بررسی ارتباط عوامل فیزیکی و معماری فضاهای آموزشی درمانی توان‌بخشی با کیفیت خدمات توان‌بخشی در کودکان با اختلال اوتیسم از دیدگاه کاردرمانگران و والدین آن‌ها

Introduction
Autism is a common disorder among children. Physical and architectural factors of medical centers may affect the quality of rehabilitation. To adapt to this environment, the perspectives of parents and therapists have been used to best fit the child’s needs. The environment of the medical centers is one of the factors that affect the job satisfaction of occupational therapists, who play an influential role in enhancing the therapy of this disorder. This study aims to investigate the effect of physical and architectural factors of educational care spaces on autism rehabilitation from the perspective of occupational therapists and parents of children with autism. The results of this study can be a platform for the standardization of educational care centers related to people with autism.
Materials and Methods
The present descriptive-observational research was cross-sectional. According to the objectives of the study, three questionnaires were employed. First, the minnesota standard questionnaire (MSQ) was used to assess employees’ job satisfaction and obtain occupational therapists’ views on physical space, interior architecture, and standard facilities of educational care space. Second, the standard sensory profile questionnaire 2 (short form) was employed to determine the sensory function pattern of autistic children aged 3 to 14 years. In the end, a researcher-made questionnaire of architecture quality assessment was used to evaluate the quality of physical space architecture, interior architecture, and standard facilities of educational care spaces. In this cross-sectional study, 32 occupational therapists from the university and hospital treatment centers, welfare centers, private clinics, and governmental rehabilitation centers were asked to answer the architectural and Minnesota quality assessment questionnaires, and 50 parents of children with autism were included to answer the Sensory Profile Questionnaire as the responding available sample group. The Pearson correlation coefficient was used to examine the relationship between educational space variables and job satisfaction, as well as the relationship between children’s sensory function patterns with autism and the quality of physical space architecture, interior architecture, and standard facilities of educational space.

Results
There were weak to strong correlations among the studied variables in all groups. Estimating regression equations showed that some variables had a stronger impact on the dependent variable, i.e., “improving the quality of rehabilitation of children with autism” in the standardization of educational spaces. So, these factors should be highly considered in standardizing educational care centers for children with autism. Findings from the study population showed significant relationships between the variables studied in the groups of sensation seeking, sensation avoiding, sensation sensitive, and sensation register (from the analysis of sensory profile) and improving the quality of rehabilitation of children with autism (P<0.05).
Conclusion
According to the findings of this study, job satisfaction, physical factors, sensory processing, and assessing the quality of architecture in the design of educational care spaces of rehabilitation centers for children with autism are of particular significance. Utilizing the factors studied in this study will not only positively affect the treatment process of these patients, but it will also increase the job satisfaction of occupational therapists working in rehabilitation centers for autism. Therefore, according to the results of the present study, it is suggested that architects and building designers use up-to-date and modern appliances such as chiller-duct split and floor heating, suitable openings in window design and placement, and thermal insulation, double-walled walls, and thermal break windows in the designs related to rehabilitation centers, especially rehabilitation centers for children with autism, to improve the ventilation performance of appropriate and standard heating and cooling appliances. In addition, it is recommended to use double-glazed windows, suitable sound insulation in walls, floors, and ceilings, double walls with a thickness of more than 20 cm, and double-walled floor-to-ceiling partitions to reduce noise pollution. To enhance the quality of natural and artificial light, it is recommended to use large windows, thick curtains, smart lighting and curtains, transparent glass, expansive and regular ceiling lights, linear or single lights outside the wall or ceiling, and also emergency lighting in case of a power outage. Also, the findings related to the effect of environmental architecture on the therapy of children with autism spectrum disorder showed that the difference between the 4-factor patterns of sensory processing in the two groups of “appropriate and inappropriate therapeutic environments” is significant. Therefore, using the research outcomes as a by-product, it can be stated that interior architectural design will be very influential in creating a space for children based on their mental condition. Because the subject of this study is one of the unexplored topics in the field of children with autism, additional future studies are recommended. Other results of this study show that the factors of the physical and managerial group (architectural quality and job satisfaction) of medical environments and sensory processing patterns of children with autism are significantly effective in enhancing the quality of rehabilitation services, especially occupational therapy. These factors also have an increasing interaction effect on each other at different levels (mild to severe). The findings of this study provided additional insights into the architectural role of the environment in educational care centers for children with autism. Therefore, the outcomes of this research can be used to standardize educational care spaces and develop a relevant national standard.

