نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه کاردرمانی، دانشکده علوم توانبخشی، دانشگاه علومپزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران.
2 گروه علوم پایه، دانشکده علوم توانبخشی، دانشگاه علومپزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران.
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Background and Aims Work-life balance refers to a person’s ability to effectively manage multiple responsibilities at work. Quality of life (QOL) is a person’s satisfaction with values in which they live. This study aims to investigate the relationship between work-life balance and QOL in dormitory and non-dormitory students
Methods This cross-sectional study was conducted on 230 students (dormitory and non-dormitory) of Shahid Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran, who were selected by a simple random sampling method. They completed the Life Balance Inventory and short form health survey (SF-36) questionnaire. The collected data were analyzed in SPSS v.18 software.
Results The work-life imbalance in dormitory students (34.2%) was higher than in non-dormitory students (20.4%). The mean scores of physical health and mental health summary measures in non-dormitory students were higher than in dormitory students. There was a significant correlation between some domains of work-life balance and QOL (P<0.05).
Conclusion Work-life balance, physical health, and mental health of non-dormitory students are higher than dormitory students. Given the relationship between work-life balance and QOL, educational and welfare planning should be made in universities to help improve the QOL of students.
کلیدواژهها [English]
Introduction
Lifestyles are important for physical and mental health. A balanced or unbalanced lifestyle depends on the occupations of people which can affect their health status. The unbalanced lifestyle occurs when people cannot have an occupation for a long time due to factors such as the change of living environment, which is mostly seen among students living in dormitories. These students are more prone to depression and anxiety if they cannot cope with the dormitory environment. The results of some studies have shown that these students experience high levels of depression and anxiety and lower levels of quality of life (QOL). Insufficient space in dormitories for sleeping, eating, studying and social activities may affect their work-life balance. This study aims to investigate the relationship between work-life balance and QOL in dormitory and non-dormitory students of Shahid Beheshti University of Medical Sciences.
Materials and Methods
This is a cross-sectional study conducted on undergraduate students of Shahid Beheshti University of Medical Sciences. First, a list of students with no mental health problems was prepared from the health counseling center of the university. Then dormitory and non-dormitory students were identified for each faculty. Students who met the following criteria were included in the study: Staying at the dormitory for at least five days a week (for dormitory students), being in the second semester and higher, and signing an informed consent form. Finally, 230 eligible students were selected by stratified random sampling method. They completed the Persian version of the Life Balance Inventory (LBI) and the short form health survey (SF-36) questionnaire. The LBI was developed by Matuska (2012) based on the life balance model and has four subscale including health, identity, relationships, and challenge. The questionnaire consists of 53 items that measure how people spend their time in various activities. Scoring criteria for the LBI is defined as: 1-1.5, very unbalanced; 1.5-2, unbalanced; 2-2.5, moderately balanced; 2.5-3, very balanced. The SF-36 questionnaire has eight domains including physical functioning, physical role limitations, emotional role limitations, energy/vitality, mental health, social functioning, bodily pain, and general health. For each domain, the score ranges from 0 to 100. By the combination of domains, two summary measures are obtained under the headings of physical health and mental health. The Persian version of SF-36 was used in this study which has a Cronbach’s alpha of 0.77-0.90 and acceptable construct validity (0.58-0.95).
Results
Participants in this study were 230 students, 116 (50.4%) were male, 227 (98.7%) were single, 117 (50.9%) were living in dormitory, and 70 (30.0%) were employed. The LBI scores showed that the dormitory students had more unbalanced work-life, while the non-dormitory students had more moderate work-life (Table 1).
The mean of physical health summary measure of SF-36 (314.08±53.26) was higher than the mean of mental health summary measure (249.10±80.60) in all students. Comparison of dormitory and non-dormitory students showed their work-life balance (-2.151, P=0.033) and QOL (-2.048 for physical health, P=0.048; -2.158 for mental health, P=0.032) were significantly different. The work-life imbalance in the dormitory students (34.2%) was higher than in the non-dormitory students (20.4%). In terms of domains, the most significant relationship of work-life balance with QOL in dormitory students was between health and mental health summary (r=0.20, P<0.05); in non-dormitory students, it was between relationships and physical health summary (r=0.28, P<0.001). Findings showed that the work-life balance predicted 9% of changes in QOL (Table 2).
