ارائه مدلی در تحلیل اکوسیستم مدل کسب‌و‌کار اینترنت اشیا در حوزه توان‌بخشی ایران با رویکرد معادلات ساختاری

Introduction
The internet of things (IoT) is a collection of interactive and connected heterogeneous objects with the ability to exchange, collect data, and assist businesses in creating new values by means of accurate future predictions based on existing approaches in business and the economy [1]. In particular, the products and services of this technology may play a key role in improving the quality of life for disabled and infirm individuals in society. Therefore, for the development of these products, it is necessary to establish suitable businesses for them. But the fundamental problem is that, the lack of recognition of this ecosystem component, which caused the non-acceptance or non-development of this IoT technology among individuals and businesses. [6] Decisions on how to invest [7], the need for complex interactions [8], and the uncertainty and the requirements for the cooperation of participants [9] constitute the most fundamental challenges for businesses in this ecosystem. In order to meet the needs of customers and to develop the business in the field of rehabilitation [2], it is essential to identify the players, components, and dimensions of the business ecosystem of the IoT, and to determine the role of the business strategy in the entire ecosystem. The main purpose of this article was to present a local model for ecosystem analysis of the IoT business model in the field of rehabilitation in Iran, through the structural equation modeling (SEM) approach.
Materials and Methods 
The general structure of this article is based on combined qualitative, quantitative, and descriptive survey analysis. This research was done in two parts. In the first part, the study uses eight expert participants to identify and examine the dimensions, indicators, and components of the business ecosystem of IoT, with the aid of open-ended and close-ended questionnaire tools. In order to standardize and validate the questionnaire, we applied the Delphi technique, along with quantitative assessment using content validity ratio (CVR) and content validity index (CVI). Furthermore, the reliability of the dimensions and indicators for all structures was confirmed by utilizing a population of 30 subjects, yielding a Cronbach’s test value greater than 0.63. In the second part, we constructed a brand-new questionnaire in accordance with the first part. The constructed questionnaire was implemented on a mixed group of 100 participants consisting of faculty and executive managers in the field of information technology and rehabilitation. Finally, based on the SEM approach, the proposed model was executed with Smart PLS 2 software, where analysis of factor loadings, composite reliability of the model, average variance extraction, significance coefficient T, and common index values ​​for the indicators were all evaluated with high accuracy. The assessing model fit was also verified by GOF.
Results 
This study identified four dimensions, 22 components, and 119 indicators, which are based on the approach method, described in the Material and Methods section. The detected dimensions were environment, ecosystem life cycle, IoT architecture, and actors. Therefore, the use of SEM based on the least squares method was justified. sampling adequacy index Kaiser-Meyer-Olkin (KMO), sample adequacy criterion close to 0.7, and Bartlett’s test also showed that the variables were suitable for discovering the factor structure. The study’s proposed conceptual model is evaluated in different modes by changing the status of the dependent and independent variables and the mediators. The conceptual model proposed by the article was evaluated in three modes, by changing the status of the dependent and independent variables and the mediator. 
The calculated factor loading coefficients of colleagues, partners, market, and investors were all found to be less than 0.4. The composite reliability (CR) of all components had values ​​higher than 0.7, which indicates the appropriate internal reliability of the model. Regarding the convergent validity of the model, all variables were found to be higher than 0.4, which indicates high convergent validity and correlation of indicators with the structure. Regarding the divergent validity of the model, based on the matrix of correlation coefficient values ​​between the constructs, the values showed the appropriate divergent validity of the model. As a result, the overall measure of the final fit of the model (GOF) was found to be at the acceptable level of 0.53. 
Discussion 
The obtained results of this study confirmed the validity of our modeling for the analysis of IoT utilizing the SEM approach in the field of rehabilitation. According to the above-described carried-out investigations, all essential parameters of our model, such as its dimensions and structure, the values ​​of the internal reliability test, and convergence and divergence validation tests were all calculated at high accuracy levels. 
The data obtained from the final fitting of the proposed model confirmed our approach. In the presented model for this study, the environment was considered as an independent variable, the actor was treated as a mediating variable, the ecosystem variable was considered as a moderator variable, and the IoT was selected as a dependent variable. Furthermore, most of the dimension indicators played a decisive role in our analysis of the internet business ecosystem model. The environment dimension includes all the economic, technological, legal and political, and cultural and social environmental’s variables; whereas the main dimensions of actors included the government treated as a legislative, a provider, and a user; the stakeholders treated as a seller, a customer, a community; also investors, colleagues and partners, associations, and unions. The ecosystem lifecycle, included structure, partnership, competition, leadership, platform, product completion, and open innovation, which is not verified. Moreover, the seven-layered architecture of the IoT as another dimension is carefully selected based on the business canvas model. Furthermore, for the development of businesses to improve the disabled and infirmed life quality, independence, interaction, and empowerment were considered the three main values ​​in society.

Ethical Considerations
Compliance with ethical guidelines
This article is a meta-analysis/systematic review with no human or animal samples. There were no ethical considerations to be considered in this research.

Funding
This article is taken from the thesis of Aida Aghili Ashtiani under the guidance of Abbas Toloui Ashlaghi and the advice of Mohammad Reza Moder in the Department of Information Technology Management, Islamic Azad University of Tehran, Science and Research Branch.

Authors' contributions
The authors contributed equally to preparing this article.

Conflict of interest
The authors declared no conflict of interest.

Acknowledgments
The authors would like to thank all contributing parties, advisors and supervisors who gave insight and knowledge that considerably aided this research.

