مقایسه اثر و ماندگاری 3 روش‌ ماساژ کف پایی بر روی عملکرد حرکتی، خطر سقوط و کیفیت زندگی نابینایان

Introduction
Visual impairment accounts for 1/3 of all disabilities and has a high prevalence. It causes problems in orientation and movement. In addition, it causes changes in postural control, increased social dependence, difficulty performing daily activities, reduced self-confidence, and increased risk of falling. Postural control is provided by the interaction of the nervous system, the musculoskeletal system, proprioception, the vestibular system, basal ganglia, cerebellum and the visual system. People with visual impairment need more visual, vestibular, and sensory information to maintain balance. Balance exercises including ball exercises have a significant effect on the proprioception and balance of the visually impaired people. Foot massage can be used to stimulate the skin receptors to restore their activity and ultimately improve the proprioception. Improving the activity of plantar receptors can increase a person’s perception of the current status. Different studies have shown the effect of foot massage on neural stimulation of the soles of the feet, and postural control of people with ankle sprains or type 2 diabetes. Various studies have reported that foot massage and stimulation of plantar skin receptors improves posture control. This study aims to compare the effect and durability of three methods of foot massage on the risk of falling, motor performance, and quality of life of people with blindness.
Materials and Methods
This is a quasi-experimental study with a pretest/posttest/follow-up design. Participants were 30 eligible visually impaired men from Sanandaj, Kordestan, Iran aged 20-30 years, who were selected using purposive and convenience sampling methods. The samples were randomly divided into three intervention groups, each with 10 people. The first group received foot massage with a ball. The second group received foot massage with a brush, and the third group received foot massage with hands. The foot massage was provided for three weeks, 70 minutes per week, 10 minutes per day. The Tinetti test was used to assess movement performance. The timed up & go test was used to measure the risk of falling, and the 36-item short form survey (SF-36) was used for evaluating the quality of life in the pretest, posttest, and follow-up (Short-term persistence) phases for three groups.

Results
The results of analysis of variance (ANOVA) showed no significant difference between the three groups in terms of height, weight and age (P>0.05) and the three groups were homogeneous. The one-way ANOVA with repeated measures showed that the three methods of foot massage had a significant effect on motor performance, quality of life, and the risk of falling in the visually impaired people. There was a significant difference among the groups in motor performance (F=10.40, P=0.001). The results of Tukey’s test showed a significant difference in total score of the Tinetti test between the groups received foot massage with hands and balls (P=0.003) and between the groups received foot massage with hands and brush (P=0.001) in the post-test phase. The foot massage with hands improved movement performance significantly more than other two types. There was no significant difference among the groups in the quality of life in the post-test (F=1.60, p=0.220) and follow-up (F=0.269, P=0.766) in the risk of falling in the post-test (F=1.19, P=0.318) and follow-up (F=1.04, P=0.367) phases.
Discussion
The purpose of this study was to compare the effect and durability of three methods of foot massage (with a ball, with a brush, and with hands) on mobility performance, risk of falling, and quality of life of visually impaired people. The results showed that all foot massage methods can improve movement performance and quality of life and reduce the risk of falling in these people. Among the three methods, the foot massage with hands was more effective in movement performance; but there was no significant difference among them in other variables.
In people with blindness, due to low mobility and neuromuscular weakness, many proprioception receptors, including plantar receptors, suffer from weakness in receiving and transmitting accurate information to the central nervous system. Various studies have been conducted on people with blindness in Iran to improve their balance and mobility performance. However, they have not used foot massage to improve the mentioned factors in the visually impaired people, while in the studies in other countries, foot massage has been used to improve balance and mobility performance. Foot massage and stimulating the plantar skin receptors can increase proprioception inputs and strengthen the receptors related to touch, skin pressure, muscles and capsules. The results of the present study showed that foot massage methods reduced the risk of falling and improved mobility performance of the visually impaired people, which can be due to improving the activity of receptors involved in proprioception. These receptors in the feet have several nerve terminals that have interaction with different systems and organs in the body. Foot massage and stimulation of plantar skin receptors can restore the activity of the receptors and ultimately improve proprioception. Regarding the many advantages of foot massage, including the ease of use, possibility to be performed at home, and cost-effectiveness, foot massage is recommended for people with blindness or visual impairment, along with other methods.

Ethical Considerations
Compliance with ethical guidelines
This study was approved by the ethics committee of the Sport Sciences Research Institute of Iran (SSRI) (Code: IR.SSRI.REC.1400.862).

Funding
The paper was extracted from the MSc thesis of Kamal Mohamakhani, Department of health and sport medicine, Faculty of sport science and health, University of Tehran.

Authors' contributions
Conceptualization and supervision: Yousef Moghadas Tabrizi; Investigation, writing-original draft, and writing-review and editing: Yousef Moghadas Tabrizi and Mohamad Karimizadeh; Data collection and data analysis: Kamal Mohamadkhani.

Conflict of interest
The authors declared no conflict of interest.

Acknowledgments
We thank all participants who participated in this research.