Ethical Considerations
Compliance with ethical guidelines
This article did not contain any human or animal samples. Due to the lack of drugs in the treatment of autism, there was no need for a code of ethics.

Funding
This article was adapted from the dissertation of Negin Irani, which was conducted under the supervision of Cyrus Bavar and the consultation of Navid Mirzakhani, Department of Architecture, Islamic Azad University, Saveh Branch and No funding was received from any funding organizations in the public and governmental, commercial, non-profit, university, or research center sectors to conduct this research.

Authors' contributions
All authors equally contributed to preparing this article.

Conflict of interest
The authors declared no conflict of interest.

​​​​​​​Acknowledgments
The authors thank all study participants and authorities of selected centers for their sincere cooperation.

مقدمه 
اختلال طیف اوتیسم نوعی اختلال رشد عصبی است که با نقص مداوم در ارتباط و تعاملات اجتماعی دو جانبه و الگوها، علایق، رفتارها و فعالیت‌های تکراری و محدود همراه است. به‌عبارت دیگر، اختلال طیف اوتیسم شرایطی مادام‌العمر است که با مشکلات فراگیر در روابط متقابل اجتماعی و ارتباطات، رفتارهای کلیشه‌ای و علایق محدود مشخص می‌شود [1].محققان در پژوهش‌های اخیر درباره شیوع اختلال طیف اوتیسم، به این نتیجه رسیده‌اند که بهترین برآورد برای شیوع این اختلال، بین 0/7 تا 1 درصد است [2 ,3]. 
در مورد درمان این اختلال، روش درمان قطعی برای آن معرفی نشده ‌است، اما طبق تحقیقات انجام‌شده از میان روش‌های درمانی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و یا ترکیبی از آن‌ها توانسته‌اند بهبودی بیشتری در این کودکان به ‌وجود آورند [4]. در این میان نمی‌توان از نقش هنر و معماری در طراحی‌های سازگار با شرایط مبتلایان به این اختلال غافل شد. هنردرمانی، زمینه‌ای روان و در حال رشد است. اگرچه می‌تواند بیمار را در روش‌های مختلف ادراکی، شناختی، جنبه‌های عاطفی، جسمی، اجتماعی و روانی از طریق هنردرمانی درگیر کند. هنردرمانی در مراکز توان‌بخشی می‌تواند شامل مجموعه‌ای از موضوعات ازجمله موضوعات مربوط به سلامت جسمی و کلامی و مهارت‌های ارتباطی و مهارت‌های اجتماعی باشد که هریک فضای خاص خود را می‌طلبد [5]. باتوجه‌به پیچیدگی و جدی بودن اختلال طیف اوتیسم، درمان آن به برنامه مداخله جامع نیاز دارد. این برنامه مستلزم کار با خانواده، همسالان، مدارس و فرد مبتلا به این اختلال است. کودکان با اختلالات طیف اوتیسم به‌علت ناتوانی در پردازش اطلاعات دریافت‌شده از طریق احساساتشان، در درک محیط خود دچار مشکل هستند [6]. این کودکان زمان زیادی را در محیط‌های درمانی سپری می‌کنند، بنابراین فضاهای درمانی مناسب، در روند سلامت و یادگیری آنان، بسیار مؤثر خواهد ‌بود. 
هارکنس و همکاران در پژوهش خود به این نتیجه دست‌یافتند که عوامل محیطی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌هایی که بر رفتار کودکان به این اختلال مؤثر است، به‌خوبی بررسی نشده‌اند و بر این باورند که محیط کودک می‌تواند بر توسعه رفتارهای ناشی از اختلال تأثیر بگذارد، درحالی‌که استفاده از داروها به‌دلیل تأثیر سریع و مقرون به‌صرفه بودن رواج بیشتری دارد [7]. ازاین‌رو تا زمانی‌که استفاده از دارو برای حل مشکل کودک مقرون‌به‌صرفه و کارآمد به‌نظر می‌رسد، جامعه تمایلی به صرف منابع برای طراحی محیط‌های مناسبی که پاسخ‌گو به نیازهای رفتاری کودکان است، ندارد [8]. واضح است که خانه کودکان، محیط مدرسه، محیط اجتماعی و محیط درمانی آن‌ها می‌توانند تا حد زیادی متفاوت باشند، بنابراین ایده‌آل است قبل از این‌که داروها به‌عنوان برنامه درمانی معرفی شوند، سعی شود تمهیدات روانی اجتماعی مانند آموزش پدر و مادر و نیز ایجاد محیط‌های مناسب برای کودکان به‌منظور تعامل کودک با با محیط خود به ‌کار گرفته ‌شود [9].