مقدمه
در عصر حاضر، توسعه اینترنت اشیا گستره‌ای از اشیای ناهمگون متعامل را در شکل‌گیری نیازها و فرصت‌هایی برای ذی‌نفعان ایجاد کرده ‌است. تعدد و پیچیدگی تعاملات در خلق ارزش طی حیات بنگاه‌ها، تأکید بر رویکرد اکوسیستمی مدل‌های کسب‌و‌کار را ضروری کرده ‌است. دیدگاه تجمیع اینترنت، رایانه‌ها، افراد و اشیا می‌تواند مشکلات مختلف را برطرف کند. در‌واقع، آنچه اینترنت اشیا را برای اقتصاد و محیط اجتماعی ارزشمند کرده، قابلیت جمع‌آوری داده‌های تولید‌شده توسط دستگاه‌های متصل ‌همراه با قابلیت تبدیل این داده‌ها به ارزش کسب‌و‌کار از‌طریق ایجاد پیش‌بینی‌های دقیق آینده مبتنی ‌بر رویکردهای موجود در کسب‌و‌کار و اقتصاد است [1].
مدل کسب‌و‌کار اینترنت اشیا در سراسر زنجیره ارزش اینترنت اشیا اهمیت دارد که شرکت باید ابتدا نقش راهبرد کسب‌و‌کار خود را در کل یک اکوسیستم اینترنت اشیا درک کند [2]. ضمن آنکه زنجیره ارزش در مدل‌های کسب‌و‌کار سنتی به‌عنوان محرک اصلی در به‌کارگیری و پذیرش فناوری اینترنت اشیا را نمی‌توان نادیده گرفت. از‌این‌رو، شناسایی رویکرد اینترنت اشیا  و چگونگی به‌کارگیری ارزش‌های حاصل ‌از آن در چرخه حیات کسب‌و‌کار می‌تواند سرعت و دقت هرگونه تعاملات اقتصادی و اجتماعی را تسریع کند [3]. 
توجه ‌به اکوسیستم‌های کسب‌وکار و تقسیم‌بندی آن به 2 بخش چرخه حیات و همچنین ذی‌نفعان [4] اکوسیستم کسب‌و‌کار که رفتار خاصی را در طول چرخه حیات اکوسیستم نشان می‌دهند [5]، حائز اهمیت است. بر‌همین‌اساس، ویژگی‌های اکوسیستم کسب‌و‌کار مبتنی‌‌بر اینترنت اشیا براساس رهبری، وضعیت پلتفرم (باز/بسته بودن)، وضعیت کنترل محصول، امکان ایجاد ارزش، همکاری و رقابت در چرخه حیات تولید، توسعه و گسترش، رهبری و قدرت، تجدید/مرگ تعریف شده ‌است که بررسی و تحلیل روابط را دچار پیچیدگی‌های بیشتری می‌کند [6].
اینکه چگونه یک بنگاه می‌تواند در محیط اکوسیستم خود ابتدا ارزش را کسب یا ایجاد و سپس آن را طی حیات سازمان حفظ کند از موضوعات موردتوجه در حوزه کسب‌و‌کار است. از‌این‌رو، به‌نظر می‌رسد چالش اصلی، نشناختن خلق ارزش برای افراد یا کسب‌و‌کارهایی است که مانع پذیرش اینترنت اشیا شده ‌است. تنوع اشیا، نارسایی نوآوری و عدم بلوغ‌یافتگی محصولات و خدمات در تعامل با یکدیگر و وجود اکوسیستم‌های غیر‌ساختاری [6]، از چالش‌های پیش‌رو در این زمینه است. از‌یک‌سو، تصمیم‌گیری درباره چگونگی سرمایه‌گذاری در اینترنت اشیا [7] و از‌سوی‌دیگر‌، نیاز به تعاملات پیچیده [8]، چالش‌های نبود ‌قطعیت و الزامات مربوط به قابلیت همکاری با مشارکت‌کنندگان [9] چالش‌هایی برای کسب‌و‌کارها است. 
همچنین در ایران تحقیقاتی به‌صورت کیفی و کمّی با رویکرد اکوسیستم اینترنت اشیا و ارتباط آن با مدل‌های کسب‌و‌کار که در تسهیل تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری‌های خرد و کلان می‌تواند بسیار اثربخش باشد، انجام نشده ‌است. بنابراین در این مقاله تأملی بر 2 دیدگاه عمده شامل دیدگاه کسب‌و‌کار و فضای تحولی حاکم بر آن و دیدگاه اکوسیستمی، تحقیقات را پیش خواهد برد. 
در مرحله اول، هدف این است که ابعاد و مؤلفه‌های مهم مفهوم اینترنت اشیا از دیدگاه کسب‌و‌کار و اکوسیستم شناسایی شود. 
در مرحله دوم، چارچوبی بومی برای ارزیابی اکوسیستم مدل کسب‌و‌کار اینترنت اشیا توسعه داده شود که به‌نوبه‌خود می‌تواند برای درک، تجزیه‌و‌تحلیل، ارتباط و مدیریت انتخاب‌های راهبردی در اکوسیستم اینترنت اشیا یک بنگاه مؤثر واقع شود. 
این مطالعه برخلاف پژوهش‌های قبلی، به تحلیل کیفی و توأماً کمّی می‌پردازد تا به‌صورت دقیق‌تر ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌ها بررسی شود. این مقاله در‌نظر دارد رویکرد مدل‌های کسب‌و‌کار در اکوسیستم اینترنت اشیا را به نیازهای افراد جامعه و فعالیت‌هایی که در حوزه توان‌بخشی برعهده حاکمیت و یا بنگاه‌های مرتبط است، معطوف کند و با تحلیل فضای کسب‌و‌کار در حوزه توان‌بخشی نسبت ‌به ارزیابی اکوسیستم اینترنت اشیا در ایران اقدام کند. بنابراین نوآوری انجام‌شده در این مقاله به شرح ذیل است: 
1. کمّی و کیفی کردن ابعاد و مؤلفه و شاخص‌های مرتبط با رویکرد اکوسیستمیک، 
2. ارائه مدل ارزیابی اکوسیستم مدل کسب‌و‌کار اینترنت اشیا در حوزه توان‌بخشی ایران و 
3. استفاده از تکنیک معادلات ساختاری برای بررسی مسئله. ساختار این مقاله در بخش دوم، بررسی مبانی نظری و پیشینه پژوهش کارهای انجام‌شده در این حوزه است. 
در بخش سوم، روش‌شناسی مقاله فعالیت انجام‌شده در مسیر انجام مقاله است. 
بخش چهارم، یافته‌های مقاله براساس روش پیشنهادی ارائه شده است.
 بخش پنجم و ششم به بحث، بررسی و نتیجه‌گیری پرداخته شده ‌است.
مبانی نظری و پیشینه
اینترنت اشیا به معنای توسعه اینترنت است، به‌طوری‌که در آن تعداد زیادی از اشیا، از‌جمله سنسورها، محرک‌ها و پردازنده‌ها علاوه‌بر کاربران انسانی، به‌صورت شبکه‌ا‌ی و قادر به ارائه اطلاعات با وضوح بالا در محیط خود هستند و درجه‌ای از کنترل بر آن به‌کار می‌گیرند [7]. اکوسیستم اینترنت اشیا به معنای فضایی که در آن عناصر و اشیا متنوع با فناوری اینترنت اشیا با یکدیگر در تعامل هستند و باتوجه‌به وسعت و پیچیدگی روابط، مختص یک صنعت یا زنجیره‌ تأمین خاصی نیستند و شامل تعداد زیادی از بازیگران خواهد‌ بود. این اکوسیستم شامل سخت‌افزار، ارتباطات، امنیت، پلتفرم، نگهداری و پردازش اطلاعات، برنامه‌ها، سرویس‌ها، تحلیل داده ‌است. اکوسیستم کسب‌و‌کار نیز به معنای شبکه خریداران، تأمین‌کنندگان و تولیدکنندگان محصولات یا خدمات مرتبط و همچنین محیط اجتماعی‌اقتصادی، از‌جمله چارچوب نهادی و قانونی است [10]‌. 
در ارائه تعریف مدل کسب‌و‌کار، تعاریف متفاوت و متعددی براساس دیدگاه‌های ارائه‌دهندگان بیان شده ‌است. عده‌ای از محققان از دیدگاه مفهومی، مدل کسب‌و‌کار را به‌صورت یک مفهوم، منطق، درک، بازتاب، سازه واسطه، شفاف‌سازی یا یک داستان در‌نظر گرفته‌اند. از دیدگاه سیستمی به‌مثابه یک الگو، برنامه، نسخه، ابزار مفهومی، مسیر، طراحی، روش، پیکربندی، انجام وظیفه، مجموعه، سیستم، خلاصه، چارچوب، زمینه و هسته تعریف کرده‌اند و از دیدگاه تبیینی به‌عنوان یک نمایش، توصیف، شرح، تشخیص، تعریف، بیانیه و نحوه پاسخ‌دهی معرفی کرده‌اند. در مدل‌های کسب‌و‌کار اینترنت اشیا، اگرچه به اجزای اصلی کسب‌و‌کار با رویکردهای مختلف پرداخته شده است، اما همچنان تعاملات با محیط‌های بیرونی و نقش بازیگران پیرامون از شفافیت کافی برخوردار نیست.  
مدل‌های کسب‌و‌کار بررسی‌شده
مدل 1
 براساس چارچوب اولیه مدل‌های کسب‌و‌کار، چارچوب مدل‌های کسب‌و‌کار اینترنت اشیا به چرا (ارزش اینترنت اشیا)، چه کسی (سهامدار) اینترنت اشیا و چه چیز (لایه معماری اینترنت اشیا) می‌پردازد. 
مدل 2
 از معماری مدل کسب‌و‌کار، 4 بُعد را به شیوه زیر ارائه می‌دهند:
چه کسی: این مسئله را مطرح می‌کند که هر مدل کسب‌و‌کار به یک گروه خاص مشتری خدمت می‌کند و تعریف مشتری هدف را به‌عنوان یک بُعد مرکزی در طراحی مدل کسب‌و‌کار جدید تعریف می‌کند. 
چه چیزی: توصیف آنچه که به مشتری هدف ارائه شده ‌است یا آنچه مشتری ارزش می‌دهد. این مربوط به گزاره ارزش مشتری یا گزاره ارزشی است که می‌تواند به‌عنوان یک دیدگاه کلی از پیشنهاد محصولات و خدمات یک شرکت باشد که برای مشتری ارزش دارد. 
چگونه: به ساخت و توزیع گزاره ارزش با استفاده‌از فرایندها و فعالیت‌های شرکت اشاره می‌کند. این فرایندها و فعالیت‌ها، همراه با منابع، قابلیت‌ها و هماهنگی در زنجیره ارزش داخلی شرکت، طراحی مدل کسب‌و‌کار جدید شکل می‌دهند. 
ارزش: توضیح می‌دهد که چرا مدل کسب‌و‌کار ازنظر مالی قابل‌قبول است؛ بنابراین به مدل درآمد مربوط می‌شود و متشکل از جنبه‌هایی مانند ساختار هزینه و سازوکارهای مالی اعمال شده ‌است و به پرسش ابتدایی هر شرکت، یعنی نحوه ایجاد ارزش اشاره می‌کند [11]. 
مدل 3
 مدلی با نام بوم، مدل کسب‌و‌کار که شامل اجزای ذیل است: شرکای اصلی، فعالیت‌های اصلی، منابع اصلی، گزاره‌های ارزش، کانال‌های توزیع، ارتباطات مشتری، گروه مشتریان، ساختار هزینه، جریان درآمد از مؤلفه‌های آن هستند [12]‌.
مدل 4
  مدل 3 بُعدی چه کسی، چرا، چه چیز؟ است که در مؤلفه‌های ذیل تعریف شده ‌است. چه کسی؛ مربوط به تعیین همه ذی‌نفعان. چرا؛ مربوط به تعیین شایستگی‌ها، کنترل، سود اقتصادی، مدل‌های درآمدی، ساختار درآمد. چه چیز، مربوط به تعیین مدل در لایه‌های مختلف معماری اینترنت اشیا، از‌جمله لایه‌های سطح دستگاه‌ها، شبکه‌ها، پردازش، تجمیع، ذخیره‌سازی، سرویس‌ها و فرایندها [13]. 
مدل 5
 با تشکیل یک مدل کسب‌و‌کار اینترنت اشیا که کل زنجیره ارزش اینترنت اشیا را ترکیب می‌کند، همچنین به شناسایی چه کسی، چه چیزی، چه زمانی، کجا، چرا و چگونه، می‌پردازند .
مدل 6
 مدل طراحی، نیازها، آرزوها مبتنی‌‌بر مدل‌های کسب‌و‌کار و نوآوری مدل‌های کسب‌و‌کار است که مؤلفه‌های مطرح در آن شامل طراحی (شرکای اصلی، منابع اصلی و فعالیت‌های اصلی)، نیازها (کانال‌ها، ارتباط با مشتریان و تقسیم‌بندی مشتریان)، آمال (ارزش‌ها، درآمدها و هزینه‌ها) هستند [14] و تفاوت اصلی آن با مدل بوم کسب‌و‌کار دسته‌بندی انجام‌شده براساس مؤلفه‌های کسب‌و‌کار است که هریک از این مدل‌ها به‌صورت منفرد بررسی شده‌اند و جایگاه هر‌یک از بخش‌های آن با رویکرد اکوسیستمی بررسی نشده ‌است. 
با بررسی معماری اینترنت اشیا در توسعه کسب‌و‌کارهای مرتبط ‌با هر لایه عملیاتی، مدل معرفی‌شده با تعداد لایه‌های متفاوت بررسی شد که به‌دلیل نیاز به تفکیک بیشتر لایه‌ها براساس توسعه یک کسب‌و‌کار، مدل 7 لایه‌ای معماری اینترنت اشیا که در سال 2014 مجمع جهانی اینترنت اشیا معرفی کرد، انتخاب شد. این مدل شامل لایه‌های، لایه همکاری و فرایندها، لایه برنامه کاربردی، لایه خدمات، لایه انتزاع داده‌ها، لایه ذخیره‌سازی، لایه پردازش، لایه شبکه ارتباطاتی، لایه فیزیکی (زافستاس، 2018) [15] است که در مواجهه ‌با ‌نیازهای معلولان در حوزه توان‌بخشی، به‌دنبال راهکارهای جامع و یکپارچه جهت کاهش مشکلات آنان و بهبود زندگی آنان است. 
باتوجه‌به ماهیت برهم‌زنندگی (تحول‌آفرین) اینترنت اشیا، رویکردهای فعلی در توسعه یک مدل کسب‌و‌کار باید مطابق‌ با چارچوب مدل‌های کسب‌و‌کار اینترنت اشیا به‌صورت پویا و منعطف باشند. مهم‌ترین فرصت در این رابطه، همگرایی زنجیره ارزش برای ارزش‌گذاری شبکه‌ها مبتنی‌بر اکوسیستم‌های اینترنت اشیا است. شرکت‌ها هنگام طراحی مدل کسب‌و‌کار خود، نه‌تنها می‌بایست نگاهی به محیط اطراف خود داشته باشند (تأمین‌کنندگان مستقیم، مشتریان و غیره)، بلکه باید نگاهی به کل اکوسیستم محصول/سرویس به‌منظور شناسایی گزاره‌های ارزش بیشتر و احتمالاً جریان درآمد داشته تا قادر به ایجاد ترکیب‌های جدیدی از مدل کسب‌و‌کار باشند. 
همچنین باتوجه‌به تعریف اکوسیستم توسط [16] اجتماعی از سازمان‌ها، نهادها، افراد که بر سرنوشت شرکت مرکزی، مشتریان و تأمین‌کنندگانش تأثیر می‌گذارند که شامل مکمل‌ها، تأمین‌کنندگان، مقامات نظارتی، سازمان‌های تنظیم مقررات، قوه قضائیه و مؤسسات آموزشی و پژوهشی است [16]. بنابراین از این دیدگاه مفهومی، اکوسیستم‌ها به‌عنوان شبکه‌های پویا و هدفمند دیده می‌شوند که در آن مشارکت‌کنندگان ایجاد ارزش می‌کنند [8].
شرکت‌کنندگان در اکوسیستم قابلیت‌های خود را پیرامون یک مجموعه مشترک از فناوری‌ها، همکاری و رقابت برای حمایت از محصولات جدید، نیازهای مشتریان را تکامل می‌دهند و درنهایت به دور بعدی نوآوری می‌پیوندند [4، 10]. به این معنا، اکوسیستم‌ها ساز‌و‌کارهای مشترکی هستند که از‌طریق آن شرکت‌ها پیشنهادات فردی خود را با یک راه‌حل منسجم و مبتنی ‌بر مشتری تلفیق می‌کنند و به شرکت‌ها اجازه می‌دهد که ارزش ایجاد کنند، در‌حالی‌که هیچ‌یک از شرکت‌ها به‌تنهایی نمی‌توانند انجام دهند [17].
باتوجه‌به تغییرات محیط و تحت‌تأثیر قرار ‌گرفتن مدل‌های کسب‌و‌کار ناشی ‌از دیجیتالی ‌شدن، گسترش بیشتر مدل‌های کسب‌و‌کار  به سمت چشم‌انداز اکوسیستمی است. مدل کسب‌و‌کار باید توجه خود را به یک رویکرد پویا متمرکز سازد تا تأثیرات مختلف را بر پایداری مدل کسب‌و‌کار، تکامل مدل کسب‌و‌کار و موقعیت مدل‌های کسب‌و‌کار در چرخه حیات محصول یا خدمات درنظر داشته باشد [18, 19]. 
درحقیقت، این حرکت از تولید درآمد تک شرکت به‌سوی مباحث کنترل و رابط چندشرکتی شروع می‌شود [20]. چندین متخصص صنعتی، مفهوم اکوسیستم کسب‌وکار را برای توضیح چالش‌های نبود قطعیت و الزامات مربوط به قابلیت همکاری با مشارکت‌کنندگان [21] به‌کار گرفتند. این مفهوم قصد دارد تا روند همکاری در تکامل سیستم‌های صنعتی و فرصت‌های تجاری محیط پویای خود را روشن کند [22].  
اکوسیستم‌های کسب‌و‌کار را می‌توان به 2 بخش تقسیم کرد. اولین بخش، چرخه حیات و دومین بخش، ذی‌نفعان است. چرخه حیات اکوسیستم کسب‌و‌کار شامل تولید، گسترش، قدرت و تجدید حیات است [4]. ذی‌نفعان اکوسیستم کسب‌و‌کار رفتار خاصی را در طول چرخه حیات اکوسیستم کسب‌و‌کار نشان می‌دهند [5]. لازم است یک چارچوب سیستماتیک برای توضیح چگونگی عملکردهای اکوسیستم کسب‌و‌کار بر‌اساس اینترنت اشیا ایجاد شود؛ تأکید ‌بر ارتباط بین رقابت و همکاری و همچنین نشان دادن فرایند سرنوشت مشترک ذی‌نفعان [23].
با این نگرش، پیکربندی اکوسیستم‌های کسب‌و‌کار اینترنت اشیا و نیاز شرکت‌ها برای قرار دادن موقعیت خود در اکوسیستم ازنظر مرحله، دامنه و مقیاس همکاری در ایجاد و کسب ارزش مشخص می‌شود. به‌این‌ترتیب، فرصت‌هایی که توسط صنعت اینترنت و دیجیتال‌سازی ارائه می‌شود، می‌تواند برای ایجاد مزیت رقابتی، به‌ویژه برای شرکت‌هایی که قبلاً در خدمت زنجیره ارزش فیزیکی و محصول قرار گرفته‌اند، بهره‌برداری شود [24].
در دیدگاه اکوسیستمی، منطق امکان خلق ارزش برای همه ذی‌نفعان فراهم می‌شود، علاوه‌برآن چگونه این ارزش توسط شرکت اصلی [25, 26] کسب می‌شود. همچنین شناسایی ارتباطات و وابستگی‌های درون‌ اکوسیستم و مدل کسب‌و‌کار که به یکدیگر مربوط می‌شوند، اهمیت دارد. درحالی‌که در اکوسیستم‌های پیچیده و مرتبط، همکاری در ارزش، برای شرکت کانونی ممکن است باعث تخریب ارزش دیگران شود [27]؛ بنابراین هم‌تکاملی در مراحل مختلف چرخه عمر یک ویژگی اساسی اکوسیستم کسب‌و‌کار است [4].   
از‌این‌رو، شناسایی مراحل چرخه حیات در ابعاد مختلف به‌‌منظور نشان دادن وضعیت شرکت در مراحل مختلف اهمیت دارد. سازمان‌ها در اکوسیستم کسب‌و‌کار باید چشم‌انداز خود را فراتر از شرکای اصلی کسب‌و‌کار خود گسترش دهند. این زمینه شامل دیگر شرکای غیر‌مستقیم تجاری هم می‌شود، مانند عوامل‌ دولتی، انجمن‌های صنعتی، ذی‌نفعان و نیز رقبایی که صنعت را تا حد زیادی شکل می‌دهند [21]. محیط کسب‌و‌کار نیز می‌تواند به‌عنوان یک فضای فرصت در‌نظر گرفته شود که سازمان‌های وابسته ‌به آن ایده‌ها و چشم‌انداز‌های خود را برای توسعه آینده به اشتراک گذارند [4].
لین فوگل در تحقیقات خود اهمیت مشاهده مدل کسب‌و‌کار اینترنت اشیا را در سراسر زنجیره ارزش اینترنت اشیا مشخص کرده‌است. در سازمان، صنعت و اکوسیستم، شناسایی چه کسی، چه چیز، چه زمانی، کجا، چرا و چگونه، اهمیت دارد. برای یک کسب‌و‌کار درک واقعی فرصت‌های بسیار و همچنین چالش‌ها و موانع مرتبط با مفهوم اینترنت اشیا حائز اهمیت است، چراکه شرکت باید ابتدا نقش راهبرد کسب‌و‌کار خود را در کل اکوسیستم اینترنت اشیا درک کند [2].
در مرحله توسعه اکوسیستم، خلق ارزش و جذب بیشتر بازیکنانی که مشارکت دارند، گسترش می‌یابد. رهبری اکوسیستم، جهت‌گیری سرمایه‌گذاری و استانداردهای فنی را هدایت می‌کند. این بنیانی است که مالکیت و نگهداری پلتفرم اکوسیستم را به‌عهده دارد که مسئولیت‌های اصلی آن افزایش تراکنش بین اعضا، تقویت و رشد اکوسیستم و اطمینان از خلق ارزش توسط اعضا است. مرحله خودبازسازی برای اطمینان از رقابت و بقای اکوسیستم است؛ رهبری نقش مهمی در فرایند خودبازسازی دارد. شرکتی که بخشی از یک اکوسیستم قوی است از قابلیت پیش‌بینی نسبی برخوردار است و در مقابل شوک‌های خارجی محافظت می‌گردد [28]. 
مفهوم اکوسیستم کسب‌و‌کار بر بهره‌برداری از قابلیت‌های مکمل در دستیابی به نوآوری‌های جدید حاصل ‌از الحاق شرکت‌ها تأکید می‌کند [29، 30]. وابستگی متقابل بین اعضای اکوسیستم برخی از چالش‌ها و ریسک‌های شرکت‌های مشارکت‌کننده را بسته به موقعیت خود در اکوسیستم، بسته ‌به موقعیت آن‌ها ایجاد می‌کند. چالش‌های خارجی می‌تواند مزیت رقابتی شرکت را از‌طریق رهبری فناوری افزایش یا کاهش دهد [8]. برای مدیریت ریسک و چالش‌ها هنگام کار در یک اکوسیستم باز، شرکت باید راهبرد کسب‌و‌کار خود را در اکوسیستم برای شناسایی ریسک‌ها و چالش‌ها و همچنین تصمیم‌گیری درباره جایگاه خود در داخل اکوسیستم نگاشت نماید تا مزایای رقابتی را در‌برگیرد و برای مقابله با وابستگی متقابل به‌طور مؤثر اقدام کند [8]. 
کاراسی و آیدین [3] با هدف بررسی چگونگی خلق ارزش جدید در کسب‌و‌کار و اینکه چگونه می‌توان آن را در پویایی اقتصادی شکل‌‌گرفته امروزی اتخاذ کرد، به بررسی خلق ارزش توسط اینترنت اشیا از‌طریق ارائه انواع داده‌ها که هسته این سیستم‌های کسب‌و‌کار است، می‌پردازد. همچنین توانایی کسب‌و‌کارها را برای تبدیل داده‌ها به ارزش‌های کسب‌و‌کار، ازطریق ارائه پیش‌بینی‌های دقیق‌تر آینده بر‌اساس روند فعلی در کسب‌و‌کار و اقتصاد می‌دانند. نتایج این مقاله نشان داد تغییراتی که در تقاضا و عرضه بازار اتفاق می‌افتد، موجب می‌شود خلق ارزش در قالب توسعه سخت‌افزار، توسعه نرم‌افزار، خدمات یا مدل‌های کسب‌و‌کار در فضای اینترنت اشیا باشد. 
ریان و واتسون [7] با این هدف که چگونه فارغ از مسائل فنی به رفع چالش سرمایه‌گذاری در اینترنت اشیا برای کسب‌و‌کار‌ها پرداخته می‌شود به بررسی چالش‌های مهم اجتماعی، حقوقی و اخلاقی از‌جمله امنیت و حریم خصوصی مجموعه داده‌ها پرداخته است. نتایج پژوهش نشان داد با روش‌های تفکر سیستم، موضوعات سیستم‌های عمومی و تئوری پیچیدگی، نظریه سیستم‌های خودسازمان‌دهنده، استفاده از متدولوژی سیستم‌های نرم در هوش و آگاهی از محیط، استفاده از سیستم دینامیک در انتشار اینترنت/‌اینترنت اشیا و مهندسی نرم‌افزار، استفاده از متدولوژی سیستم نرم در انتقال فناوری و کاربرد متدولوژی‌های ترکیبی در سرمایه‌گذاری صنعت اینترنت اشیا قابل‌بررسی است.
آندر [17] چگونگی ارتباط ایده‌های مرتبط ‌با مدل‌های کسب‌و‌کار، پلتفرم‌ها، همکاری، بازارهای چند‌جانبه، شبکه‌ها، سیستم‌های فناوری، زنجیره‌های عرضه، شبکه‌های ارزش درزمینه حد و مرزها، هم‌پوشانی، افزونگی، کاربرد‌پذیری و واحد و تمرکز تجزیه‌و‌تحلیل آن‌ها با یکدیگر در صنعت تایر را بررسی کرده و رویکرد »اکوسیستم به‌عنوان ساختار« با »اکوسیستم به‌عنوان وابستگی»، ‌دیدگاه وابستگی متقابل فعالیت‌محوری را با بازیگر‌محوری در رویکرد تمرکز مقایسه کرده ‌است. 
نتایج پژوهش نشان می‌دهد بررسی مفهوم اکوسیستم و ارائه توصیف ساختار اکوسیستم، هم‌راستایی فعالیت‌ها، نقش‌آفرینان، موقعیت‌ها و ارتباطات آن و مجموعه‌ای از تعاملات که در تنظیم چند‌جانبه ایجاد شده، تنها با اشاره به ساختار خاص وابستگی متقابل قابل توصیف است.
لیواری و همکاران [25] به‌صورت تحلیل کیفی به مطالعه توسعه مدل‌های کسب‌و‌کار در‌زمینه صنعت اینترنت می‌پردازد و با هدف اینکه چگونه مدل کسب‌و‌کار می‌تواند برای درک پویایی‌های همکاری در خلق ارزش و کسب ارزش در اکوسیستم اینترنت اشیا استفاده شود، انجام شده ‌است. یافته‌ها نشان می‌دهد در مدل کسب‌و‌کار پیشنهادی، هم‌افزایی برای فرصت‌های متقابل در اکوسیستم فراهم می‌شود. همچنین نشان می‌دهد مزیت مدل کسب‌وکار مورب این است که منابع خلق، کسب و به اشتراک‌گذاری ارزش در اکوسیستم جدا از هم نیستند، زیرا در کل اکوسیستم تعبیه شده‌اند و موقعیت بنگاه‌ها را در این مدل مشخص می‌کند.
اوچی هیرا و همکاران [31] کسب‌و‌کار اکوسیستم را برای خدمات اینترنت اشیا با استفاده از «بوم راهبرد باز و بسته» در نمونه یک خانه هوشمند و یک کارخانه هوشمند بررسی کرده‌است. نتایج نشان می‌دهد طراحان می‌توانند در هر دو فضای بسته (جایی که شرکت به حفظ و تقویت شایستگی اصلی خود می‌پردازد) و در یک فضای باز (مکمل شرکت‌هایی هستند که منابع (دانش، تولیدی و استقراری) را به اکوسیستم کسب‌و‌کار ارائه می‌دهند) از این مدل بهره ببرند.
محمودی‌میمند و همکاران [32]، تأثیر 5  فناوری استفاده‌شده در اینترنت اشیا شامل فرکانس رادیویی، شبکه حسگر بی‌سیم، میان‌افزارها، رایانش ابری و نرم‌ا‌فزارهای کاربردی اینترنت اشیا بر ارزش‌های بوم کسب‌و‌کار، نوگرایی، ساده‌سازی فرایند خرید، سفارشی‌سازی محصولات، کاهش قیمت محصولات، کاهش هزینه‌های شرکت‌های تجاری، کاهش ریسک، قابل دسترس ‌بودن، به‌روز بودن و تثبیت برند انجام داده ‌است. نتایج پژوهش نشان داد اولویت فناوری اثر‌گذار در اینترنت اشیا به‌ترتیب، رایانش ابری، نرم‌افزارهای کاربردی اینترنت اشیا، میان‌افزارها، فرکانس رادیویی و با کمترین اثر شبکه حسگر بی‌سیم ارزیابی شد.
جعفری‌راد و حمیدی [33]، بر ارائه ایده‌های اجتماعی و تجاری به نوآوران تأکید می‌کند تا مدل‌های تجاری را با استفاده ‌از اینترنت اشیا بر‌اساس اهداف و چشم‌انداز‌ها توسعه و بهبود دهند. نتایج در این پژوهش نشان می‌دهد تمرکز شرکت‌های این حوزه متمرکز بر مدل‌های کسب‌و‌کار محصول‌محور است که گزینه اتصال را به محصولات خود اضافه کرده‌اند و خدماتی را به کمک داده‌های جمع‌آوری‌شده از این محصولات ارائه می‌کنند. همچنین تأکید شده ‌است که به‌تدریج مدل‌های کسب‌و‌کار پیچیده‌تر شده و نیاز به تشکیل پلتفرم‌ها یا شرکت‌ها و همکاری‌های باز به جای مدل‌های کسب‌و‌کار محصول‌محور دارند. 
موذن‌زاده و همکاران [34] در پژوهشی با عنوان «چارچوبی برای بررسی برنامه‌های اینترنت اشیا در مدل‌های کسب‌و‌کار» با هدف تعیین یک چارچوب مناسب برای خلق یک مدل کسب‌وکار برای برنامه‌‌‌های اینترنت اشیا انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان داد ارزش مشتری مهم‌ترین سازه در مدل کسب‌و‌کار اینترنت اشیا است که در‌واقع، نقش مرکزی را به عهده دارد. علاوه‌بر ارزش، ارتباط با مشتری و همکاری نیز در‌نظر گرفته شده ‌است. همچنین 5 فناوری ضروری برای استفاده از برنامه اینترنت اشیا را معرفی کرده ‌است که این فناوری جدید نیز چالش‌هایی دارد که چند نمونه از آن بررسی شده ‌است. 
 پارسی و همکاران [35] با هدف الهام بخشیدن به نوآوری‌ها در کسب‌وکار و جوامع بزرگ برای توسعه‌ مدل‌های کسب‌وکار با استفاده از اینترنت اشیا از‌طریق تجزیه‌و‌تحلیل کیفی مبتنی بر یک مدل کسب‌وکار پرداخته شده‌ است. این مدل با مدل معماری 4 لایه‌ای شامل لایه درک اشیا و جمع‌آوری اطلاعات، لایه ارائه اطلاعات، لایه بررسی اطلاعات و لایه خدمات و برنامه‌های [36] و مدل 3 بُعدی «چه کسی، کجا و چرا» تحلیل شده است. نتایج پژوهش نشان داد در این مدل »چه کسی» همکاری شرکای تجاری را توصیف می‌کند که  «شبکه ارزش» را می‌سازد.  «کجا» منابع ایجاد همکاری ارزش که در مدل لایه اشیای دیجیتالی ریشه‌دار شده‌اند و «چرا» اینکه شرکا از همکاری در شبکه ارزش سود می‌برند را توصیف می‌کند. 
همان‌طور که در مطالعات مختلف بررسی شده ‌است، توجه ‌به دیدگاه اکوسیستمیک به مدل‌های کسب‌و‌کار اینترنت اشیا با رویکرد کمّی و کیفی از عوامل اثر‌گذار در توسعه کسب‌و‌کارهای اینترنت اشیا در همه حوزه‌ها، از‌جمله حوزه توان‌بخشی است. یکپارچگی ابعاد و مؤلفه‌های مدل کسب‌و‌کار با اکوسیستم باید مد‌نظر قرار گیرد. مطالعه موارد فوق و سایر مقالات و پژوهش‌های مرتبط ‌با موضوعات مرتبط در این زمینه، موجب ارائه مدل در ارزیابی اکوسیستم مدل‌های کسب‌و‌کار اینترنت اشیا شده‌ است.
مواد و روش‌ها
در این بخش، باتوجه‌به مطالعات انجام‌شده مدل پیشنهادی ارائه‌شده در تصویر شماره 1 براساس ترکیبی از مدل بازیگران عمومی در اکوسیستم کسب‌و‌کار مور [10] و ماژلیس [24] و شاخص‌های آن‌ها براساس نظر ماژلیس [24]‌، دلوتی [37]، سیسکو [38] و ماژلیس [24] و مطابق با مطالعات باغبادورانی و هرندی [39] و سِرپ [40] در شناسایی و بررسی ابعاد و شاخص‌های محیط اکوسیستم مور [4] و وسترلاند [6] معرفی شد.

