نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
گروه مدیریت و بیومکانیک ورزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Background and Aims: This study evaluated dynamic balance, quadriceps, and hamstring strength in individuals with Covid 19 compared with healthy control ones.
Methods: A total of 30 people were divided into two groups, including healthy people (n=15) and people with Covid-19. Dynamic balance was measured using the star excursion balance test. A dynamometer performed lower limb muscle strength measurements. An independent t-test was used to compare the two groups statistically. The significance level was considered 0.05.
Results: Quadriceps and hamstring muscle strength were similar in both groups (P>0.05). The results showed that the values of dynamic balance in the lateral (P=0.001), medial (P=0.001), and posterior medial (P=0.001) directions were significantly lower in the group with Covid-19 than that in the healthy group.
Conclusion: In general, the balance of people with Covid-19 was significantly lower than the healthy group. Decreased balance due to this disease can increase the risk of injury. There was no significant difference in lower limb muscle strength in patients with Covid-19 compared with healthy individuals. Perhaps more research is needed in the future to prove this better.
کلیدواژهها [English]
1. Introduction
Coronavirus Disease (COVID-19) is an infectious disease caused by a newly discovered coronavirus. Most people who fall sick with COVID-19 will experience mild to moderate symptoms and recover without special treatment. Dynamic balance is the ability to maintain postural stability and orientation with the center of mass over the support base while the body parts are in motion. The Star Excursion Balance Test (SEBT) is a dynamic test that requires strength, flexibility, and proprioception. It is a measure of dynamic balance that provides a significant challenge to athletes and physically active individuals. The test can be used to assess physical performance. Still, it can be used to screen deficits in dynamic postural control due to musculoskeletal injuries (e.g. chronic ankle instability), identify athletes at greater risk for lower extremity injury, and rehabilitate orthopedic injuries in healthy, active adults. Normative muscle strength data for defined populations of athletes are essential to sports coaches, athletic trainer, medicine physicians, physical therapists, and others responsible for athletes’ health and specifically for return-to-play criteria. This study aimed to evaluate dynamic balance, quadriceps, and hamstring strength in individuals with Covid-19 compared with healthy control ones.
2. Methods
A total of 30 people were divided into two groups, including healthy people (n=15) and people with Covid-19. Dynamic balance was measured using the star excursion balance test. The person performing the test must maintain balance on one leg while using the other leg to reach as far as possible in 8 different directions. The person (standing on his/her left leg, for example) must run in 8 different positions, once in each of the following directions: anterior, anteromedial, medial, posteromedial, posterior, posterolateral, lateral, and anterolateral. A dynamometer performed lower limb muscle strength measurements. Shapiro-Wilk test confirmed the normal distribution of data. An independent sample t-test was used to compare the two groups statistically. The significance level was considered 0.05. All analyses were done by SPSS Software v. 22.
3. Results
Quadriceps and hamstring muscle strength were similar in both groups (p>0.05). The results showed that the values of dynamic balance in the lateral (P=0.001), medial (P=0.001), and posterior medial (P=0.001) directions were significantly lower in the group with Covid-19 than that in the healthy group.
4. Discussion and Conclusion
In general, the balance of people with Covid-19 was significantly lower than the healthy group. Decreased balance due to this disease can increase the risk of injury. An individual’s quadriceps and hamstring muscle strength is an important part of the athlete’s functional capacity and contributes significantly to lower limb biomechanics and performance. There was no significant difference in lower limb muscle strength in patients with Covid-19 compared with healthy individuals. Perhaps more research is needed in the future to better prove this.
Ethical Considerations
Compliance with ethical guidelines
All ethical principles are considered in this article. The ethical principles observed in the article, such as the informed consent of the participants, the confidentiality of information, the permission of the participants to cancel their participation in the research.
Funding
This study is extracted from the research project of the first author in the Department of Sports Management and Biomechanics of Mohaghegh Ardabili University.
Authors' contributions
Authors contributed equally in preparing this article.
Conflict of interest
The authors declared no conflict of interest.