Discussion
The work-life balance is one of the important areas for intervention and is an important factor for health and well-being. In this study, the work-life balance and QOL in dormitory students were lower than in non-dormitory students and there was a significant relationship between work-life balance and QOL. Therefore, attention should be paid to the occupational needs of dormitory students to help improve their QOL.
Ethical Considerations
Compliance with ethical guidelines
This study was approved by the Ethics Committee of Shahid Beheshti University of Medical Sciences (Code: IR.SBMU.RETECH.REC.1397.1351).
Funding
No funding was received for this work.
Authors' contributions
All authors contributed equally to the writing of this research.
Conflict of interest
The authors declare no conflicts of interest.
مقدمه
امروزه دانشجویان بهدلیل نقش مهمی که در اداره آینده کشور دارند، یکی از قشرهای مهم جامعه به شمار میآیند. با توجه به اهمیت نقش آنها و موقعیت اجتماعی خاصی که دارند، این گروه در معرض استرسهای فراوان هستند. این استرسها شامل سختی کار در محیط تحصیلی، تنشها و انتظارات جامعه از آنها، مبهم بودن فضای کسبوکار در آینده و دوری از خانواده و مسائل و مشکلات خوابگاهنشینی است. استرس در درازمدت باعث آسیبهای ناخوشایندی بر روان و جسم دانشجویان میشود. رضایی و همکاران در تحقیق خود نشان دادند که 51/6 درصد دانشجویان از افسردگی، 39/5 درصد از اضطراب و 71/7 درصد از استرس رنج میبرند [1].
محیط خوابگاه بر سطوحی از فشار روانی دانشجویان ساکن خوابگاه و درنتیجه، سلامت روانی آنان بالقوه تأثیرگذار است. مطالعات مختلف، زندگی دانشجویی را دورهای تنشزا و محیط دانشگاهی را محیطی تنشزا معرفی میکنند و تقویت عواملی را که سبب ارتقای کیفیت زندگی و سطح سلامت دانشجویان میشود، مهم و ضروری دانستهاند، زیرا دانشجویان قشر مستعد و برگزیده جامعه و سازندگان آینده کشور هستند [2].
مفهوم تعادل کاری به شکلهای متفاوتی تعریف شدهاست. واگمن و همکاران این مفهوم را بهعنوان تجربه ذهنی فرد (افراد) از داشتن ترکیب مناسبی از حرفهها در الگوهای کاری و ریتم روزانه بین فعالیت و استراحت و هماهنگی بین ظرفیتهای فردی و نیازهای محیطی معرفی کردهاند. علاوهبراین، تعادل کاری گاه در ارتباط یا مترادف با مفاهیمی چون تعادل در زندگی، تعادل سبک زندگی و تعادل زندگی کاری بهکار برده شدهاست. مفهوم تعادل کاری به میزان زیادی تحت تأثیر ویژگیهای فردی و اجتماعی نظیر بیماری یا ناتوانی، مسائل خانوادگی، فرهنگی و عوامل محیطی قرار دارد که می تواند در بهبود یا تخریب این امر مؤثر باشد [3].
در سالهای اخیر، همگام با تغییر نگرش عمومی بهسمت زندگی متعادل و برابری میان جنبههای کار، استراحت و اوقات فراغت و شیوه زندگی متعادل که دربرگیرنده استرس کمتر و احساس رضایت بیشتر فرد است، معطوف شدهاست [4]. برایناساس، مدلها و دیدگاههای متفاوتی درباره تعادل کاری مطرح شده که همگی به نوعی به الگوهای کاری، جنبهها و حرفههای معنادارتر و بااهمیت بیشتر برای فرد و ارتباط آنها با تعادل، سلامت و خوب بودن توجه کردهاند [5].