مقدمه
سلامت به‌عنوان یک نیاز اساسی در زندگی بشر محسوب می‌شود که تأمین آن در بهبود کیفیت زندگی او نقش بسزایی دارد. پدیده معلولیت محصول دنیای پرتلاطم امروزی است که  پیامدهای ناشی از آن،  باعث خدشه‌دار شدن سلامتی در بین افراد دارای معلولیت می‌شود [1]. اختلال بینایی که به‌عنوان نابینایی و کم‌بینایی از آن یاد می‌شود، یکی از شایع‌ترین معلولیت‌ها و علل ناتوانی عملکردی در میان افراد بالغ است که تحرک و فعالیت‌های روزمره را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد [2]. نابینایی یکی از مسائل عمده‌ سازمان بهداشت جهانی است؛ به‌طوری‌که در سطح جهان حدود 50 میلیون نفر دچار نابینایی و 150 میلیون نفر دچار مشکلات بینایی هستند [3]. 
از بین انواع معلولیت‌ها، معلولیت بینایی به‌تنهایی یک‌سوم آمار معلولیت‌ها را به خود اختصاص داده است و دارای بالاترین نرخ شیوع می‌باشد. اختلال در حس بینایی سبب بروز مشکلاتی در جهت‌یابی و حرکت افراد می‌شود. این امر در کودکان توجه ویژه‌ای را می‌طلبد، زیرا این مقطع دوره‌ای طلایی برای خوگرفتن با تمرینات بدنی و قابلیت‌های جسمانی در این افراد است [4]. فقدان بینایی علاوه‌بر ایجاد تغییرات در کنترل قامت، منجر به افزایش وابستگی اجتماعی، محدودیت در انجام فعالیت‌های روزانه، کاهش اعتمادبه‌نفس و افزایش خطر سقوط می‌شود [5]. افراد مبتلا به اختلالات حسی ازجمله نابینایان از شرکت در فعالیت‌های بدنی محدود می‌شوند و سطح فعالیت بدنی آن‌ها، قدرت عضلانی، استقامت قلب و عروق، تعادل و عملکرد ورزشی کاهش می‌یابد [6].
 ﮐﻨﺘﺮل ﺗﻌﺎدل ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺒﮑﻪ پیچیده‌ای از مراکزی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‌واﺳﻄﻪ ﺳﺎزوﮐﺎرﻫﺎی ﻣﺤﯿﻄﯽ و ﺑﺎزﺧﻮردی ﻣﺮﮐﺰی ﺑﺎ ﻫﻢ در ارﺗﺒﺎط ﻫﺴﺘﻨﺪ، حاصل می‌شود. به‌ﻋﻠﺖ ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﮐﻨﺘﺮل ﺗﻌﺎدل، ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ سیستم‌های ﻋﺼﺒﯽ، اﺳﮑﻠﺘﯽ‌ﻋﻀﻼﻧﯽ، حس ‌ﻋﻤﻘﯽ، ﺳﯿﺴﺘﻢ دﻫﻠﯿﺰی، ﻋﻘﺪهﻫﺎی ﻗﺎﻋﺪه‌ای، ﻣﺨﭽﻪ و ﺳﯿﺴﺘﻢ بینایی تأمین می‌شود [7]. حس بینایی از اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋه‌ای در کنترل حرکتی، تعادل و هماهنگی ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده است و اﻏﻠﺐ ﻣﻬﻢ‌ﺗﺮ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‌ﺗﺮ از دﯾﮕﺮ منابع اطلاعاتی دیگر به حساب می‌آید [4] سیستم ﮐﻨﺘﺮل پاسچر ﺑﻪ‌ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺪار ﮐﻨﺘﺮل ﺑﺎزﺧﻮردی ﺑﯿﻦ ﻣﻐﺰ و ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﮑﻠﺘﯽ‌ﻋﻀﻼﻧﯽ ﻋﻤﻞ می‌کند [7]. فرآیند کنترل تعادل در انسان بستگی به یکپارچگی تمام این سیستم‌ها دارد و هماهنگی و یکپارچگی در این سیستم‌ها می‌تواند از خطر سقوط جلوگیری کند [8, 9]. اﺧﺘﻼﻻت گیرنده‌های بینایی موجب بروز اشکال در جهت‌یابی فضایی، تعادل و اجرای مهارت‌های حرکتی می‌شود [1]. 
اﻓﺮادی که دارای اختلال ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ، بهصورت جبرانی ﻧﯿﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺲ ﭘﯿﮑﺮی و دﻫﻠﯿﺰی ﺑﺮای ﺣﻔﻆ تعادل دارند [10]. ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ حرکتی ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ‌ﺳﺎزی ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫای ﻣﺨﺘﻠﻒ از چگونگی تعامل ماهیچه‌ها با سیستم اسکلتی و فرآیند‌های کنترل عصبی در ﺳﺘﻮن ﻣﻬﺮهﻫﺎ و ﻣﻐﺰ اﺳﺖ [11]. اختلال تعادل درنهایت موجب افزایش خطر آسیب و می‌تواند ناشی از نقص در یکی از 4 سیستم حسی بینایی، وستیبولار، گیرنده‌های حس ‌عمقی و گیرنده‌های خارجی ایجاد باشد [12]. نشان داده شد که خطر آسیب ناشی از افتادن و کمبود تعادل در افراد مبتلا به اختلالات بینایی بیشتر از افراد عادی است و اطلاعات حسی جایگزین ازطریق سیستم دهلیزی یا حسی پیکری تأمین می‌شود [13]. 
تقویت هریک از این عوامل درگیر در تعادل و راه ‌رفتن مانند حس ‌عمقی می‌تواند راهبرد مناسبی در درمان و پیشگیری از مشکلات راه رفتن و تعادل نابینایان و کاهش سقوط آن‌ها باشد. تمرینات تعادلی و تمرینات فیزیوبال تأثیر بسزایی در حس عمقی و تعادل نابینایان دارد [14, 15]. افراد مبتلا‌ به اختلالات حسی ازجمله نابینایان از شرکت در فعالیت‌های بدنی محدود می‌شوند و سطح فعالیت بدنی آن‌ها، قدرت عضلانی، استقامت قلب و عروق، تعادل و عملکرد ورزشی کاهش می‌یابد [15]. درنتیجه، تحریک گیرنده‌های لمس و فشاری پوست، عضلات و کپسول می‌‌تواند به بهبود حس عمقی مفصلی و درنتیجه به ثبات عملکردی مفصل کمک کند. 
 از ماساژ کف پایی می‌توان در تحریک گیرنده‌های پوستی برای بازگرداندن فعالیت گیرندها و درنهایت بهبود حس عمقی استفاده کرد. بهبود فعالیت گیرنده‌های کف پایی می‌تواند باعث افزایش درک از وضعیت موجود را برای فرد فراهم آورد [16]. همچنین پروتکل زیادی (غیر از ماساژ) در جوامع مختلف انجام شده است و نشان از تأثیر مثبت حس عمقی بر روی تعادل و عملکرد حرکتی می‌دهد [14, 17, 18]. درواقع می‌تواند با تحریک گیرنده‌های کف پایی و تقویت حس عمقی، کنترل پاسچر و عملکرد حرکتی را بهبود بخشید. 
مطالعات مختلفی در مورد ماساژ نیز در جوامع مختلف انجام شده و به‌وضوح تأثیر ماساژ را در بهبود حس عمقی و تعادل نشان داده است، مانند بررسی تأثیر ماساژ در تحریک عصبی کف پا و تأثیر آن در کنترل پوسچر افراد دارای اسپرین مچ پا [19] و تعادل افراد دارای دیابت نوع 2 [20]. اشاره کرد. تحقیقات مختلف نیز نشان داده‌اند ماساژ کف پا و تحریک گیرنده‌های کف پایی باعث بهبود کنترل پوسچر می‌شود [19, 21, 22]. در تحقیقی که لوکاس مانزانیدر سال نشان داد تکنیک‌های ماساژ استفاده‌شده تأثیرات مثبتی بر سلامت روان، کیفیت زندگی و درک تصویر بدن دارند [23]. در مطالعه دیگری نشان داده شد ماساژ بر کاهش استرس و بهبود کیفیت زندگی تأثیر معناداری دارد [4]در تحقیق حاضر از 3 روش مختلف ماساژ استفاده شده است و تأثیر آن در بهبود عملکرد حرکتی و خطر سقوط سنجیده شد. هرکدام از این روش‌های ماساژ به‌مدت 10 دقیقه بر روی پاها (هر پا 5 دقیقه) انجام شد و تأثیر آن‌ها در مراحل مختلف سنجیده شد.