مشارکت در چرخه حیات ویلر و نیلی [41]، باغبادورانی و هرندی [39] و پلنکین و ماژلیس [42] رقابت در کسب سهم بیشتر از بازار ویلر و نیلی [41]، پلنکین و ماژلیس [42]، راهبرد رهبری ماژلیس [24] و باغبادورانی و هرندی [39]، اشتراک‌گذاری اطلاعات دردسترسی به پلتفرم [22]، یکپارچگی و هم‌افزایی در تکمیل محصول رانگ و همکاران [43]، نوآوری باز پلنکین و ماژلیس [42] و وسترلاند [6] شناسایی شدند. 
مدل کسب‌و‌کار انتخابی که در اینجا بوم کسب‌و‌کار انتخاب شده ‌است. مطابق با مطالعات باغبادورانی و هرندی [39] و سِرپ [40] در شناسایی و بررسی ابعاد و شاخص‌های محیط اکوسیستم و معماری اینترنت اشیا مبتنی بر 7 لایه معماری زافستاس [15] در این چارچوب نقش دارد که در این مقاله اثر متغیر‌های محیط، بازیگران و چرخه اکوسیستم بر متغیر معماری اینترنت اشیا در مدل کسب‌و‌کار باتوجه‌به خصوصیات و رفتار عامل‌ها برای تصمیم‌گیری برای هر عمل بررسی می‌شود.
اصلی‌ترین هدف این مقاله، ارائه مدل تحلیل اکوسیستم کسب‌و‌کار اینترنت اشیا در حوزه توان‌بخشی ایران و اهداف ویژه‌ای که بررسی می‌شود، شامل شناسایی و احصای ابعاد و مؤلفه‌های اکوسیستم مدل‌های کسب‌و‌کار اینترنت اشیا در حوزه توان‌بخشی ایران، بررسی وضعیت موجود ابعاد و مؤلفه‌های اکوسیستم مدل‌های کسب‌و‌کار اینترنت اشیا در حوزه توان‌بخشی ایران، ارائه مدل تحلیل اکوسیستم کسب‌و‌کار اینترنت اشیا مبتنی ‌بر ارزش را در حوزه توان‌بخشی ایران، تعیین درجه تناسب (برازش) مدل تحلیل اکوسیستم کسب‌و‌کار اینترنت اشیا مبتنی ‌بر ارزش را در حوزه توان‌بخشی با رویکرد معادلات ساختاری است. 
به‌دنبال اهداف فوق، سؤالات مقاله به شرح زیر بیان می‌شود: 
1. ابعاد و مؤلفه‌های اکوسیستم مدل‌های کسب‌و‌کار اینترنت اشیا در حوزه توان‌بخشی کدام هستند؟ 
2. چه مدلی می‌توان برای تحلیل اکوسیستم کسب‌و‌کار اینترنت اشیا مبتنی ‌بر ارزش را در حوزه توان‌بخشی ارائه کرد؟ 
3. تعیین درجه تناسب (برازش) مدل تحلیل اکوسیستم کسب‌و‌کار اینترنت اشیا مبتنی ‌بر ارزش را در حوزه توان‌بخشی چگونه است؟
این مقاله از‌نظر هدف کاربردی، از‌نظر نوع داده‌ها، آمیخته (کیفی و کمّی) و از‌نظر روش گردآوری داده‌ها توصیفی‌پیمایشی است. جامعه و نمونه آماری در بخش کیفی در 2 مرحله توسط 8 نفر از خبرگان با روش نمونه دردسترس و هدفمند و در بخش کمّی توسط 100 نفر از مدیران اجرایی و استادان با روش نمونه‌گیری هدفمند از استادان فناوری اطلاعات و ارتباطات و مدیران حوزه توان‌بخشی جهت واکاوی ابعاد و شاخص‌ها انجام شد. ابزار مقاله در بخش کیفی پرسش‌نامه‌های بازپاسخ و بسته‌پاسخ و در بخش کمّی پرسش‌نامه محقق‌ساخته است. روایی پرسش‌نامه در بخش کیفی از تحلیل روایی محتوایی با شاخص «ضریب نسبی روایی محتوایی» و «شاخص روایی محتوایی» و روایی محتوایی صوری پرسش‌نامه با تکنیک دلفی انجام شد. 
در بررسی پایایی اولیه همه ابعاد از‌طریق آزمون کرونباخ با جمعیت 30 نفری به‌صورت آزمایشی، ضریب آلفای کرونباخ برای تمام سازه‌ها مورد‌نظر بالاتر‌از 0/63 درصد است که حاکی ‌از پایایی مناسب مدل دارد. در راستای تجزیه‌و‌تحلیل مدل پیشنهادی پژوهشگر از آزمون‌های استنباطی؛ تحلیل عاملی تأییدی، تکنیک مدل‌یابی معادلات ساختاری و در‌نهایت، برازش مدل استفاده شد. در انجام تحلیل‌ها از نرم‌افزارهایSPSS  نسخه24 و Smart pls نسخه 2 استفاده شد.
یافته‌ها
در پاسخ به سؤال اول مقاله »ابعاد و مؤلفه‌های اکوسیستم مدل‌های کسب‌و‌کار اینترنت اشیا در حوزه توان‌بخشی کدام‌اند؟« یافته‌ها در بخش کیفی باتوجه‌به نتایج تجزیه‌و‌تحلیل کیفی از اخذ نظر نهایی کارشناسی (تکنیک دلفی) از اجماع‌نظر  خبرگان و صاحب‌نظران به‌وسیله آزمون تعیین روایی محتوایی ضریب نسبی روایی محتوایی و شاخص روایی محتوایی یافته‌ها نشان داد که ابعاد و مؤلفه‌های اکوسیستم مدل‌های کسب‌و‌کار اینترنتی اشیا در حوزه توان‌بخشی مشتمل بر 4 بُعد و 22 مؤلفه و 119 شاخص شناسایی شدند. 3 پرسش‌نامه با معیار ضریب نسبی روایی محتوایی و با نمره قابل‌قبول بین 0/75 تا 1 درصد و با معیار میانگین شاخص روایی محتوایی بالای 0/85 درصد مورد تأیید و پذیرش خبرگان قرار گرفت. یافته‌ها حاکی ‌از آن است که ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های مدل ارزیابی اکوسیستم کسب‌و‌کار اینترنت اشیا مطابق با مدل مفهومی پیشنهادی پژوهشگر در جدول شماره 1 ارائه شده است.