در مدل تعادل زندگی، احساس تعادل، حاصل برآورده شدن نیازهای اولیه و اساسی مربوط به سلامت، هویت، چالشها، علائق و روابط است. درصورتیکه در زندگی روزمره تناسب یا همخوانی و برابری یا هم ارزی بین این نیازها برقرار شود، احساس تعادل و رضایت در فرد حاصل میشود [6]. درواقع، وقتی الگوی آکوپیشنهای روزانه، همه نیازهای فرد را تحت پوشش قرار دهد، برای فرد معنادار و رضایتبخش بوده و در شرایط زندگی و زمینه محیطی فعلی موجب کاهش استرس و سلامت فیزیکی و روانشناختی وی خواهد شد. این ابعاد و نیازها در فهرست تعادل زندگی که در این پژوهش استفاده شده، بررسی شدند [7].
کیفیت زندگی، خرسندی یا رضایت شخصی فرد از زندگی در حوزهای است که او آن را مهم تلقی میکند و با رضایت زندگی یا بهزیستی و رفاه شناخته میشود. کیفیت زندگی، درک افراد از موقعیت خود در زندگی از نظر فرهنگ، سیستم ارزشی که در آن زندگی میکنند، اهداف، انتظارات، استانداردها و اولویتهای آنها در زندگی است.
براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی کیفیت زندگی شامل پندارهای فردی از وضعیت زندگی با توجه به فرهنگ و نظام ارزشی که فرد در آن زندگی میکند و ارتباط این پندارها با اهداف، انتظارات، استانداردها و اولویتهای موردنظر میشود. مطالعات بسیاری در راستای کیفیت زندگی در دانشجویان دانشگاههای ایران انجام شده که نتایج اغلب آنها حاکی از پایین بودن سطح کیفیت زندگی و عدم مطلوبیت لازم در مؤلفههایی، ازجمله امکانات دسترسی، خدمات ورزشی، رفاهی و تفریحی، سلامت جسمی، تغذیه و خوابگاه دانشجویی بودهاست. بر این اساس، مطالعات زندگی دانشجویان و کیفیت زندگی آنها را متغیرهایی چون خانواده، دوستان، کیفیت مؤسسات آموزشی آنها، سبک زندگی و همچنین مجموعهای از فرایندهای مشتمل بر شهرنشینی، مهاجرت، صنعتی شدن، نحوه گذران اوقات فراغت تحتالشعاع قرار میدهد [8].
مطالعات انجامشده به تنشزا بودن محیط خوابگاه و بهدنبال آن تأثیرات روانی متعددی که به همراه داشته، تأکید دارند و مجموعه این عوامل سبب کاهش کیفیت زندگی دانشجویان در ایران شدهاست [8, 9, 10, 11, 12]. از طرفی تعادل کاری یکی از حوزههای مهم کاردرمانی برای آزمایش در سطح فرد و جامعه به شمار آمده و فاکتور حیاتی برای سلامت و رفاه در نظر گرفته شدهاست. با انجام این مطالعه بهعنوان اولین پژوهش در ایران در صورت وجود ارتباط بین تعادل کاری و کیفیت زندگی میتوان جهت برنامهریزیهای آموزشی و رفاهی در دانشگاهها استفاده کرده و به ارتقای کیفیت زندگی دانشجویان کمک کرد؛ بنابراین هدف مطالعه حاضر بررسی ارتباط تعادل کاری با کیفیت زندگی بین دانشجویان خوابگاهی و غیرخوابگاهی دانشگاه علومپزشکی شهید بهشتی است.
مواد و روشها
مطالعه حاضر توصیفیتحلیلی از نوع مقطعی است که در سال 1398 بین دانشجویان کارشناسی دانشگاه علومپزشکی شهید بهشتی انجام شد. با فرض ضریب همبستگی 0/3 و نیز سطح اطمینان 0/95 (0/05=α)، (0/9=1-β)، تعداد نمونه دانشجویان خوابگاهی و غیرخوابگاهی 230 نفر برآورد شد.