از سوی دیگر، ترس از سقوط به‌عنوان یک وضعیت روانی و محدود‌کننده فعالیت‌های فیزیکی تعریف می‌شود. میزان ترس افراد نابینا می‌تواند به مراقبت بیش از حد، محدودیت حرکتی، ضعف در گیرنده‌های حس عمقی و عدم‌استقلال آن‌ها بیانجامد. این مسئله می‌تواند افت در عمکرد حرکتی را برای نابینایان همراه داشته باشد. درنتیجه، ترس از سقوط یک متغیر روان‌شناسی در افزایش ضعف عضلانی و محدودیت حرکتی در میان نابینایان می‌باشد [24, 25]. باتوجه‌به اینکه تاکنون تحقیق درخصوص مقایسه اثر و ماندگاری ماساژ کف پایی بر روی خطر سقوط، عملکرد حرکتی و کیفیت زندگی نابینایان انجام نگرفته است، بنابراین این پژوهش درصدد بررسی تأثیر 3 روش‌های ماساژ کف پایی بر روی خطر سقوط، عملکرد حرکتی و کیفیت زندگی نابینایان است و اینکه در این صورت، کدام روش می‌تواند تأثیر بیشتری بر روی فاکتورهای بالا داشته باشد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه از نوع تحقیقات نیمه‌تجربی با طرح پیش‌آزمون پس‌آزمون با 3 گروه آزمایش تمرینی بود. نمونه آماری شامل 30 نفر از نابینایان شهرسنندج با دامنه سنی 20 تا 30 سال واجد شرایط بود که به شیوه هدفمند، با نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند. در این مطالعه، حداقل حجم نمونه باتوجه‌به تحقیقات قبلی با استفاده از معادله برآورد حجم نمونه جی‌‌پاور و با درنظر گرفتن توان آزمونی 80 درصد برای هر گروه 10 نفر درنظر گرفته شد. برای تعیین نمونه‌ها ابتدا به انجمن نابینایان شهر سنندج مراجعه شد و سپس با مطالعه پرونده‌ها، افرادی که نابینای کامل بودند (مادرزادی)، ثبت شدند و سپس با ارائه و توضیح روند تحقیق به آنان، افرادی که به‌صورت داوطلبانه قصد شرکت در تحقیق را داشته باشند، باتوجه‌به معیار ورود انتخاب شدند. 
معیارهای ورود عبارت بودند از: جنسیت مرد، نابینایی مطلق از نوع مادرزادی، توانایی راه رفتن به‌صورت مستقل، عدم‌وجود درد و آسیبی در ناحیه کمر و تنه و اندام تحتانی، عدم‌وجود جراحى در مفاصل اندام تحتانى، عدم‌وجود ناهنجارى‌هاى اسکلتی‌عضلانی واضح اندام تحتانى، نداشتن مشکلات قلبی‌عروقی و عدم‌سابقه بیماری عصبی یا مصرف دارویی که سیستم عصبی را تحت‌تأثیر قرار دهد. 
معیار خروج شامل مواردیمانند بروز هرگونه درد در هنگام اجرای تمرینات، حساسیت بیش از حد در کف پا در حین انجام روش‌های ماساژ کف پایی، داشتن اختلال حسی دیگر علاوه‌بر اختلال نابینایی و مشکلات جسمی و حرکتی نابینایان بود [26، 27].
 نمونه‌ها در 3 گروه آزمایشی که هر گروه شامل 10 نفر بودند به‌صورت تصادفی تقسیم شدند. سپس هر گروه وارد یکی از روش‌های ماساژ کف پایی (ماساژ با توپ ماساژ با برس و ماساژ با دست) شدند. سپس پیش‌آزمون مربوط به آزمودن‌ها اندازه‌گیری شد. پروتکل روش‌های ماساژ به‌مدت 3 هفته، به‌طوری‌که هر روز اعمال مداخله به‌مدت 10 دقیقه و در هفته 70 دقیقه به‌صورت جداگانه بر روی هر 3 گروه انجام شد. بر روی هر گروه فقط 1 نوع ماساژ استفاده شد. برای اندازه‌گیری عملکرد حرکتی از تست فانکشنال تاینیتی[28]. برای اندازه‌گیری خطر سقوط از آزمون زمان‌دار بلندشدن و راه‌رفتن[29] و برای اندازه‌گیری کیفیت زندگی از پرسش‌نامه کیفیت زندگی (SF=36) [30] در 3 مرحله پیش‌آزمون، پسآزمون و ماندگاری کوتاه مدت (21 روز) برای هر 3 گروه استفاده شد. 
ابزار اندازه‌گیری
عملکرد حرکتی
 در این تحقیق برای ارزیابی عملکرد حرکتی از تست فانکشنال تانیتی استفاده شد و شامل 2 بخش بود. بخش اول متشکل از نه مانور حرکتی است که هر بخش از صفر تا حداکثر 2 امتیاز دارد. بخش دوم نیز شامل بررسی 7 جزء راه رفتن است. مدت زمان لازم برای اجرای آزمون 10 تا 15 دقیقه است. بهترین امتیاز برای قسمت تعادل 16 و برای قسمت راه رفتن 12 است و در مجموع بهترین امتیاز 28 است. نمره 19 به پایین نشان از ضعف در عملکرد حرکتی می‌دهد [31]. 
خطر سقوط
 از آزمون برخاستن و رفتن اندازه گیری‌شده برای اندازه‌گیری خطر سقوط استفاده می‌شود. این آزمون توسط ماتیاس در سال 1986 طراحی شد و مقیاس امتیازدهی 1 تا 5 داشت [32]. آزمون برخاستن و رفتن اندازه‌گیری‌شده شامل نشستن روی صندلی، بلندشدن و راه‌رفتن تا 3 متر، برگشتن و باز روی صندلی نشستن است. ملاک این تست، مدت زمانی است که شخص این مانور حرکتی را از لحظه بلندشدن از روی صندلی تا نشستن مجدد انجام می‌دهد با کرونومتر اندازه‌گیری می‌کند [33].
کیفیت زندگی
 ارزیابی کیفیت زندگی از گونه‌ فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت (SF-36) استفاده شده است. در سال 1384 این پرسش‌نامه را منتظری و همکاران اعتبارسنجی کردند و ضریب آلفای کرونباخ برای تمامی مقیاس‌ها به‌جز مقیاس نشاط بیش از مقدار توصیه‌شده (%7≥) به ‌دست آمده است [34]. این مقیاس شامل 36 گویه است که در 8 زیرمقیاس شامل عملکرد جسمانی، محدودیت ایفای نقش به‌دلیل مشکلات جسمانی، درد جسمانی، تندرستی عمومی، محدودیت ایفای نقش به‌دلیل مشکلات احساسی، عملکرد اجتماعی، سرزندگی و بهزیستی احساسی است. نمره هر گویه بین صفر تا 100 است. نمره هر زیرمقیاس، ازطریق محاسبه میانگین نمره پرسش‌های آن زیرمقیاس به ‌دست می‌آید [35]. 
مداخله تمرینی
منظور از ماساژ در تحقیق حاضر 3 نوع ماساژ مختلف است که هر کدام به‌مدت 5 دقیقه بر روی کف پاها به‌صورت سطحی انجام شده‌است. هدف از این نوع ماساژها تحریک گیرنده‌های سطحی کف پا می‌باشد که در ادامه توضیح داده شده است (جدول شماره 1).