مقدمه
کروناویروس در سال 2019 (covid-19) برای اولینبار در جهان شیوع پیدا کرد. این ویروس در قالب یک بیماری حاد تنفسی در اواخر دسامبر 2019 در شهر ووهان چین کشف شد و درنهایت به سایر مناطق این کشور و همچنین سایر کشورهای جهان گسترش یافت [1]. این بیماری هم به انسان و هم به حیوان سرایت کرده و باعث بیماریهای تنفسی و آسیب به ریه میشود. انتقال این ویروس از انسان به انسان بسیار زیاد است [2]. علامت اولیه این ویروس ذاتالریه است و اخیراً به اختلال دستگاه گوارش نیز اشاره شده است [3]. علائم دیگر این ویروس شبیه به سرماخورگی و آنفلوانزاست و علامتهایی مثل آبریزش بینی، سردرد، سرفه، تب، تنگی نفس، لرزش و درد بدن را میتواند داشته باشد. طبق آمار دادهشده از سوی سازمان بهداشت جهانی، از ابتدای شیوع این ویروس تا 2 می 2020 تعداد 229.971 نفر در کل جهان توسط این ویروس جان خود را از دست دادهاند که در ایران این آمار به 6091 نفر میرسد [4]. به دنبال مرگومیر زیاد در اثر این بیماری، به منظور جلوگیری از شیوع این ویروس با کنترل تردد افراد و تجمعات از قبیل حضور در مجموعههای ورزشی سعی در کاهش مبتلایان به این بیماری شد که این امر سبب تغییر سبک زندگی افراد و بیتحرکی آنان شده است [5]. یافتههای تحقیقات گذشته حاکی از آن است که در جهت جلوگیری از ابتلا به کرونا فرد مجبور به کاهش دادن فعالیتهای حرکتی و همچین استفاده افراطی از انواع ویتامینهاست که این موارد سبب بروز مشکلات بسیاری از جمله مشکلات جسمانی، رفتاری و روانشناختی گستردهای میشود [8-6]. دانستن شیوههای انتقال این ویروس به کنترل آن کمک زیادی خواهد کرد. شیوههای انتقال این ویروس به طور دقیق مشخص نیست، ولی به صورت کلی میتوان گفت ویروسهای تنفسی از راه قطرات ریز موجود در عطسه یا سرفه و لمس اجسام آلوده منتقل میشوند [9]. با رعایت فاصلهگذاری اجتماعی و دورکاری، خیلی از افراد از تحرک جسمانی و دریافت برنامه تمرینی محروم ماندهاند. این امر سبب آتروفی عضلانی شده که میتواند تأثیر بسزایی در کاهش قدرت اندام تحتانی و تعادل پویا داشته باشد. علاوه بر این، در اثر مبتلا شدن به این بیماری ضعف عمومی بدن احتمالاً میتواند باعث کاهش فاکتورهای آمادگی جسمانی بهویژه تعادل و قدرت عضلانی در فرد شود. با این حال، این موضوع تا کنون به لحاظ علمی مورد ارزیابی قرار نگرفته است.
تعادل، لازمه عملکرد بهینه فعالیتهای حرکتی است. حفظ تعادل بدن ما به کارکرد درست عضلات بستگی دارد؛ چرا که عضلات توسط مفاصل در حفظ تعادل بدن نقش دارند و از جمله عضلاتی که در حفظ تعادل بدن نقش اساسی ایفا میکنند، عضلاتی هستند که بر مفصل تنه، ران، زانو و مچ پا عمل میکنند و قدرت عضلانی این دسته از عضلات میتواند بر تعادل فرد نیز تأثیر داشته باشد [10]. در برخی از مطالعات پیشین با قیاس کنترل تعادل در راستای قدامی خلفی با راستای جانبی داخلی میتوان گفت کنترل تعادل در راستای جانبی داخلی بیشتر در ران و تنه صورت میگیرد و به میزان کمتری در مچ پا رخ میدهد [12 ،11]. جهت کنترل تعادل در صفحه فرونتال، برای حفظ پاسچر بدن در هنگام اعمال بار و عدم اعمال بار، عضلات آبداکتور ران (کشنده پهن نیام و