معماری اینترنت اشیا در کسب‌و‌کار
لایه 1
 دستگاه (شامل حسگر، فعال‌کننده، رایانه، تلفن هوشمند، میکروکنترل)، شاخص‌های تعداد حسگرها، روند رشد تعداد محصولات، کاهش هزینه، درآمد حاصل‌از محصول، تأمین و تولید محصولات، ایجاد کسب‌و‌کار لایه و روند رشد کسب‌و‌کار در لایه.
لایه 2
 ارتباطات (اتصالات و ارتباطات و پروتکل‌های ارتباطی)، شاخص‌های برپایی زیرساخت، تعیین پرتکل و استانداردها، افزایش تعداد نودها، کاهش هزینه محصولات و سرویس‌ها، افزایش درآمد حاصل ‌از محصول، کافی ‌بودن تعداد تأمین‌کنندگان محصولات، کافی ‌بودن ارائه‌دهندگان پلتفرم، درآمد حاصل ‌از ایجاد کسب‌و‌کار لایه و روند رشد کسب‌و‌کار در لایه.
لایه 3
 زیرساخت ابر، مرکز داده و میزبانی، شاخص‌های برپایی زیرساخت ابر، برپایی مدیریت سرویس، تعیین پروتکل‌ها و استانداردها، افزایش تعداد محصولات، افزایش حجم داده‌ها، افزایش توان محاسباتی، افزایش درآمد، کافی ‌بودن تأمین‌کنندگان محصولات، کافی ‌بودن ارائه‌دهندگان پلتفرم، ایجاد کسب‌و‌کار لایه و روند رشد کسب‌و‌کار در لایه.
لایه 4
 ذخیره‌سازی و تزریق داده شاخص‌های برپایی مدیریت و رصد، زیرساخت امنیتی، افزایش صحت و تمامیت داده، کاهش هزینه سرویس، افزایش درآمد، کافی بودن تعداد تأمین‌کنندگان پلتفرم، ایجاد کسب‌و‌کار لایه و روند رشد کسب‌و‌کار در لایه.
لایه 5
 تحلیل داده، شاخص‌های برپایی مدل‌ها و ابزارها، برپایی سرویس‌ها، افزایش داده‌های مؤثر، کاهش هزینه سرویس، افزایش درآمد حاصل ‌از محصول، درآمد حاصل ایجاد کسب‌و‌کار لایه و روند رشد کسب‌و‌کار در لایه.
 لایه 6
 برنامه‌های کاربردی، شاخص‌های تجمیع اشیا و نیازها، افزایش درآمد حاصل از تجمیع اشیا و نیاز، کاهش هزینه کسب‌و‌کار، کافی‌ بودن تعداد تأمین‌کنندگان، مدیریت پلتفرم، ایجاد کسب‌و‌کار لایه و روند رشد کسب‌و‌کار در لایه.
لایه 7
 افراد و فرایند، شاخص‌های افزایش تعداد کاربر، افزایش تعداد فرایندهای باز‌طراحی‌شده، میزان دانش حاصله، افزایش تصمیم‌گیری فرد، افزایش تصمیم‌گیری اشیا، افزایش تصمیم‌گیری فرایند، کافی‌بودن تولید‌کنندگان و تأمین‌کنندگان، کسب‌و‌کارهای ایجاد کسب‌وکار لایه، روند رشد کسب‌و‌کار در لایه.
ابعاد محیطی اکوسیستم
 در شناسایی و بررسی ابعاد و شاخص‌های محیط اکوسیستم که بر رشد و توسعه کسب‌و‌کار اینترنت اشیا تأثیر دارند، 1. محیط اقتصادی، 2. محیط فناوری، 3. محیط اجتماعی و فرهنگی، 4. محیط قانونی و سیاسی و 5. دیگر محرک‌های محیطی مبتنی‌بر ‌معماری اینترنت اشیا شناسایی شد که در اکوسیستم بر دیگر اجزای اکوسیستم تأثیرگذار هستند. 
نتایج یافته‌ها در بخش کمّی، پس از آزمون نرمال‌سازی (کولموگروف-‌اسمیرنوف) نشان می‌دهد متغیرها غیرنرمال و ناپارامتریک هستند؛ بنابراین استفاده ‌از روش معادلات ساختاری‌ مربعات جزئی ‌تأیید شد. شاخص کفایت نمونه‌گیری، معیار کفایت ‌نمونه نزدیک ‌به 0/7 درصد و سطح معناداری 0/000 آزمون بارتلت نیز نشان می‌دهد متغیرهای مقاله برای کشف ساختار عاملی مناسب هستند.
در پاسخ به سؤال »چه مدلی می‌توان برای تحلیل اکوسیستم کسب‌و‌کار اینترنت اشیا مبتنی ‌بر ارزش را در حوزه توان‌بخشی ارائه کرد؟« در تداوم یافته‌های سؤال اول؛ بررسی معیار پایایی، ازطریق سنجش ضرایب بارهای عاملی، پایایی ترکیبی، آلفای کرونباخ انجام شد و در بررسی معیار روایی با بررسی روایی هم‌گرا و روایی واگرا به بررسی برازش مدل پرداخته شد. تحلیل مدل مفهومی مقاله با پیاده‌سازی 3 مدل درنرم‌افزار Smart Pls انجام شد. مدل‌های اجرا شامل موارد ذیل است:

