. [Link]
2. Melbye L, Tenenbaum G, Eklund R. Self-objectification and exercise behaviors: The mediating role of social physique anxiety. Journal of Applied Biobehavioral Research. 2007; 12(3-4):220-196. [DOI:10.1111/j.1751-9861.2008.00021.x]
3. Wilson D, Bennett EV, Mosewich AD, Faulkner GE, Crocker PR. The zipper effect: Exploring the interrelationship of mental toughness and self-compassion among Canadian elite women athletes. Psychology of Sport and Exercise. 2019; 40:61-70. [DOI:10.1016/j.psychsport.2018.09.006]
4. Zeidan F, Gordon NS, Merchant J, Goolkasian P. The effects of brief mindfulness meditation training on experimentally induced pain. Pain. 2010; 11(3):209-199. [DOI:10.1016/j.jpain.2009.07.015][PMID]
5. Kabat-Zinn J, Massion AO, Kristeller J, Peterson LG, Fletcher KE, Pbert L, et al. Effectiveness of a meditation based stress reduction program in the treatment of anxiety disorders. American Journal of Psychiatry. 1992; 149(7):943-36. [DOI:10.1176/ajp.149.7.936][PMID]
6. Williams JM, Kuyken W. Mindfulness-based cognitive therapy: A promising new approach to preventing depressive relapse. British Journal of Psychiatry. 2012; 200(5):359-60. [DOI:10.1192/bjp.bp.111.104745][PMID]
7. Kiyani R, Ahmadi P, Jafari S. [Effectivness of Mindfulness based on Yoga in the Improvement of Secondary Insomnia (Persian)]. Modern Psychological Research. 2015; 9(36): 119-34. [Link]
8. Gardner FL, Moore ZE. A mindfulness-acceptance-commitment based approach to athletic performance enhancement: Theoretical considerations. Behavior Therapy. 2004; 35(4):707-23. [DOI:10.1016/S0005-7894(04)80016-9]
9. Shulman B, Dueck R, Ryan D, Breau G, Sadowski I, MisriS. Feasibility of a mindfulness-based cognitive therapy group intervention as an adjunctive treatment for postpartum depression and anxiety. Journal of Affective Disorders. 2018; 235:61-7. [DOI:10.1016/j.jad.2017.12.065][PMID]
10. Marusak HA, Elrahal, Peters CA, Kundu P, Lombardo MV, Calhoun VD, et al. Mindfulness and dynamic functional neural connectivity in children and adolescents. Behavioural Brain Research. 2018; 336:211-18. [DOI:10.1016/j.bbr.2017.09.010][PMID][PMCID]
11. Hanssen I, van der Horst N, Boele M, van Bennekom ML, Regeer E, Speckens A. The feasibility of mindfulness-based cognitive therapy for people with bipolar disorder: A qualitative study. International Journal of Bipolar Di 2020; 8(1):33. [DOI:10.1186/s40345-020-00197-y][PMID][PMCID]
12. La Torre G, Raffone A, Peruzzo M, Calabrese L, Cocchiara RA, D'Egidio V, et al. Yoga and mindfulness as a tool for influencing affectivity, anxiety, mental health, and stress among healthcare workers: Results of a Single-Arm Clinical Trial. Journal of Clinical Medicine. 2020; 9(4):1037. [DOI:10.3390/jcm9041037][PMID][PMCID]
13. Bostock S, Crosswell AD, Prather AA, Steptoe A. Mindfulness on-the-go: Effects of a mindfulness meditation app on work stress and well being. Journal of Occupational Health Psychology. 2019; 24(1):127-38. [DOI:10.1037/ocp0000118][PMID][PMCID]
14. Crust L, Azadi K. Toughness and athletes’ use of psychological strategies. European Journal of Sport Science. 2010; 10(1):43-51. [DOI:10.1080/17461390903049972]
15. Crust L, Clough PJ. Relationship between mental toughness and physical endurance. Perceptual and Motor Skills. 2005; 100(1):192-4. [DOI:10.2466/pms.100.1.192-194][PMID]
16. Gucciardi DF. Mental toughness: Progress and pr Current Opinion in Psychology. 2017; 16:17-23. [DOI:10.1016/j.copsyc.2017.03.010][PMID]
17. Economides M, Martman J, Bell MJ, Sanderson B. Improvements in stress, affect, and irritability following brief use of a mindfulness-based smartphone app: A randomized controlled trial. Mindfulness. 2018; 9(5):1584-93. [DOI:10.1007/s12671-018-0905-4][PMID][PMCID]
18. Maddi SR. Hardiness: The courage to grow from stresses. Journal of Positive Psychology. 2006; 1(3):160-8. [DOI:10.1080/17439760600619609]
19. Sheikh Azadi N, Hassanvand B. [The Effect of Mindfulness training on Anxiety and physical mental toughness in 19-25 year old female athletes (Persian)]. Motor and Behavioral Sciences. 2020; 3(1):91-101. [Link]