سرینی میانی) و گروه عضلات اداکتور ران در دو پا فعال میشوند و نیاز کمتری به فعالیت سایر عضلات است [14 ،13]. از جمله آزمونهایی که برای سنجش تعادل پویا مورد استفاده قرار میگیرد آزمون ستاره است که تعادل پویا را در هشت سطح حرکتی مورد بررسی قرار میدهد. در آزمون نامبرده فاصله دستیابی کمتر نشاندهنده حفظ وضعیت بدن در سطح ضعیف است [18-15 ،13]. این آزمون به دلیل مزیتهایی مانند راحتی در اجرا و کمهزینه بودن، در بسیاری از تحقیقات مورد استفاده قرار میگیرد [18]. عضلات چهارسر ران و همسترینگ به ترتیب وظیفه باز شدن و خم شدن مفصل زانو را بر عهده دارند و در اکثر فعالیتهای روزانه یا فعالیتهای ورزشی نقش اساسی ایفا میکنند. خستگی این دو عضله طی حرکات مکرر روزانه میتواند تأثیر زیادی در عملکرد حرکتی داشته باشد [19]. به عنوان مثال، بر اثر خستگی عضله چهارسر، تعادل فرد تحت تأثیر قرار گرفته و سبب افتادن فرد میشود [20]. در پژوهشهای پیشین بیان شده است که کم شدن قدرت عضلات همسترینگ و بالا رفتن زمان رسیدن به اوج گشتاور این عضله یا عدم شتابگیری همزمان عضلات همسترینگ و چهارسر میتواند از عوامل احتمالی ابتلا به آسیبهای رباط صلیبی قدامی باشد. ثبات دینامیکی مفصل زانو بستگی به نسبت مناسبی از قدرتهای عضلات همسترینگ و چهارسر ران دارد [21]. بر اساس تحقیقات قبل میتوان گفت نقص در تعادل فرد باعث میشود راه رفتن فرد مختل شده و سقوطهای متوالی باعث شکستگی در اندام یا حتی سبب مرگ ناگهانی فرد شود [22]. با وجود این تا کنون هیچ مطالعهای به مقایسه مقادیر تعادل پویا و همچنین قدرت عضلات همسترینگ و چهارسر در افراد مبتلا به کووید-19 در مقایسه با افراد سالم نپرداخته است. بنابراین هدف از پژوهش حاضر مقایسه تعادل پویا و قدرت عضلات چهارسر رانی و همسترینگ در افراد مبتلا به کووید-19 در مقایسه با همسالان سالم بود.
مواد و روشها
پژوهش حاضر از نوع مقطعی و عرضی است. جامعه آماری پژوهش را مردان مبتلا به کووید-19 در شهرستان اردبیل که بیش از یک ماه از زمان بهبودی و دوره انتقال آنها گذشته بود (حداقل دو ماه از زمان ابتلا) تشکیل داد. مطالعه حاضر در زمستان سال 1399 در شهر اردبیل انجام شد. معیار ورود افراد به مطالعه، وجود نشانههای بیماری کرونا و تشخیص و توصیه پزشک بود. از بین جامعه آماری 15 مرد مبتلا به کووید-19 (با میانگین سنی 9/1±24/6 سال، شاخص توده بدن 5/2±28/1 کیلوگرم بر متر مربع) و 15 مرد سالم (با میانگین سنی 8/0±23/2 سال، شاخص توده بدن 1/9±27/4 کیلوگرم بر متر مربع) به صورت در دسترس به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. آزمودنیها در دوره بیماری، قرنطینه خانگی داشتند. سایر معیارهای ورود به پژوهش شامل نداشتن قطع عضو یا اختلالات عصبی و ارتوپدی ناشی از سایر بیماریها، نداشتن ناهنجاری در ناحیه اندام تحتاتی و عدم سابقه عمل جراحی در ناحیه اندام تحتانی و تنه بود. شرکتکنندگان فرمهای مربوط به پرسشنامه تندرستی، میزان فعالیت جسمانی روزانه و رضایتنامه آگاهانه را تکمیل و تأیید کردند [23]. افراد شرکتکننده در پژوهش قبل از ابتلا به بیماری به لحاظ انجام فعالیت فیزیکی منظم، غیرفعال بودند.