مدل اول 
در این مدل متغیر محیط به‌عنوان متغیر مستقل، متغیر بازیگران به‌عنوان متغیر میانجی، متغیر اکوسیستم به‌عنوان متغیر تعدیل‌گر و متغیر معماری اینترنت اشیا به‌عنوان متغیر وابسته در‌نظر‌گرفته شده‌ است. رابطه ابعاد بازیگران، محیط و اکوسیستم بر‌طبق مدل پیشنهادی بررسی می‌شود.
مدل دوم
 مدل دوم نیز متغیر معماری اینترنت اشیا به‌عنوان متغیر وابسته و ابعاد متغیر بازیگران شامل همکاران و شرکا، دولت قانون‌گذار، دولت ارائه‌دهنده، دولت کاربر، سرمایه‌گذاران، بازار، ذی‌نفعان (مشتری/کاربر)، ذی‌نفعان (ارائه‌دهندگان)، ذی‌نفعان (جامعه/شهروندان)، اتحادیه‌ها است. ابعاد متغیر محیط که شامل محیط اقتصادی، محیط قانونی، سیاسی، محیط اجتماعی، محیط فناوری به‌عنوان متغیرهای مستقل ذکر شده ‌است. رابطه مؤلفه‌ها بر معماری اینترنت اشیا بررسی می‌شود.
مدل سوم
در سومین مدل، متغیر معماری اینترنت اشیا به‌عنوان متغیر وابسته و 2 بُعد دولت و ذی‌نفعان متغیر بازیگران به‌عنوان متغیرهای مستقل آورده شده‌است. رابطه دولت و ذی‌نعفان به‌طور مستقیم بر معماری اینترنت اشیا بررسی می‌شود.
به‌دلیل تعداد بالای شاخص‌های لایه‌های معماری اینترنت اشیا، برای هریک از 7 لایه‌های معماری اینترنت اشیا از میانگین‌گیری سؤالات استفاده شده ‌است.
همچنین مطابق با تصویر شماره 2 (بار عاملی مدل 1)، تصویر شماره 3 (بار عاملی مدل 2)، و تصویر شماره 4 (بار عاملی مدل 3) بارعاملی متغیرها نمایش داده شده‌ است. 