5 دقیقه ماساژ که با توپ ماساژ بر روی کف پا انجام می‌شود. 5 دقیقه ماساژ سطحی که با دست روی کف پا انجام می‌شود (شامل تکنیک‌های پتری ساژ و افلوراژ می‌باشد). 5 دقیقه ماساژ که به‌وسیله برس بر روی کف پا انجام می‌شود [19] (تصویر شماره 1).

مدت‌زمان هر جلسه ماساژ شامل 10 دقیقه (بر روی هر پا 5 دقیقه) می‌باشد، همچنین مدت‌زمان کامل پروتکل‌های ماساژ 21 روز بود که هر روز مداخله بر روی آزمودن‌ها صورت ‌گرفت [19].
روش آماری
پس از جمع‌آوری اطلاعات تحقیق، داد‌ه‌های مربوط به ویژگی‌های آزمودنی‌ها از قبیل سن، قد و وزن و هچنین متغیر‌های تحقیق در 2 بخش آمار توصیفی و استنباطی در نسخه 24 نرم‌افزار SPSS تجزیه‌وتحلیل شدند. نرمال بودن داده‌ها با استفاده از آزمون شاپیروویلک و از آزمون تحلیل واریانس ‌یک‌طرفهبرای مقایسه بین‌گروهی و از آزمون تحلیل واریانس درون‌گروهی با اندازه‌گیری تکراری برای مقایسه درون‌گروهی استفاده شد. 
یافته‌ها
در این قسمت به توصیف ویژگی‌های آزمودنی‌های تحقیق شامل قد، وزن و سن آن‌ها پرداخته شد. مشخصات آزمودنی‌ها و نتایج بررسی همگنی گروه‌ها در جدول شماره 2 نشان داده شده است.

همان‌طورکه در جدول شماره 2 مشاهده می‌شود، نتایج آزمون آنووا نشان داد تفاوت معناداری میان 3 گروه ازنظر قد، وزن و سن وجود ندارد (0/05<P) و 3 گروه در تمامی موارد زیر همگن به حساب می‌آیند. همچنین نتایج آزمون شاپیروویلک نشان داد توزیع تمام داده‌های مورد اندازه‌گیری به‌صورت طبیعی بوده است.
پیش‌فرض آزمون تحلیل واریانس درون‌گروهی با اندازه‌گیری تکراری، اصل تقارن مرکب می‌باشد. برای برقراری این اصل از آزمون کرویت موخلی استفاده شد. در متغیر عملکرد حرکتی، باتوجه‌به عدم معناداربودن آزمون کرویت موخلی در گروه ماساژ با دست (P=0/281)، گروه ماساژ با توپ (P=0/456) و ماساژ با برس (0/123=P) شاخص‌های (F) مربوط به اثر فرض کرویت گزارش شد. در متغیرکیفیت زندگی باتوجه‌به عدم معنادار‌بودن آزمون کرویت موخلی در گروه ماساژ با دست (0/374=P)، گروه ماساژ با توپ (0/266=P) و ماساژ با برس(0/520=P) شاخص‌های (F) مربوط به اثر فرض کرویت گزارش شد. در متغیر خطر سقوط باتوجه‌به عدم معنادار بودن آزمون کرویت موخلی در گروه ماساژ با دست (0/250=P) شاخص‌های (F) مربوط به اثر فرض کرویت توجه به معنادار گزارش شد. 
نتایج آزمون تحلیل واریانس درون‌گروهی با اندازه‌گیری تکراری روی عامل مراحل ‌اندازه‌گیری (جدول شماره 3) نشان داد که هر 3 روش ماساژ یعنی ماساژ با دست، ماساژ با توپ و ماساژ با برس بر عملکرد حرکتی، کیفیت زندگی و خطر سقوط افراد نابینا تأثیر معنا‌داری دارد (0/05>P).