پیش از شروع آزمون، تمام نکات بهداشتی از جمله استفاده از دو ماسک، استفاده از شیلد، فاصلهگذاری فیزیکی مناسب و الکل زدن به تمامی ابزارهای مورد استفاده در پژوهش رعایت شد. همچنین قبل از شروع آزمون، اطلاعاتی در مورد هدف پژوهش و نحوه آزمون به شرکتکنندگان داده شد تا با آگاهی و رضایت کامل در تحقیق شرکت کنند. ابتدا اطلاعات فردی و عمومی آزموندهندگان ثبت شد. سپس قبل از هر اندازهگیری روش و وضعیت اندازهگیری و آزمون مورد نظر برای افراد توضیح داده شد. ترتیب و نحوه انجام آزمونها به این شکل بود که در ابتدا غربالگری انجام گرفت (غربالگری توسط چشم صورت گرفت و افرادی که دارای ناهنجاری واضح بودند، از مطالعه حذف شدند)، سپس طول پای حقیقی، وزن و قد آزمودنیها با استفاده از متر نواری، ترازو و قدسنج که روی دیوار ثابت شده بود، اندازهگیری شد. برای تعیین پای برتر از روشهای زیر استفاده شد:
1. از آزمودنی خواسته شد تا با شدت متوسط ولی با حداکثر دقت توپ فوتبال را به سمت دروازهای به طول یک متر که در فاصله 10 متری قرار داشت شوت کند، پایی که به توپ ضربه میزند پای برتر است؛ 2. پرسیدن از خود فرد.
بعد از این مراحل، آزمودنیها به مدت 5 دقیقه بدن خود را گرم کردند و حرکات کششی انجام دادند. بعد از گرم کردن، آزمونهای عملکردی تعادل ستاره و سنجش قدرت توسط دینامومتر انجام شد. به این ترتیب که ابتدا تست ستاره و سپس سنجش قدرت صورت میگرفت. در آزمون تعادل ستاره برای برآورد توانایی حفظ تعادل پویای آزمودنیها از فاصله دستیابی در هشت جهت قدامی، قدامی جانبی، قدامی میانی، جانبی، میانی، خلفی، جانبی و خلفی-میانی استفاده شد. هشت جهت با استفاده از خطوطی که روی زمین رسم شده بود و با زاویه 45 درجه نسبت به یکدیگر قرار میگرفت. یک آزمونگر نحوه اجرای آزمون عملکردی ستاره را به طور کامل برای آزمودنیها توضیح داد. پس از توضیحات لازم راجع به آزمون توسط آزمونگر، هر آزمودنی شش بار این آزمون را تمرین کرد تا روش اجرای آزمون را فرا گیرد [13]. پای برتر آزمودنی تعیین شد تا در صورتی که پای راست پای برتر آزمودنی باشد، آزمون در خلاف جهت عقربههای ساعت و اگر پای چپ پای برتر باشد، آزمون در جهت عقربههای ساعت انجام شود. برای اجرای عمل دستیابی در این آزمون، پای برتر آزمودنی در مرکز تلاقی خطوط ترسیمشده توسط محقق قرار میگرفت و آزمودنی با پای غیربرتر عمل دستیابی را تا حد ممکن، با انتهاییترین قسمت پا و با کنترل و به آرامی تا جایی که خطا نکند، انجام میداد و به حالت طبیعی روی دو پا برمیگشت. هر آزمودنی هریک از جهتها را سه بار انجام میداد و بین هربار 3 ثانیه استراحت داده میشد [13]. سپس فاصله دستیابی در هر سه بار تلاش محاسبه و بر حسب درصدی از طول پا برای همه جهتها بیان میشد. دستیابیها در صورتی مورد قبول واقع نمیشود که پای دستیابی خط را لمس نکند، وزن روی پای دستیابی حمل شود، پای تکیهگاه از مرکز دایره بلند شود یا اینکه تعادل در هر نقطه از دستیابی مختل شود. برای سنجش قدرت اکستنسورهای زانو، دینامومتر (دارای روایی و پایایی به ترتیب برابر 88/0 و 91/0) در دست فرد بود و در حالی که فرد در حالت اسکات با زاویه زانوی 90 درجه و فلکشن حدود 30 درجهای تنه بود، با فیکس نگه داشتن تنه و ایجاد اکستنشن در زانو سعی در بلند شدن میکرد. برای سنجش قدرت عضلات اکستنسور ران نیز فرد در حالت ایستاده از وضعیتی که وزن روی یک پا قرار داشت (پای دیگر در کنار این پا بود) سعی در ایجاد اکستنشن ران با زانوی صاف میکرد. تمام آزمونها برای همگی آزمودنیها توسط یک نفر متخصص در این زمینه انجام شد. تجزیه و تحلیلهای آماری به وسیله نرمافزار SPSS نسخه 22 صورت پذیرفت. جهت مقایسه آماری دو گروه، از آزمون تی مستقل و جهت محاسبه مقادیر اندازه اثر از رابطه کوهنز d استفاده شد. سطح معنیداری برابر 0/05 در نظر گرفته شد.