20. Volanen SM, Lassander M, Hankonen N, Santalahti P, Hintsanen M, Simonsen N. et al. Healthy Learning Mind-Effectiveness of a mindfulness program on mental health compared to a relaxation program and teaching as usual in schools: A cluster-randomised controlled trial. Journal of Affective Disorders. 2020; 260:660-9. [DOI:10.1016/j.jad.2019.08.087][PMID]
21. Rotlin P, Birrer D, Horvath S, Grosse Holtorth M. Psycholigical skills training and a mindfulness-based intervention to enhance functional athletic performance: Design of a randomized controlled trial using ambulatory assessment. BMC Psychology. 2016; 4(1):39. [DOI:10.1186/s40359-016-0147-y][PMID][PMCID]
22. Jones MI. Parker JK. What is the size of the relationship between global mental toughness and youth experiences? Personality and Individual Differences. 2013; 54(4):519-23. [DOI:10.1016/j.paid.2012.10.024]
23. Sheard M, Golby J, van Wersch A. Progress toward construct validation of the Sports Mental Toughness Questionnaire (SMTQ). European Journal of Psychological Assessment. 2009; 25(3):186-93. [DOI:10.1027/1015-5759.25.3.186]
24. Kashani WA, Farokhi A, Kazemnejad A, Sheikh M. [Validity and reliability of the Persian version of sport mental toughness questionnaire (SMTQ) (Persian)]. Journal of Motor Behavior. 2015; 7(20):49-72. [Link]
25. Kashani WA, Shiri H, Manaseri H. [Psychometric properties and standardization of the Persian version of the Mental Stiffness Scale (MTS) in Athletic Students, Bi-Quarterly (Persian)]. Journal of Research in Educational Sports. 2014; 2(7). [Link]
26. Alberts H, Hülsheger U. Applying mindfulness in the context of work: Mindfulness-based interventio In: Reb J, Atkins P, editors. Mindfulness in Organizations: Foundations, Research, and Applications. Cambridge: Cambridge University Press; 2015. 100-32. [DOI:10.1017/CBO9781107587793.007]
27. Madigan DJ, Nicholls AR. Mental toughness and burnout in junior athletes: A longitudinal investigation. Psychology of Sport and Exercise. 2017; 32:138-42. [DOI:10.1016/j.psychsport.2017.07.002]
28. Jones MI, Parker JK. Mindfulness mediates the relationship between mental toughness and pain catastrophizing in cyclists. European Journal of Sport Science. 2018; 18(6):872-81. [DOI:10.1080/17461391.2018.1478450][PMID]
29. Kazemi N, Hoseinian S, Rasolzadeh V. The Effectiveness of mindfulness education on psychological hardiness and mental rumination in mothers of students with Learning Disabilities. Empowering Exceptional Children. 2020; 10(3):71-84. [DOI:10.22034/ceciranj.2020.182834.1189]
30. Clough PJ, Earle K, Sewell D. Mental toughness: The concept and its measurement. In: Cockerill IM, editor. Solutions in sport psychology. London: Thomson Learning; 2002. [DOI:10.1123/jsr.15.3.245]
31. Nicholls AR, Polman RC, Levy AR, Backhouse SH. Mental toughness, optimism, pessimism, and coping among athletes. Personality and Individual Differences. 2008; 44(5):1182-92. [DOI10.1016/j.paid.2007.11.011]
32. Abdoli B, Abedanzadeh R, Ramezanzadeh H. The relationship between psychological strength and psychological strategies in student-athletes. Sports Psychology Studies. 2013; 3:39-50. https://spsyj.ssrc.ac.ir/article_133.html?lang=en
33. Zinsser N, Bunker L, Williams JM. Cognitive techniques for building confidence and enhancing performance. In: Williams JM, editor. Applied sport psychology: Personal growth to peak performance. New York: McGraw Hill; 2010. [Link]
34. Osborne MS, Greene DJ, Immel DT. Managing performance anxiety and improving mental skills in conservatoire students through performance psychology training: A pilot study. Psychology of Well-B 2014; 4(18):1-7. [DOI:10.1186/s13612-014-0018-3]
35. Moran, A. Thinking in action: Some insights from cognitive sport psychology. Thinking Skills and Creativity. 2012; 7(2):85-92. [DOI:10.1016/j.tsc.2012.03.005]
36. Van de Weijer-Bergsma E, Formsma AR, de Bruin EI, Bögels SM. The effectiveness of mindfulness training on behavioral problems and attentional functioning in adolescents with ADHD. Journal of Child and Family Studies. 2012; 21(5):775-87. [DOI:10.1007/s10826-011-9531-7][PMID][PMCID]
37. Benn R, Akiva T, Arel S, Roeser RW. Mindfulness training effects for parents and educators of children with special needs. Developmental Psychology. 2012; 48(5):1476-87. [DOI:10.1037/a0027537][PMID]