این نتیجه به این معناست که هر 3 روش ماساژ، موجب بهبود عملکرد حرکتی و کیفیت زندگی و کاهش خطر سقوط شده است.
همان‌طورکه در جدول شماره 4 مشاهده می‌شود، نتایج آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه در مرحله پس‌آزمون نشان داد بین گروه‌ها در عملکرد حرکتی افراد نابینا تفاوت معنا‌داری وجود دارد (0/001=P و 10/40=F)؛ درواقع ماساژ با دست نسبت به 2 ماساژ دیگر تأثیر بیشتری در بهبود عملکرد حرکتی دارد.

در نمره کل تست تاینیتی در مرحله پس‌آزمون، نتایج آزمون پیگردی توکی نشان داد بین گروه ماساژ با دست با گروه ماساژ با توپ (0/003=P) و بین گروه ماساژ با دست با گروه ماساژ با برس (0/001=P) در عملکرد حرکتی افراد نابینا تفاوت معنا‌داری وجود دارد. درواقع ماساژ با دست با اختلاف معنادار نسبت به 2 ماساژ دیگر سبب بهبودی عملکرد حرکتی شده است، اما بین گروه ماساژ با توپ و گروه ماساژ  با برس در عملکرد حرکتی افراد نابینا تفاوت معنا‌داری یافت نشد (0/363=P). 
در شاخص کیفیت زندگی افراد نابینا در مرحله پس‌آزمون (0/220=P و 1/60=F) و ماندگاری (0/766=P و 0/269=F) تفاوت معناداری بین گروه‌ها وجود نداشت. همچنین نتایج نشان داد که بین گروه‌ها در شاخص خطر سقوط افراد نابینا در مرحله پس‌آزمون (0/318=P و 1/19=F) و ماندگاری (0/367=P و 1/04=F) تفاوت معنا‌داری بین گروه‌ها وجود ندارد.  
بحث 
این تحقیق با هدف بررسی مقایسه اثر و ماندگاری 3 روش ماساژ کف پایی بر روی عملکرد حرکتی، خطر سقوط و کیفیت زندگی نابینایان بود. به‌طورکلی نتایج نشان داد روش‌های ماساژ کف‌پایی باعث بهبود عملکرد حرکتی، کیفیت زندگی و کاهش خطر سقوط شده است. همچنین بین روش‌های ماساژ در اکثر متغیر‌ها تفاوت معناداری وجود ندارد و تقریباً تأثیر یکسانی را این 3 نوع ماساژ بر روی متغیرها گذاشته‌اند.
روش‌های ماساژ کف پایی در تحقیق حاضر سبب بهبودی متغیر‌های تحقیق‌شده و تقریباً هر 3 روش تأثیر یکسانی را در بهبودی متغیرهای تحقیق گذاشته‌اند. به‌نظر می‌رسد اعمال محرک‌هایی مانند ماساژ از محیط خارجی به بدن، می‌تواند فعالیت نورون‌ها را جهت انتقال پیام عصبی تقویت کند. همانند سایر عوامل آمادگی جسمانی، در پژوهش حاضر فعالیت گیرند‌های حس عمقی نیز متأثر از میزان فعالیت بدنی و شرکت در فعالیت‌های ورزشی می‌باشد؛ بنابراین این عامل را نیز می‌توان در پایین‌بودن فعالیت گیرنده‌های این افراد دخیل دانست. فقدان بینایی علاوه‌بر ایجاد تغییرات در کنترل قامت، منجر به افزایش وابستگی اجتماعی، محدودیت در انجام فعالیت‌های روزانه، کاهش اعتماد به نفس و افزایش خطر سقوط می‌شود [36].
 نابینایان به‌دلیل تحرک پایین، ضعف عصبی-‌عضلانی و ترس از حرکت تا حدود زیادی گیرندهای حس عمقی آن‌ها ازجمله گیرنده‌های کف پایی دچار ضعف در دریافت و انتقال اطلاعات دقیق به دستگاه اعصاب مرکزی می‌شود. تحقیقات مختلفی بر روی نابینایان در جهت بهبودی تعادل وعملکرد حرکتی صورت گرفته است [37و 38]، اما از ماساژ به‌منظور بهبود فاکتورهای بالا بر روی نابینایان صورت نگرفته است؛ درحالی‌که در جوامع دیگر از ماساژ کف پایی به‌منظور بهبود تعادل و عملکرد حرکتی استفاده شده است. توتن و همکاران نشان دادند ماساژ فریکشن کف پا باعث بهبود عملکرد حرکتی در افراد دارای دیابت نوع 2 شده است [21]. الباسان و همکاران به این نتیجه رسیدند که ماساژ رفلکسولوژی بر عملکردهای حرکتی در کودکان مبتلا به فلج مغزی، تأثیر مثبت و معناداری را دارد [39]. اسکوراس و ویکسترم به‌ترتیب نشان دادند ماساژ باعث بهبود عملکرد حرکتی و کنترل پاسچر می‌شود. کایر و همکاران به این نتیجه رسیدند که ماساژ بر کاهش استرس و بهبود کیفیت زندگی، تأثیر معناداری را دارد [40]. هنرور و همکاران نیز نشان دادند ماساژ بر روی بُعد روانی کیفیت زندگی افراد مبتلا به ام‌اس، تأثیر مثبت و معناداری را دارد [41]. درنتیجه، این امکان نیز وجود دارد که ماساژ کف پایی بتواند موجب بهبود کیفیت زندگی و عملکرد حرکتی و کاهش خطر سقوط در نابینایان شود.
ماساژ و تحریک گیرنده‌های کف پایی می‌تواند باعث افزایش ورودی‌های حس ‌عمقی و همچنین تقویت گیرنده‌های مربوط به لمس، فشاری پوست، عضلات و کپسول شود. نتایج تحقیق حاضر نشان می‌دهد روش‌های ماساژ کف پایی باعث کاهش خطر سقوط و بهبود عملکرد حرکتی می‌شود. درنتیجه، بهبود فعالیت گیرنده‌های حس عمقی اتفاق می‌افتد. گیرنده‌های حس عمقی در پاها دارای چندین پایانه عصبی می‌باشد که با سیستم‌ها و اندام‌های مختلف درون بدن در ارتباط هستند. با استفاده از ماساژ و تحریک گیرنده‌های پوستی می‌توان در بازگرداندن فعالیت گیرندها و در نهایت بهبود حس ‌عمقی استفاده کرد [19]. 