یافتهها
نتایج نشان داد مقادیر تعادل پویا در راستای خارجی (d=2/00 و P=0/001)، داخلی (d=3/00 و P=0/001) و خلفی داخلی (d=2/66 و P=0/001) در گروه مبتلا به کووید-19 نسبت به گروه سالم به طور معنیداری کمتر بود، اما مقادیر تعادل پویا در راستای قدامی خارجی، قدامی داخلی، خلفی و خلفی خارجی بین این دو گروه تفاوت معنیداری نداشت (جدول شماره 1).
بر اساس نتایج، اختلاف مقادیر قدرت عضلات پایینتنه (همسترینگ و چهارسرران) در افراد سالم در مقایسه با افراد مبتلا به کووید-19 معنیدار نبود و مقادیر قدرت عضلات در افراد مبتلا به کووید-19 در مقایسه با افراد سالم مشابه بود (جدول شماره 2).
بحث
هدف از انجام این تحقیق مقایسه قدرت عضلات همسترینگ، چهارسر ران و تعادل در افراد سالم و افراد دارای کووید-19 بود. یافتهها نشان داد مقادیر تعادل پویا در راستای خارجی، داخلی و خلفی داخلی در گروه مبتلا به کووید-19 نسبت به گروه سالم به طور معنیداری کمتر است. در برخی از مطالعات پیشین با قیاس کنترل تعادل در راستای قدامی خلفی با راستای جانبی داخلی میتوان گفت کنترل تعادل در راستای جانبی داخلی بیشتر در ران و تنه صورت میگیرد و به میزان کمتری در مچ پا رخ میدهد [12 ،11]. جهت کنترل تعادل در صفحه فرونتال، برای حفظ پاسچر بدن در هنگام اعمال بار و عدم اعمال بار، عضلات آبداکتور ران (کشنده پهن نیام و سرینی میانی) و گروه عضلات اداکتور ران در دو پا فعال میشوند و نیاز کمتری به فعالیت سایر عضلات است [14 ،13].
یافتهها نشان داد اختلاف مقادیر تعادل پویا در راستای قدامی خارجی، قدامی داخلی، خلفی و خلفی خارجی بین این دو گروه معنیدار نیست. همچنین مقادیر قدرت عضلات پایینتنه (همسترینگ و چهارسرران) در افراد سالم در مقایسه با افراد مبتلا به کووید-19 تفاوت معنیداری نداشت. طبق یافتههای پژوهش حاضر میتوان گفت افراد دارای کووید-19 در حفظ تعادل و ثبات، با افراد سالم اختلاف عملکردی دارند و این اختلال عمدتاَ در صفحه فرونتال است. در پژوهش حاضر قدرت عضلات آبداکتور و آداکتور ران و همچنین فعالیت الکتریکی این عضلات مورد ارزیابی قرار نگرفته است. به همین دلیل به طور قطع نمیتوان بیان کرد که آیا این ضعف تعادل پویا در صفحه فرونتال ناشی از ضعف این عضلات است یا از تغییر الگوی فعالیت عضلانی در این افراد ناشی میشود. بنابراین مطالعات بیشتر در این زمینه توصیه میشود.