در تحلیل بارهای عاملی هر 3 مدل، بیشتر شاخص‌های سازه‌ها با بارهای عاملی بالای  0/4 درصد قابل‌قبول هستند. در مدل اول، شاخص‌های همکاران و شرکا، بازار و سرمایه‌گذاران بار عامل کمتر از  0/4 درصد داشتند. در مدل دوم، شاخص‌های تعیین اولویت، امنیت، استانداردسازی، صرفه‌جویی زمان، مدیریت زنجیره تأمین، میزان سرمایه‌گذاری در محیط اقتصادی، بومی‌سازی محصول و خدمات، تغییر در الگوهای تعاملی، محصول جدید متناسب با فناوری کمتر از  0/4 درصد هستند. در مدل سوم، شاخص‌های تعیین اولویت، امنیت، مسئولیت زیرساخت دولت، رفع ریسک، اهداف و سیاست‌گذاری، ایجاد انگیزه، صرفه‌جویی زمان، مدیریت زنجیره، بارهای عاملی منفی یا کمتر‌ از 0/4 درصد دارند. 
در بررسی پایایی مرکب، پایایی باتوجه‌به همبستگی سازه‌های‌شان با ‌یکدیگر محاسبه می‌شود. باتوجه‌به جدول شماره 2، معیار پایایی مرکب همه مؤلفه‌ها دارای مقداری بالاتر از 0/7 درصد است که نشان ‌از پایایی درونی مناسب برای هر 3 مدل دارد و نشان می‌دهد مدل پیشنهادی پژوهشگر مطلوب است.

در پاسخ به سؤال »تعیین درجه تناسب (برازش) مدل تحلیل اکوسیستم کسب‌وکار اینترنت اشیا مبتنی بر ارزش در حوزه توان‌بخشی چگونه است؟« به بررسی روایی هم‌گرا و واگرا مدل پیشنهادی مقاله و درنهایت به بررسی برازش کلی مدل پرداخته می‌شود. در بررسی روایی هم‌گرا، معیار میانگین واریانس استخراج‌شده همه متغیرها در هر 3 مدل، مطابق با جدول شماره 3 بالاتر از 0/4 درصد است؛ بنابراین روایی همگرایی بالا، یعنی همبستگی هر سازه با شاخص را نشان می‌دهد و همچنین حاکی ‌از آن است که برازش مدل مناسب است.

بررسی روایی واگرا که میزان همبستگی بین شاخص‌های مؤلفه‌ها و مقایسه میزان همبستگی یک سازه با شاخص‌هایش در ‌مقابل همبستگی آن سازه با سایر سازه‌ها در ماتریس مقادیر ضرایب همبستگی بین سازه‌ها و جذر مقادیر میانگین واریانس استخراج‌شده مربوط به هر سازه نشان‌ از آن است که همه مقادیر قطری هر ماتریس در هر 3 مدل بالاترین مقدار در ستون همبستگی با دیگر سازه‌هاست؛ بنابراین از روایی واگرای مناسب برخوردار است (طبق جدول‌های شماره 4، 5 و 6). در جدول شماره 6 متغیر ذی‌نفعان/مشتری با اغماض جزئی قابل‌قبول خواهد بود.

در تعیین میزان سازگاری مدل، برازش مدل درونی و ساختاری ضرایب تی محاسبه می‌شود. در بررسی این معیار، مقادیر بزرگ‌تر از 1/96 درصد و کوچک‌تر از 1/96- درصد صحت رابطه بین متغیرها را تأیید می‌کند و نشان می‌دهد رابطه در سطح اطمینان 99 درصد معنادار است؛ بنابراین براساس جدول‌های شماره 7، 8 و 9 رابطه‌های مؤلفه‌های 3 مدل نشان می‌دهد بیشتر مسیرها با مقدارهای بالای 1/96 درصد مورد تأیید است.