ابتدا برای اطمینان از عدم ابتلای نمونهها به بیماری روانشناختی خاص، از مرکز مشاوره سلامت دانشگاه طی نامهای که مورد تأیید آموزش دانشکده بود و لیستی از دانشجویان دارای سلامت کامل روان تهیه شد. سپس افراد خوابگاهی و غیرخوابگاهی طبق فرم به تفکیک دانشکده تقسیم شده و نمونهها از بین آنان بهصورت تصادفی طبقهبندی شده و جهت شرکت در مطالعه انتخاب شدند.
معیارهای ورود به مطالعه شامل عدم ابتلا به بیماریهای مزمن و مشکلات روانشناختی، دانشجویان ساکن خوابگاه حداقل 5 روز در هفته و دانشجویان ترم دوم کارشناسی به بعد و معیار خروج از مطالعه شامل انصراف یا اخراج از تحصیل، خروج از خوابگاه و عدم تمایل به پر کردن پرسشنامه یا تکمیل ناقص پرسشنامه بود.
در این مطالعه برای جمعآوری اطلاعات از پرسشنامه مشخصات فردی، پرسشنامه تعادل زندگی و پرسشنامه کیفیت زندگی استفاده شد. محقق نحوه تکمیل پرسشنامهها را برای شرکتکنندگان توضیح داد و مدت زمان تکمیل پرسشنامهها بهطور میانگین 30 دقیقه در نظر گرفته شد.
پرسشنامه تعادل زندگی
این پرسشنامه را ماتوسکا و همکاران بر پایه مدل تعادل زندگی و در 4 بُعد سلامت، هویت، ارتباطات و چالشها توسعه دادهاند. این پرسشنامه شامل 53 فعالیت از پیش تعریفشده است و پاسخدهنده تعیین میکند که چگونه زمان خود را در طول یک ماه گذشته صرف انجام فعالیتها کردهاست. تعادل براساس تشابه و برابری اندازهگیری میشود. تشابه بهمعنای پیوند بین فعالیت واقعی و فعالیت مورد انتظار و برابری به معنای تقسیم تقریباً یکسان استفاده از زمان در چهار بُعد اشاره شدهاست. در صورت کسب نمره 1/5-1 فرد بسیار نامتعادل، 2-1/5 فرد نامتعادل، 2/5-2 فرد تعادل متوسط و 3-2/5 فرد بسیار متعادل است. روایی پایایی این آزمون (0/8≤ ضریب آلفای کرونباخ) را در ایران نازی و همکاران در سال 1396 روی جمعیت سالم و همچنین روی جمعیت مادران مبتلایان به فلج مغزی انجام دادهاند [13].
پرسشنامه کیفیت زندگی
پرسشنامه کیفیت زندگی 36 سؤالی مشهورترین و پرکاربردترین ابزار برای سنجش کیفیت زندگی است. نتایج نشان میدهد گونه فارسی این ابزار در اندازه گیری کیفیت زندگی مرتبط با سلامت از پایایی و روایی لازم (0/7≤ ضریب آلفای کرونباخ) برخوردار است. این پرسشنامه از هشت مقیاس تشکیل شده که هر مقیاس متشکل از 2 تا 10 ماده است. زیرمقیاسهای این پرسشنامه عبارتاند از: کارکرد جسمی، اختلال نقش بهخاطر سلامت جسمی، اختلال نقش بهخاطر سلامت هیجانی، انرژی / خستگی، بهزیستی هیجانی، کارکرد اجتماعی، درد، سلامت عمومی. همچنین از ادغام زیرمقیاسها دو زیرمقیاس کلی دیگر به دست میآید که عبارتاند از: زیرمقیاس سلامت جسمی: جمع زیرمقیاسهای کارکرد جسم، اختلال نقش بهخاطر سلامت جسمی، درد و سلامت عمومی.