کاهش در کارایی سیستمهای حسی ممکن است منجر به کمبود تعادل در فرد شود. با شروع بیماری به دلیل افت کارایی سیستم حسی بینایی، وستیبولار و حسی عمقی احتمال اختلال در تعادل وجود دارد که احتمال افتادن فرد را بیشتر میکند [27-24]. برای پیشگیری از مشکلات تعادلی میتوانیم از راهکارهای متعدد استفاده کنیم که از جمله اینها میتوان به تقویت سیستم حسی عمقی مفاصل اشاره کرد [30-28]. از آنجایی که در افراد مبتلا به کووید-19 ضعف تعادل پویا عمدتاً در صفحه فرونتال بوده است، توصیه میشود تقویت سیستم حسی عمقی که بیشتر در عملکرد بدن در این صفحه حرکتی ایفای نقش میکند مورد تأکید قرار گیرد. با توجه به اینکه عضلات اندام تحتانی در حفظ و تعادل فرد نقش اساسی ایفا میکنند، تقویت این گروههای عضلانی میتواند باعث بهتر شدن تعادل شود. طی تحقیقات انجامشده، تقویت این عضلات توسط تمرینات روی سطوح ناپایدار سبب تقویت بهتر عضلات عمقی نسبت به تمرینات روی سطوح پایدار میشود. هنگامی که ثبات فرد دچار اختلال شده و سبب ناپایداری فرد شود، عضلات بیشتری برای کنترل فرد فعالیت میکنند و درنهایت با فعال شدن تعداد بیشتر عضلات، موجبات بهتر شدن تعادل حسی عمقی، کنترل عصبی عضلانی، پایداری مفصل و افزایش فیبرهای عضلانی و قدرت فراهم میشود. برخی از تمرینهای تعادلی میتوانند سبب فعال شدن بعضی از بخشهای ساقه مغز، سیستم دهلیزی و مخچه شوند که باعث حفظ ثبات بدن و قامت فرد میشود. ریچاردسون و همکاران در تحقیقی اعلام کردند که اجرای تمرینات ورزشی میتواند سبب تقویت قدرت عضلات اندام تحتانی و درنتیجه بهبود تعادل فرد شود [31]. با توجه به نتایج پژوهش حاضر تقویت قدرت عضلات کنترلکننده حرکات اندام تحتانی در صفحه فرونتال در افراد مبتلا به کووید-19 از اهمیت بالایی برخوردار است.
نتیجهگیری
بهطورکلی، تعادل افراد مبتلا به کووید-19 نسبت به گروه سالم به طور معنیداری کمتر بود که کم شدن تعادل در اثر این بیماری میتواند خطر آسیب در افراد جامعه را افزایش دهد. قدرت عضلات اندام تحتانی در افراد مبتلا به کووید-19 در مقایسه با افراد سالم اختلاف معنیداری نداشت. تحقیقات بیشتر در آینده در اثبات هرچه بهتر این موضوع نیاز است.
پژوهش حاضر دارای محدودیتهایی بود که از آن جمله میتوان به انتخاب بیماران مبتلا به کووید-19 تنها از بین کسانی که نشانههای ظاهری این بیماری را تجربه کرده بودند اشاره کرد. انجام مطالعه مشابه روی افرادی که تست pcr مثبت داشتهاند یا درگیری ریه با بیماری در آنها توسط گرفتن تصاویر ثابت شده باشد احتمالاً نتایج دقیقتری را حاصل خواهد کرد. از سوی دیگر پژوهش حاضر تنها روی مردان انجام شد، بنابراین امکان تعمیم نتایج به زنان مبتلا به کرونا با توجه به نتایج این پژوهش وجود ندارد. از سوی دیگر اثبات هرچه بهتر نتایج این پژوهش نیاز به انجام مطالعات بیشتر در این زمینه با استفاده از تعداد نمونههای بیشتر دارد. همچنین در پژوهش حاضر قدرت عضلات مچ پا و عضلات آبداکتور و آداکتور ران مورد ارزیابی قرار نگرفت. ارزیابی قدرت این عضلات میتواند اطلاعات جامعی را در این زمینه در اختیار محققین قرار دهد. به علاوه بررسی اثرات تداخلات درمانی میتواند در بهبود متغیرهای مکانیکی در این افراد مؤثر باشد [34-32].
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
اصول اخلاقی تماماً در این مقاله رعایت شده است. شرکت کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکتکنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن ها محرمانه نگه داشته شد.
حامی مالی
این مطالعه از طرح پژوهشی نویسنده اول در گروه مدیریت و بیومکانیک ورزشی دانشگاه محقق اردبیلی استخراج شده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخشهای پژوهش حاضر مشارکت داشتهاند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
References