نتایج نشان داد رابطه چرخه اکوسیستم با معماری اینترنت اشیا از مدل 1، محیط قانونی با معماری اینترنت اشیا، ذی‌نفعان (مشتری/کاربر) با معماری اینترنت اشیا و اتحادیه‌ها با معماری اینترنت اشیا تأیید نمی‌شود. 
درجه تناسب (برازش) مدل تحلیل اکوسیستم کسب‌و‌کار اینترنت اشیا با رویکرد واریانس‌محور روش حداقل مربعات جزئی، در پیش‌بینی متغیرهای وابسته با معیار‌های شاخص‌های اشتراک و شاخص نیکویی برازش بررسی می‌شود تا نشان داده شود مدل اندازه‌گیری تا چه حدی قابلیت پیش‌بینی سازه‌های زیربنایی خود را دارد و برای مدل ساختاری، متغیرهای بیرونی تا چه حد و با چه کیفیتی توانائی پیش‌بینی متغیرهای درونی مدل را دارند. 
این معیار عبارت است از میانگین هندسی متوسط ضریب تعیین چندگانه در متوسط مشترکات که عددی بین صفر تا 1 است. هر‌چه مقدار آن به 1 نزدیک‌تر باشد، نشان ‌از اعتبار و کیفیت بالاتر مدل است. مقدار ضریب تعیین (R2) برای سازه‌های وابسته (درون‌زا) در مدل 1، سازه معماری اینترنت اشیا و بازیگران، معماری اینترنت اشیا در مدل 2 و 3 محاسبه می‌شود و باتوجه‌به آنکه مقادیر آن براساس 3 مقدار 0/19، 0/33 و 0/67 درصد (ضعیف، متوسط و قوی) میزان تأثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته را نشان می‌دهد (مطابق با جدول‌های شماره 10، 11 و 12) و نتایج حاکی ‌از آن است که باتوجه‌به سازه معماری اینترنت اشیا و بازیگران، معماری اینترنت اشیا در مدل 2 و 3 برازش مدل در سطح نزدیک به متوسط و قوی است.

شاخص نیکویی برازش از ضرب میانگین ضریب تعیین با میانگین مقادیر مشترکات محاسبه می‌شود. باتوجه‌به 3 مقدار 0/01، 0/25 و 0/36 درصد که به‌عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی برای شاخص نیکویی برازش معرفی شده‌است، نتایج این تحقیق باتوجه‌به جدول شماره 13 نشان می‌دهد که شاخص نیکویی برازش مدل نهایی مدل اول، مدل دوم و مدل سوم نشان‌ از برازش کلی قوی هر 3 مدل دارد.

بحث
امروزه توسعه اینترنت اشیا گستره‌ای از اشیا ناهمگونِ به ‌هم متصل است که با استفاده از پروتکل‌های ارتباطی استاندارد و یکپارچه با یکدیگر در تعامل هستند؛ بنابراین بسیاری از مفاهیم، از‌جمله کسب‌و‌کار، اطلاعات و فرایندهای اجتماعی را تغییر‌ می‌دهد [40] و نظریه‌های مدل‌های کسب‌و‌کار سنتی ویژگی‌های اکوسیستم‌های اینترنت اشیا‌محور را پوشش نمی‌دهند [13]. 
تأکید ‌بر نیاز سازمان‌ها به ایجاد شایستگی در نوآوری مدل کسب‌و‌کار، به‌منظور شناسایی مدل‌های کسب‌و‌کار جایگزین، در محیط بزرگ‌تری به نام اکوسیستم [17] محقق‌ می‌شود. این مقاله با هدف ارزیابی اکوسیستم مدل‌های اینترنت اشیا مبتنی ‌بر تئوری اکوسیستم کسب‌و‌کار بر‌اساس شناسایی روابط بین بازیگران، محیط‌های تأثیر‌گذار و در‌نظر گرفتن روابط عوامل مؤثر در چرخه حیات اکوسیستم بر معماری اینترنت اشیا در مدل کسب‌و‌کار با رویکرد کیفی و کمی بررسی شد و با یکپارچه‌سازی مفاهیم، ابعاد و مؤلفه‌ها، مدل پیشنهادی پژوهشگر ارائه شد.
به‌کارگیری رویکرد معادلات ساختاری برای ارزیابی دقیق مدل پیشنهادی، در قالب 3 مدل انجام شد. مدل اول فرعی، رابطه بین محیط با بازیگران، بازیگران و معماری اینترنت اشیا در کسب‌و‌کار را بررسی کرد. مدل دوم فرعی، روابط بین همه ابعاد و مؤلفه‌ها را به‌صورت مستقیم بر معماری اینترنت اشیا در کسب‌و‌کار بررسی کرد. مدل سوم فرعی، اختصاصاً به بررسی رابطه دولت و ذی‌نفعان به‌صورت مستقیم بر معماری اینترنت اشیا در کسب‌و‌کار بررسی کرد. 
یافته‌ها نشان داد ابعاد اصلی محیط شامل محیط اقتصادی، محیط فناوری، محیط قانونی و سیاسی، محیط فرهنگی و اجتماعی، ابعاد اصلی بازیگران شامل دولت (دولت قانون‌گذار، دولت ارائه‌دهنده، دولت کاربر)، ذی‌نفعان (ذی‌نفعان فروشندگان، ذی‌نفعان مشتری، ذی‌نفعان جامعه)، بازار، سرمایه‌گذاران، همکاران و شرکا، انجمن‌ها و اتحادیه‌ها، مؤلفه‌های چرخه اکوسیستم شامل ساختار، مشارکت، رقابت، رهبری، پلتفرم، تکمیل محصول، نوآوری باز و معماری اینترنت اشیا در مدل کسب‌و‌کار با درنظر‌ گرفتن مدل بوم کسب‌و‌کار، معماری 7 لایه‌ای اینترنت اشیا در ارزیابی اکوسیستم نقش تعیین‌کننده‌ای دارند.
با وجود پیچیدگی و پویایی [6] مطرح در اکوسیستم، این مدل نشان داد که بازیگران چگونه عمل می‌کنند و چگونه می‌توانند با همکاری با‌یکدیگر در چرخه حیات اکوسیستم به تکامل برسند که این موضوع از چالش‌های اصلی پژوهشگران و تصمیم‌گیران است. در گستره محصولات و خدمات و جهت دنبال کردن شهر هوشمند، خانه هوشمند، سلامت هوشمند و دولت هوشمند برای جامعه مورد‌مطالعه که معلولان وکم‌توانان جامعه هستند، نیاز به توسعه کسب‌و‌کارهای اینترنت اشیا است؛ بنابراین بازیگران اصلی دولت در 3 نقشه به‌عنوان کاربر، تأمین‌کننده/فروشنده و قانون‌گذار معرفی شد. 
باتوجه‌به آنکه جامعه اقتصادی اکوسیستم [10] ضروری است تا توانایی‌ها و نقش‌های خود را هماهنگ کنند، تمایل دارند خود را با مسیرهای تعیین‌شده توسط یک یا چند بنگاه اصلی همسو کنند. جنبه مهمی که بنگاه‌ها برای تحلیل نقش خود در اکوسیستم اینترنت اشیا دارند، درک نقش راهبرد آن‌ها در مفهوم اینترنت اشیا [2] را نیز تعیین می‌کند. تعداد بازیگران در اکوسیستم، تعاملات زیاد و نیاز به تحول در تغییر الگوی تعاملات را ایجاد می‌کند، برای درک پویایی و هم‌افزایی اکوسیستم، محیط‌های اقتصادی، فناوری، قانونی و سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در مدل ارزیابی شد. 
نتایج نشان داد ارزیابی محیط‌های معرفی‌شده در مدل و ارتباط آن با بازیگران باعث می‌شود تا مدل‌های کسب‌و‌کار تغییر کنند و به‌طور تحول‌آفرینانه با نقش بازیگران در ارتباط هستند. از ‌سویی، چرخه حیات اکوسیستم با ویژگی‌های رهبری، پلتفرم نیاز ‌به پیش ‌فعال ‌شدن در توسعه منافع چندگانه ارتباط با مشتریان، تأمین‌کنندگان و حتی رقبا دارند [40]. 
از ویژگی‌های اصلی اکوسیستم‌های کسب‌و‌کار، به‌هم‌پیوستگی سرنوشت شرکت‌ها، فرایندهای رقابت و فرایندهای همکاری [23، 41] در چرخه حیات کسب‌و‌کار [13] است. مدل پیشنهادی تأکید دارد اکوسیستم، نقش‌های بازیگران در مدل‌های کسب‌و‌کار را به‌صورت هم‌گرا تأیید می‌کند. در این ‌میان هر‌کدام و همه بازیگران در اکوسیستم ارزش جدید خلق می‌کنند. 
نتیجه‌گیری
در‌نهایت، باتوجه‌به یافته‌های به‌دست‌آمده از مدل نهایی ارزیابی اکوسیستم مدل کسب‌و‌کار اینترنت اشیا، پیشنهاد می‌شود پژوهشگران نسبت‌ به تأیید اعتبار و روایی بیشتر این مدل از جنبه‌های مختلف (با توسعه ابعاد و شاخص‌ها) و توسعه ادبیات و مبانی نظری این مقاله که منتج به ارائه و خلق این مدل شد، اقدام کنند.  
پژوهش‌های آتی مشابه می‌تواند مبنای تدوین چشم‌انداز و نقشه راه اکوسیستم مدل‌های کسب‌و‌کار اینترنت اشیا باتوجه‌به مقتضای شرایط بومی کشور و شرایط صنایع انتخابی مورد‌مطالعه، توسط سیاست‌گذاران و حاکمیت باشد و در‌نهایت، به برنامه‌های راهبردی و عملیاتی تبدیل شود. پژوهش‌های آتی با جای‌گذاری مدل‌های مختلفی از سازه‌های مدل معماری اینترنت اشیا، مدل کسب‌و‌کار، بازیگران و محیط در راستای توسعه خدمات هوشمند، از‌جمله دولت هوشمند، شهر هوشمند، سلامت هوشمند، خانه هوشمند می‌تواند این مدل را تکمیل و تأیید کند. 
از سویی، سازمان‌های مرتبط همچون سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات، شهرداری‌ها، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت تعاون، کار و امور اجتماعی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جهت عملیاتی‌سازی آن زمینه‌های لازم را فراهم کنند تا در راستای رشد و توسعه اینترنت اشیا و کسب‌‌و‌کار اینترنت اشیا که در‌نهایت موجب رفع نیازهای مشتریان خاص (توان‌خواهان) و آحاد جامعه می‌شود، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی صورت گیرد.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله یک مقاله مروری سیستماتیک/فراتحلیل است و هیچ نمونه انسانی و حیوانی ندارد. هیچ ملاحظات اخلاقی در‌نظر گرفته نشده‌ است.

حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه آیدا عقیلی آشتیانی با راهنمایی عباس طلوعی اشلقی و مشاوره محمدرضا معتدل در گروه مدیریت فناوری اطلاعات دانشگاه آزاد اسلامی تهران، واحد علوم و تحقیقات است. 

مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت یکسان داشتند.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد. 

تشکر و قدردانی
پژوهشگران این مقاله، از همه افرادی که در این پژوهش مستقل مشارکت داشتند، تشکر و قدردانی می‌کنند. 

References

1. Hui G. How the internet of things changes business models Harvard Business Review. 2014; 92(7/8):1-5. [Link]
2. Lynn Fugl K. Business model framework proposal for internet of things [MSc Thesis]. Copenhagen: Copenhagen Business School; 2015. [Link]
3. Karacay G, Aydın B. Internet of things and new value proposition. In: Ustundag A, Cevikcan E, editors. Industry 4.0: Managing the digital transformation. Cham: Springer; 2018. [DOI:10.1007/978-3-319-57870-5_10]
4. Moore J. Predators and prey: A new ecology of competition. Harvard Business Review. 1993; 75-86. [Link]
5. Shang T, Shi Y. The emergence of the electric vehicle industry in Chinese Shandong province: A research design for understanding business ecosystem capabilities. Journal of Chinese Entrepren 2013; 5(1):61-75. [DOI:10.1108/17561391311297888]
6. Westerlund M, Leminen S, Rajahonka M. Designing business models for the internet of things. Technology Innovation Management Review. 2014; 4(7):5-14. [DOI:10.22215/timreview/807]
7. Ryan Peter J, Watson RB. Research challenges for the internet of things: What role can or play? Systems. 2017; 5(1):24. [DOI:10.3390/systems5010024]
8. Adner R, Kapoor R. Value creation in innovation ecosystems: How the structure of technological interdependence affects firm performance in new technology generations. Strategic Management Journal. 2010; 31(3):306-33. [DOI:10.1002/smj.821]
9. Kenney M, Pon B. Structuring the smartphone industry: Is the mobile internet OS platform the key? Journal of Industry, Competition and Trade. 2011; 11(3):239-61. [DOI:10.2139/ssrn.1851686]
10. Moore J. The death of competition : Leadership and strategy in the age of business ecosystems. New York: HarperBusiness; 1996. [Link]
11. Gassmann O, Frankenberger K, Csik M. Revolutionizing the business model. In: Gassmann O, Schweitzer F, editors. Management of the fuzzy front end of innovation. Cham: Springer; 2014. [DOI:10.1007/978-3-319-01056-4_7]
12. Dijkma RM, Sprenkelsa B, Peetersa T, Janssenb A. Business models for the Internet of Things. International Journal of Information Management. 2015; 35(6):672-8. [DOI:10.1016/j.ijinfomgt.2015.07.008]
13. Turber S, Smiela C. A business model type for the internet of things. Paper presented at: 22nd European Conference on Information Systems. 9 June 2014; Tel Aviv: Israel. [Link]
14. Sun Y, Yan H, Lu C, Bie R, Thomas P. A holistic approach to visualizing business models for the internet of things. Communication in Mobile Computing. 2012; 4(1):1-7. [DOI:10.1186/2192-1121-1-4]
15. Tzafestas SG. The Internet of things: A conceptual guided tour. European Journal of Advances in Engineering and Technology. 2018; 5(10):745-67. [Link]
16. Teece DJ. Business models, business strategy and innovation. Long Range Planning. 2010; 43(2-3):172-94. [DOI:10.1016/j.lrp.2009.07.003]
17. Adner R. Ecosystem as structure: An actionable construct for strategy. Journal of Management. 2017; 43(1):39-58. [DOI:10.1177/0149206316678451]
18. Iivari M, Ahokangas P, Marjaan K, Tihinen M, Valtanen K. Toward an ecosystemic business model in the context of industrial internet. Paper presented at: The 23rd Nordic Academy of Management. 12-14 August 2015; Copenhagen, Denmark. Available at: [Link]
19. Demil B, Lecocq X. Business model evolution: In search of dynamic consistency. Long Range Planning. 2010; 43(2-3):227-46. [DOI:10.1016/j.2010.02.004]
20. Ballon P. Business modelling revisited: The configuration of control and value. Info. 2007; 9(5):6-19. [DOI:10.1108/14636690710816417]
21. Rong K, Lin Y, Shi Y, Yu J. Linking business ecosystem lifecycle with platform strategy: A triple view of technology application and organization. Intenational Journal of Thechnology Management. 2013; 62(1):75-94. [DOI:10.1504/IJTM.2013.053042]
22. Breslin D. Reviewing a generalized darwinist approach to studying socio-economic change. International Journal of Management Reviews. 2011; 13(2):218-35. [DOI:10.1111/j.1468-2370.2010.00293.x]
23. Peltoniemi M. Preliminary theoretical framework for the study of business ecosystems. Emergence: Complexity and Organization. 2006; 8(1):10-19. [DOI:10.emerg/10.17357.8bb81e60d0fa815f83002ae1f418068c]
24. Mazhelis O, Luoma E and Warma H. Defining an internet of things ecosystem. In Internet of Things, Smart Spaces, and Next Generation Networking. In: AndreevS, Balandin S, Koucheryavy Y, editors. Internet of things, smart spaces, and next generation networking. ruSMART NEW2AN 2012 2012. Lecture notes in computer science. Berlin: Springer; 2012. [Link]
25. Livari M, Ahokangas P, Komi M, Tihinen M, Tihinen M, Valtanen K. Toward ecosystemic business models in the context of industrail internet. Journal of Business Models. 2016; 4(2):42-59. [Link]
26. Zott C, Amit R, Massa L. The business model: Recent developments and future research. Journal of Managemet. 2011; 37(4):1019-42. [DOI:10.1177/0149206311406265]
27. Upward A, Jones P H. An ontology for strongly sustainable business models: Defining an enterprise framework compatible with natural and social science. Organization & Environment. 2016; 29(1):97–123. [DOI:10.1177/1086026615592933]
28. Lansiti M, Levien R. The keystone advantage: What the new dynamics of business ecosystems mean for strategy. Innovation, and sustainability. Boston: Harvard Business Press; 2004. [Link]
29. Hirvonen Kantola S, Ahokangas P, Iivari M, Heikkilä M, Hentilä H. Urban development practices as anticipatory action learning: Case Arctic smart city living laboratory. Procedia Economics and Finance. 2015; 21:337-45. [DOI:10.1016/S2212-5671(15)00185-9]
30. Lehto I, Hermes J, Ahokangas P, Myllykoski J. Collaboration in cloud businesses - value networks and ecosystems. Communications of the Cloud Software. 2013. [Link]
31. Uchihira N, Ishimatsu H, Inoue K. IoT service business ecosystem design in a global competitive and collaborative environment. Paper presented at: 2016 Portland International Conference on Management of Engineering and Technology (PICMET). 4-8 September 2016; Portland: The USA. [DOI:10.1109/PICMET.2016.7806694]
32. Mahmoodi M, Shayan A, Anbaran F. [The effects of essential internet of things technologies in creating value for customers (Persian)]. Paper presented at: The 1st International Confrence of IOT, Applications and Infrastructure. 4 April 2017; Isfahan: Iran. [Link]
33. Jafarirad Z, Hamidi H. [The role of the internet of things in the improvement and development of business (Persian)]. Paper presented at: The second National Conference of Iranian Engineering Sciences University and Technology. 10 March 2017; Tehran: Iran. [Link]
34. Mozaezenzadeh D, Hamidi H. [A framework for examining Internet of things applications in business models (Persian)]. Paper presented at: The second International Conference on New Research Findings in Electrical Engineering and Computer Science. 4 July 2019: Ramsar: Iran. [Link]
35. Parsi M, Kiani Nikou A, Mohamadian A. [Business models based on the internet of things/case study: Examining implementation models in megabyte group businesses (Persian)]. Paper presented at: International Conference on Computer Engineering and IT. 1 June 2016; Tehran: Iran. [Link]
36. Chen M. Towards smart city: M2M communications with software agent intelligence. Multimedia Tools and Applications. 2013; 67:167-78. [DOI:10.1007/s11042-012-1013-4]
37. Mariani J. Guiding the IoT to safety the Internet of things and the role of government as both user and regulator. New York: Deloitte. [Link]
38. Cisco: Kranz, Macij. Government’s role in the internet of things. Cisco Blogs [Internet]. 2017 [Updated 2017 Novamber 27]. Available from: [Link]
39. Baghbadorani M F, Harandi A. A conceptual model for business ecosystem and implications for future research. International Proceedings of Economics Development and Research. 2012; 52(17):82-6. [DOI:10.7763/IPEDR.]
40. Eurpean commission. Cross-Cutting business models for IoT. Brussels: Eurpean commission; 2018.[Link]
41. Willer C, Neely A. Business model design in an ecosystem context. Cambridge: University of Cambridge; 2013. [Link]
42. Pilinkiene V, Mačiulis P. Comparison of different ecosystem analogies: The main economic deteminants and levels of impact. Procedia-Social and Behavioral Sciences. 2014; 156:365-70. [DOI:10.1016/j.sbspro.2014.11.204]
43. Rong K, Hu G Y, Lin Y, Shi Y J, Guo L. Understanding business ecosystem using a 6c framework in internet of things based sectors. International Journal of Production Economics. 2015; 159:41-55. [DOI:10.1016/j.ijpe.2014.09.003]