زیرمقیاس سلامت روانی
جمع زیرمقیاسهای اختلال نقش بهخاطر سلامت هیجانی، انرژی / خستگی، بهزیستی هیجانی و کارکرد اجتماعی.
دادههای گردآوریشده با نرمافزارSPSS نسخه 18 تحلیل شدند. در این مطالعه، از آمار توصیفی برای توصیف متغیرها و از آمار تحلیلی همچون آزمون همبستگی پیرسون برای بررسی ارتباط بین متغیرها استفاده شد.
یافتهها
در مطالعه حاضر، 50/4 درصد شرکتکنندگان مردان و 50/9 خوابگاهیها بودند. سایر ویژگیهای جمعیتشناختی در جدول شماره 1 ارائه شدهاست.
عدم تعادل کاری در خوابگاهیها (34/2 درصد) بیشتر از غیرخوابگاهیها (20/4 درصد) بود. تعداد و درصد سایر زیرمقیاسهای تعادل زندگی به تفکیک محل سکونت در جدول شماره 2 ارائه شدهاست.
میانگین نمره سلامت جسمی و روانی در غیرخوابگاهیها بیشتر و بهتر از خوابگاهیها بود. میانگین و انحراف معیار سایر زیرمقیاسهای کیفیت زندگی به تفکیک محل سکونت در جدول شماره 3 ذکر شدهاست.
همبستگی معناداری بین تعدادی از زیرمقیاسهای تعادل کاری و کیفیت زندگی بین خوابگاهیها و غیرخوابگاهیها وجود داشت (جدول شماره 4).
بحث
این مطالعه با هدف بررسی ارتباط تعادل کاری با کیفیت زندگی بین دانشجویان خوابگاهی و غیرخوابگاهی انجام شدهاست. عدم تعادل کاری در خوابگاهیها بیشتر از غیرخوابگاهیها بود. همچنین میانگین نمره سلامت جسمی و روانی در غیرخوابگاهیها بیشتر و بهتر از خوابگاهیها بود. بین تعدادی از زیرمقیاسهای تعادل کاری و کیفیت زندگی بین خوابگاهیها و غیرخوابگاهیها همبستگی معناداری وجود داشت.
مطالعات مختلفی در داخل کشور به بررسی کیفیت زندگی دانشجویان پرداخته اند که از لحاظ درصد زیرمقیاسهای سلامت، ارتباط، هویت و چالش به یافتههای مطالعه حاضر نزدیک بوده و همخوانی دارند. ازجمله این مطالعات میتوان به مطالعه رمضانی و همکاران (1392) در دانشجویان دانشگاه تربیتدبیر شهید رجایی [8]، موسویمقدم و همکاران (1395) در دانشجویان دانشگاه پیام نور شوش [12]، فروزنده و همکاران (1395) در دانشجویان مقیم خوابگاههای دانشجویی دانشگاه علومپزشکی شهرکرد [14]، جانقربانی و همکاران (1394) در دانشجویان دانشگاه علومپزشکی اصفهان [15]، رهایی و همکاران (1394) در دانشجویان دانشگاه آزاد سبزوار [16] اشاره کرد. به علاوه در مطالعات متعددی پایین بودن کیفیت زندگی دانشجویان خوابگاهی و غیرخوابگاهی عنوان شده است. برای مثال میتوان به این موارد اشاره کرد: دانشجویان دختر خوابگاهی دانشگاههای کشور، دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی، دانشجویان تحصیلات تکمیلی خوابگاه دانشگاه محقق اردبیلی، دانشجویان پزشکی دانشگاه گیلان، دانشجویان دانشگاه آزاد واحد اهواز و دانشگاه علومپزشکی شاهرود [17, 18, 19, 20, 21, 22, 23] .
ازجمله مطالعاتی که به بررسی تعادل کاری پرداختهاند، میتوان به مطالعه یزدانی و همکاران، واگمن و همکاران، هاکانسون و همکاران، ویلکاک و همکاران اشاره کرد که از لحاظ میانگین نمره زیرمقیاسهای تعادل کاری به یافتههای مطالعه حاضر نزدیک بوده و همراستا هستند [24, 25, 26 ,27, 28].