اعمال محرک‌هایی مانند ماساژ از محیط خارجی به بدن، می‌تواند فعالیت نورون‌ها و کانال‌های یونی را تحت‌تأثیر قرار دهد و جهت انتقال پیام عصبی تقویت کند. تکرار این تحریک‌ها می‌تواند بر روی نورون‌ها، سیناپس‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی مؤثر و پیام عصبی با سرعت، کیفیت بیشتر و قدرت بیشتری به سمت سیستم عصبی مرکزی انتقال داده شود [42]. نشان داده شد اعمال ارتعاش کوتاه‌مدت به ناحیه کف پا بر تعادل بیمار مبتلا به سکته مغزی تأثیر معناداری دارد. در این تحقیق نیز نشان داده شد که قسمت‌هایی از کف پا که در معرض تحریک بیشتری قرار گرفتند، فعالیت گیرنده‌های آن‌ها نیز بیشتر تحت‌تأثیر قرار گرفته است [43].
 بهبود فعالیت گیرنده‌های کف پایی می‌تواند باعث افزایش و بهبود کیفیت در انتقال سیگنال‌ها و ایمپالس‌ها در سیستم عصبی شود [43]. درنتیجه در هر لحظه از زمان اطلاعات بیشتری در اختیار دستگاه اعصاب مرکزی قرار می گیرد و با درک بهتر می‌تواند وضعیت فرد را درک کند. از ماساژ به منظور بهبود عملکرد حرکتی، تعادل ایستا و پویا استفاده شده است و نشان داده شد که ماساژ کف پایی باعث بهبود عملکرد حرکتی و تعادل ایستا و پویا شده است [40]. تحقیق حاضر نیز به این دلیل صورت گرفته است که درنهایت بهبود فعالیت گیرنده‌ها حس عمقی موجب بهبود عملکرد حرکتی و کاهش خطر سقوط در این افراد شود.
در تحقیق حاضر پروتکل روش‌های ماساژ به‌وسیله فرد کمکی (ماساژور) بر روی نابینایان انجام شده است؛ درواقع چون این روش‌های ماساژ به‌صورت غیرفعال بر روی افرد نابینا انجام شده  است و خود فرد در انجام دادن آن نقشی ندارد، بنابراین اثر ماندگاری مربوط به روش‌های ماساژ، از بین رفته و ماندگاری کوتاه‌مدت روش‌های ماساژ معنادار نشده است. نابینایان از اولین و پرکاربردترین حس محروم هستند، اگرچه حس‌های دیگر اطلاعات با ارزشی را فراهم می‌کنند. با چشمان بسته نوسانات بدن یک فرد سالم در حالت ایستاده 20 تا 70 درصد نسبت به زمانی که چشم‌ها باز است، افزایش می‌یابد. همچنین بینایی اهمیت ویژه‌ای در کنترل حرکتی و تعادل دارد و اغلب مهم‌تر و برجسته‌تر از دیگر منابع اطلاعاتی است [44].
 افراد مبتلا به اختلالات حسی ازجمله نابینایان، از شرکت در فعالیت‌های بدنی محدود می‌شوند و سطح فعالیت بدنی آن‌ها، قدرت عضلانی، استقامت قلب و عروق، تعادل و عملکرد ورزشی کاهش می‌یابد. بااین‌حال، فعالیت‌های ورزشی و شرکت در پروتکل‌های درمانی مانند روش‌های ماساژ توانایی‌های جسمانی و روانی حرکتی این افراد را بهبود می‌بخشد. به این ترتیب، آن‌ها می‌توانند مهارت‌های زندگی روزانه، جهت‌گیری و تحرک را به‌دست آورند [44]. 
از محدودیت‌های این تحقیق می‌توان به عدم بررسی مسائل مربوط به فعالیت روزمره، وضعیت روانی، دردسترس ‌نبودن نمونه‌های ورزشکار و تعداد کم آن‌ها جهت مقایسه با افراد غیرورزشکار نابینا، محدودیت زمانی و محدودیت ناشی از کرونا در مشارکت نمونه‌ها در تحقیق و ارتباط دشوار با این افراد اشاره کرد. پیشنهاد می‌شود باتوجه‌به نقش مؤثر تعادل و عملکرد در زندگی روزمره نابینایان، پروتکل‌های تمرینات تعادلی بر پایه تقویت هریک از سیستم‌های بینایی، حسی پیکری و دهلیزی در عملکرد و پیشگیری از آسیب ورزشکاران بررسی و مقایسه شود، پیشنهاد می‌شود انواع روش‌های تمرینی بر میزان تعادل و خطر سقوط و عملکرد حرکتی افراد نابینا مورد مقایسه قرار گیرد. روش‌های ماساژ کف پایی تحقیق حاضر با روش‌های درمانی دیگر (ماساژ‌های مختلف) بر روی کف پا مقایسه شود.
نتیجه‌گیری
یافته‌های حاصل از این پژوهش بهبود معنادار کیفیت زندگی، خطر سقوط و عملکرد حرکتی معلولین نابینا را پس از انجام ماساژ نشان می‌دهد. بدین ترتیب تحقیق حاضر باتوجه‌به مؤثربودن روش‌‌های ماساژ کف پایی بر روی عملکرد حرکتی، کیفیت زندگی و خطر سقوط افراد نابینا و و مزایای متعدد این نوع توانبخشی مانند انجام آسان، خانگی و کم‌هزینه بودن، این روش‌ها را برای معلولین نابینا و کم‌بینا پیشنهاد می‌دهد. همچنین به معلمان و مربیان ورزشی دانش‌آموزان با اختلال بینایی پیشنهاد می‌شود در کنار دیگر تمرینات برای افزایش بهبود عملکرد در مدارس از تمرینات اغتشاشی مبتنی‌بر تعادل مورد استفاده در این تحقیق استفاده کنند.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در اجرای پژوهش ملاحظات اخلاقی مطابق با دستورالعمل کمیته اخلاق پژوهشگاه تربیت ‌بدنی و علوم ورزشی درنظر گرفته شده است و کد اخلاق به شماره IR.SSRI.REC.1400.862 دریافت شده است. 

حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه آقای کمال محمدخانی با راهنمایی آقای دکتر یوسف مقدس تبریزی و مشاوره آقای دکتر محمد کریمی‌زاده اردکانی گروه بهداشت و طب ورزش دانشکده تربیت‌بدنی دانشگاه تهران می‌باشد. این مقاله، هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان تأمین‌کننده مالی در بخش‌های عمومی و دولتی، تجاری، غیرانتفاعی دانشگاه یا مرکز تحقیقات دریافت نکرده است. 

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و نظارت: یوسف مقدس تبریزی تحقیق، نگارش-‌پیش‌نویس اصلی و نگارش-‌بررسی و تدوین: یوسف مقدس تبریزی و محمد کریمی‌زاده گردآوری و تحلیل داده‌ها: کمال محمدخانی. 

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع نداد. 

تشکر و قدردانی
از همکاری آزمودنی‌های موردنظر تحقیق و همکاری خانواده‌های این افراد در انجام پروتکل تمرین، قدردانی‌ می‌شود.

References

1. Ahmadi Barati S, Ahmadi BA, Ghaeini S, Ahanjan S, Helbi F. The growth status of balance capabilities of low vision children, blind and their healthy counterparts. Journal of Sport Bioscience Researches. 2013; 3(9):69-77. [Link]
2. Salomão SR, Mitsuhiro MR, Belfort Jr R. Visual impairment and blindness: an overview of prevalence and causes in Brazil. Anais da Academia Brasileira de Ciências. 2009; 81(3):539-49. [DOI:10.1590/S0001-37652009000300017] [PMID]
3. Woldeyes A, Adamu Y. Gender differences in adult blindness and low vision, Central Ethiopia. Ethiopian Medical Journal. 2008; 46(3):211-8. [Link]
4. Häkkinen A, Holopainen E, Kautiainen H, Sillanpää E, Häkkinen K. Neuromuscular function and balance of prepubertal and pubertal blind and sighted boys. Acta Paediatrica. 2006; 95(10):1277-83. [DOI:10.1080/08035250600573144][PMID]
5. Soares AV, Oliveira CSR, Knabben RJ, Domenech SC, Junior NGB. Postural control in blind subjects. EINSEinstein (São Paulo). 2011; 9(4):470-6. [DOI:10.1590/s1679-45082011ao2046][PMID]
6. Akınoğlu B, Kocahan T. Comparison of muscular strength and balance in athletes with visual impairment and hearing impairment. Journal of Exercise Rehabilitation. 2018; 14(5):765-70. [DOI:10.12965/jer.1836304.152][PMID][PMCID]
7. Park RY, Kee HS, Kang JH, Lee SJ, Yoon SR, Jung KI. Effect of dominant versus non-dominant vision in postural control. Annals of Rehabilitation Medicine. 2011; 35(3):427-31. [DOI:10.5535/arm.2011.35.3.427][PMID][PMCID]
8. Aydoğ E, Bal A, Aydoğ ST, Çakci A. Evaluation of dynamic postural balance using the Biodex Stability System in rheumatoid arthritis patients. Clinical Rheumatology. 2006; 25(4):462-7.[DOI:10.1007/s10067-005-0074-4][PMID]
9. Taheri Asghari A, Saraf Zadeh J, Mansoor Sobhani S, Talebian S, Keyhani M. [Effects of ankle muscles fatigue on dynamic postural stability in healthy women athlete (Persian)]. Journal of Modern Rehabilitati 2010; 3(3):1-9. [Link]
10. Farsi A, Abdoli B, Najafi Kh. [Dual task effects in sensory systems interference condition on blind and sighted persons balance (Persian)]. Motor Behavior. 2014; 6(15):15-28. [Link]
11. Ghadiri E, Golpayegani M, Shahrjerdi S, Ramezani S. [The effect of a Frankel training course on the coordination and balance of older men (Persian)]. Journal of Genrontology 2021; 5(3):25-33. [Link]
12. Wiszomirska I, Kaczmarczyk K, Błażkiewicz M, Wit A. The impact of a vestibular-stimulating exercise regimen on postural stability in women over 60. Journal of Exercise Science & Fitness. 2015; 13(2):72-8. [DOI:10.1016/j.jesf.2015.06.002][PMID][PMCID]
13. Sadeghi S, Mahdavinezhad R, Kamali A. [Effectiveness of Core Stabilization Exercises on Balance and Gait speed of blind students (Persian)]. Journal for Research in Sport Rehabilitation. 2016; 4(7):21-30. [DOI:10.22084/rsr.2016.1590]
14. Aman JE, Elangovan N, Yeh I, Konczak J. The effectiveness of proprioceptive training for improving motor function: A systematic r Frontiers in Human Neuroscience. 2015; 8:1075. [DOI:10.3389/fnhum.2014.01075][PMID][PMCID]
15. Safakheil H, Olyaei GR, Abdolvahab M, Raji P, Attarbashi B, Baghestani AR, et al. [Randomized clinical trial of manual static stretch and massage of the feet and ankle joints on balance of male elderlies (persian)]. Journal of Modern Rehabilitation. 2013; 7(3):11-7. [Link]
16. Viseux F, Lemaire A, Barbier F, Charpentier P, Leteneur S, Villeneuve P. How can the stimulation of plantar cutaneous receptors improve postural control? Review and clinical commentary. Neurophysiologie Clinique. 2019; 49(3):263-8. [DOI:10.1016/j.neucli.2018.12.006][PMID]
17. Duray M, Şimşek Ş, Altuğ F, Cavlak U. Effect of proprioceptive training on balance in patients with chronic neck pain. The Journal of The Turkish Society of Algology. 2018; 30(3):130-7. [DOI:10.5505/agri.2018.61214][PMID]
18. El-Wishy A, Elsayed E. Effect of proprioceptive training program on balance in patients with diabetic neuropathy: A controlled randomized study. Bulletin of Faculty of Physical Therapy. 2012; 17(2):1-8. [Link]
19. Wikstrom EA, Song K, Lea A, Brown N. Comparative effectiveness of plantar-massage techniques on postural control in those with chronic ankle instability. Journal of Athletic Training. 2017; 52(7):629-35. [DOI:10.4085/1062-6050-52.4.02][PMCID]
20. Chatchawan U, Jarasrungsichol K, Yamauchi J. Immediate effects of Self-Thai foot massage on skin blood flow, skin temperature, and range of motion of the foot and ankle in type 2 diabetic patients. The Journal of Alternative and Complementary Medicine. 2020; 26(6):491-500. [DOI:10.1089/acm.2019.0328][PMID]