ارتباط معناداری بین تعادل کاری و کیفیت زندگی یافت شد. این یافتهها با مطالعات قبلی همراستا بود. بهعنوان مثال، یک رابطه نسبتاً قوی (0/52=r) بین تعادل آکیوپیشنال و کیفیت زندگی در میان بزرگسالان سوئد یافت شد.
واگمن و هاکانسون در سال 2014 مطالعهای را با هدف تعیین ارتباط بین تعادل کاری و رضایت از زندگی و سلامت انجام دادند. این مطالعه روی 153 نفر (63 درصد زن و 37 درصد مرد) با پرسشنامه تعادل زندگی و بهصورت مقطعی انجام شد. نتایج این مطالعه نشان داد ارتباط معناداری بین تعادل کاری و سلامت و رضایت از زندگی وجود دارد. درحقیقت، همبستگی نسبتاً زیادی بین این مفاهیم وجود داشت و نشان داده شد که تعادل کاری یک ساختار مرتبط با سلامت است و خود سلامت یا رضایت از زندگی مدنظر نیست [24].
همچنین از یافتههای مطالعه هاکانسون و همکاران که در سال 2010 انجام شد، 2683 نمونه بهصورت تصادفی از کارمندان دفاتر خدمات بهداشتی و درمانی غرب سوئد (2286 زن و 397 مرد) در یک بازه دو ساله بررسی شدند. نتایج نشان داد که درک استرسِ کم و تعادل خوب و معنادارِ بالا در زندگی روزمره، هم سلامت خوب و هم حضور متعادل در کار بین زنان را پیشبینی کردهاست؛ بنابراین از یافتههای این مطالعه میتوان به ارتباط معنادار بین تعادل کاری و کیفیت زندگی اشاره کرد [25].
آس و همکاران مطالعهای با عنوان تعادل کاری و کیفیت زندگی در بین پرستاران خانه سالمندان انجام دادند. در این مطالعه، ارتباط معناداری بین تعادل کاری و کیفیت زندگی یافت نشد که با یافتههای مطالعه حاضر مغایرت دارد. علت مغایرت را میتوان به تفاوت در نمونههای بررسیشده یا سن و سطح تحصیلات نسبت داد [29].
ازجمله مزیتهای این مطالعه میتوان به بررسی ارتباط تعادل کاری با کیفیت زندگی بین دانشجویان اشاره کرد که در مطالعات پیشین بهصورت محدودی به آن پرداخته شدهاست. همچنین بررسی این ارتباط به صورت عِلّی و پیشبینی درصد تأثیر تعادل کاری بر کیفیت زندگی، ازجمله مزیتهای دیگر این مطالعه است. عدم پرداختن به عوامل واسطه در افزایش کیفیت زندگی ناشی از تعادل کاری و سایر عوامل مؤثر مانند فاکتورهای فردی و شغلی دیگر، ازجمله محدودیتهای این مطالعه است.
نتیجهگیری
با توجه به نتایج بهدستآمده، تعادل و سلامت جسمی و روانی در غیرخوابگاهیها بهتر از خوابگاهیها بود. از ارتباط بین تعادل کاری و کیفیت زندگی میتوان جهت برنامهریزیهای آموزشی و رفاهی در دانشگاهها استفاده کرده و به ارتقای کیفیت زندگی دانشجویان کمک کرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در اجرای پژوهش، ملاحظات اخلاقی مطابق با دستورالعمل کمیته اخلاق دانشگاه علومپزشکی شهید بهشتی در نظر گرفته شده و کد اخلاق به شماره (IR.SBMU.RETECH.REC.1397.1351) دریافت شدهاست.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایاننامه کارشناسی ارشد سید حسین شجاعی در دانشگاه علومپزشکی شهید بهشتی است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آمادهسازی این مقاله مشارکت یکسان داشتهاند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
References