21. Alawna MA, Unver BH, Yuksel EO. The reliability of a smartphone goniometer application compared with a traditional goniometer for measuring ankle joint range of motion. Journal of the American Podiatric Medical Association. 2019; 109(1):22-9. [DOI:10.7547/16-128][PMID]
22. Skouras E, Ozsoy U, Sarikcioglu L, Angelov DN. Intrinsic and therapeutic factors determining the recovery of motor function after peripheral nerve transection. Annals of Anatomy-Anatomischer Anzeiger. 2011; 193(4):286-303. [DOI:10.1016/j.aanat.2011.02.014][PMID]
23. Espí-López GV, Monzani L, Gabaldón-García E, Zurriaga R. The beneficial effects of therapeutic craniofacial massage on quality of life, mental health and menopausal symptoms and body image: A randomized controlled clinical trial. Complementary Therapies in Medicine. 2020; 51:102415. [DOI:10.1016/j.ctim.2020.102415][PMID]
24. Jeter PE, Moonaz S, Bittner AK, Dagnelie G. Ashtanga-based yoga therapy increases the sensory contribution to postural stability in visually-impaired persons at risk for falls as measured by the wii balance board: A pilot randomized controlled t PloS One. 2015; 10(6):e0129646. [DOI:10.1371/journal.pone.0129646][PMID][PMCID]
25. Hackney ME, Hall CD, Echt KV, Wolf SL. Multimodal exercise benefits mobility in older adults with visual impairment: A preliminary study. Journal of Aging and Physical 2015; 23(4):630-9. [DOI:10.1123/japa.2014-0008][PMID]
26. Nithya Devi R. Effect of Cawthorne-Cooksey exercises along with breathing and proprioception exercises on balance, disability and postural control in vertigo patients [PhD dissertation]. Coimbatore: KG College of Physiotherapy ; 2012. [Link]
27. Lui KY. Visual-vestibular interaction for maintaining stability while standing up from a sitting position: Effects of aging [ (Msc. Thesis]. Kingston: Queen's University; 2013. [Link]
28. Canbek J, Fulk G, Nof L, Echternach J. Test-retest reliability and construct validity of the tinetti performance-oriented mobility assessment in people with stroke. Journal of Neurologic Physical Therapy. 2013; 37(1):14-9. [DOI:10.1097/NPT.0b013e318283ffcc][PMID]
29. Duncan PW, Weiner DK, Chandler J, Studenski S. Functional reach: A new clinical measure of balance. Journal of Gerontology. 1990; 45(6):M192-7. [DOI:10.1093/geronj/45.6.M192][PMID]
30. Rafiei N, Sharifian Sani M, Rafiey H, Behnampour N, Foroozesh K. [Reliability and validity of Persian version of life index (Persian)]. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2014; 24(116):75-83. [Link]
31. Raji P. Functional balance tests. Audiol. Auditory and Vestibular Research. 2017; 21(4):1-9. [Link]
32. Mathias S, Nayak U, Isaacs B. Balance in elderly patients: The” get-up and go” test. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation. 1986; 67(6):387-9. [PMID]
33. Jacobs M, Fox T. Using the “Timed Up and Go/TUG” test to predict risk of falls. Assisted Living Consult. 2008; 2:16-8. [Link]
34. Montazeri A, Goshtasebi A, Vahdaninia M, Gandek B. The short form health survey (SF-36): Translation and validation study of the Iranian version. Quality of life Research : An International Journal of Quality of Life Aspects of Treatment, Care and 2005; 14(3):875–82. [DOI:10.1007/s11136-004-1014-5][PMID]
35. Lins L, Carvalho FM. SF-36 total score as a single measure of health-related quality of life: Scoping review. SAGE Open Medicine. 2016; 4:2050312116671725. [DOI:10.1177/2050312116671725][PMID][PMCID]
36. Ayvazoglu NR, Oh HK, Kozub FM. Explaining physical activity in children with visual impairments: A family systems approach. Exceptional Children. 2006; 72(2):235-48. [DOI:10.1177/001440290607200207]
37. Sharifi M, Daneshmandi H, Sedaghati [Effect of six weeks of vestibular stimulation exercises on the balance of intellectual disability children: A clinical trial study (Persian)]. Journal of Gorgan University of Medical Sciences. 2020; 22(3):12-8. [Link]
38. Ashrafi L, Namazi Zadeh M, Davari [Effect of rhythmic exercise on perceptual-moving skills children with visual impairments (Persian)]. Motor Behavior. 2015; 6(18):117-30. [Link]
39. Elbasan B, Bezgin S. The effects of reflexology on constipation and motor functions in children with cerebral palsy. Pediatrics & Neonatology. 2018; 59(1):42-7. [DOI:10.1016/j.pedneo.2017.01.005][PMID]
40. Keir ST. Effect of massage therapy on stress levels and quality of life in brain tumor patients-observations from a pilot study. Supportive Care in Cancer. 2011; 19(5):711-5. [DOI:10.1007/s00520-010-1032-5][PMID]
41. Daneshjoo A, Gheitasi M, Jaffari N. [The effect of six weeks’ massage in water on walking speed, postural control, pain intensity, fatigue and quality of life in women with multiple sclerosis (Persian)]. Anesthesiology and Pain. 2020; 11(1):70-84. [Link]
42. Sadeghi Dehcheshme H, Tasoujian E, Omidi AR. [The effect of eight weeks foot reflexology massage on balance and ankle joint proprioception error in elderly men (Persian)]. Journal of Practical Studies of Biosciences in Sport. 2016; 4(8):123-35. [Link]
43. Akbari Jahantigh N, Hosseinifar M, Naimi SS, Mikaili S, Rahbar S. The efficacy of physiotherapy interventions in mitigating the symptoms and complications of diabetic peripheral neuropathy: A systematic revi Journal of Diabetes & Metabolic Disorders. 2020 ;19(2):1995-2004. [PMID]
44. Paul M, Biswas SK, Sandhu JS. Role of sports vision and eye hand coordination training in performance of table tennis players. Brazilian Journal of Biomotricity. 2011 ;5(2):106-16. [Link]