اخیراً تحقیقات زیادی در ارتباط با پیوند معماری و اوتیسم و یا طراحی محیط‌های دوستدار اوتیسم انجام شده ‌است که نشان می‌دهد معماری مناسب می‌تواند در بهبود حالات کودکان با اختلالات طیف اوتیسم مؤثر باشد [10]. سلامتی جسمانی و روانی این کودکان، مرهون محیطی است که رفتار را در چارچوبی بهنجار و در قالبی طبیعی و خودجوش، سازماندهی کند. محیط، فضاهای طبیعی و مصنوع را شامل می‌شود و معماران به‌عنوان طراحان محیط، نیازمند آگاهی‌های لازم جهت شناخت تأثیر محیط‌های طبیعی و مصنوع بر این کودکان هستند. بررسی مجموعه مطالعات انجام‌شده درباره ارتباط متقابل اوتیسم و معماری، نشان می‌دهد که در کشور‌های مختلف جهان، پیشرفت‌های چشمگیری درزمینه طراحی و ایجاد فضاهای آموزشی مناسب کودکان با اختلالات طیف اوتیسم، صورت گرفته است و عواملی نظیر وضعیت آکوستیک فضا، وضعیت نور، تناسبات ارتفاعی، کنترل و امنیت، بافت و مصالح، رنگ و غیره باید متناسب با نیازهای کودکان مبتلا، طراحی شود. برای مثال، در پژوهش بیاور و همکاران مشخص شد که با استفاده از دیوارهایی به شکل منحنی، در حرکت کودکانی که دارای اختلال در پردازش بصری و درک فضایی هستند، مؤثر خواهد بود. [11]. 
از طرف دیگر، باتوجه‌به اینکه قسمت مهمی از درمان کودکان با اختلال اوتیسم، رفع نیازهای حسی آن‌ها است و این امر از طریق مداخله و طبق محیط (رژیم حسی) امکان‌پذیر است؛ لازم است محیط کلینیک با نیازهای واقعی کودکان مرتبط باشد. به همین علت برای تطبیق محیط در این تحقیق از 2 دیدگاه والدین و درمانگران استفاده شده است تا بهترین هم‌خوانی را با نیازهای کودک داشته باشد. یکی از عواملی که بر رضایت شغلی کاردرمانگران به‌عنوان کسانی‌که در بهبودی درمان این اختلال نقش مؤثری دارند، محیط مراکز درمانی است. لیکن بررسی‌های مربوط به نقش معماری در توان‌بخشی اوتیسم چه در داخل کشور و چه به‌صورت برون‌مرزی بسیار محدود بوده است و در عمل نیز بررسی‌های میدانی در ایران نشان می‌دهند که غالب مراکز درمانی کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم از تغییر کاربری دیگر فضاها چون خانه‌های مسکونی و با اضافه کردن چند دیوار موقت به فضا شکل یافته‌اند.
هدف از این پژوهش بررسی نقش معماری فضاهای توان‌بخشی در بهبود روند درمانی مبتلا به اختلال طیف اوتیسم و همچنین افزایش رضایت شغلی کادر درمانگر می‌باشد [12-14]. ازاین‌رو این پژوهش در جهت پاسخ‌گویی به سؤالات زیر شکل گرفته ‌است:
فاکتورهای مؤثر بر بهبود کیفیت خدمات در مراکز درمانی-آموزشی توا‌ن‌بخشی کودکان با اختلال اوتیسم کدامند؟
ارتباط میان فاکتورهای مؤثر چیست (اثر برهم افزایی)؟
آیا بهبود در وضعیت فضاهای درمانی آموزشی مراکز توان‌بخشی کودکان با اختلال اوتیسم (نسبت به وضعیت فعلی) «از طریق استانداردسازی معماری فضا» می‌تواند موجب بهبود در کیفیت توان‌بخشی کودکان با اختلال اوتیسم شود؟
منظور از انجام این تحقیق، ایجاد بستری برای تدوین استاندارد فضاسازی مراکز توان‌بخشی با اختلال طیف اوتیسم، از طریق شناسایی و بررسی ارتباطات متغیرهای مؤثر بر توان‌بخشی کودکان با اختلال اوتیسم از 3 دیدگاه کاردرمانگرها، والدین و سنجش کیفیت معماری می‌باشد (تصویر شماره 1).

مواد و روش‌ها 
پژوهش ‌مشاهده‌ای تحلیلی حاضر از نوع مقطعی بود. بدین منظور جهت انجام تحلیل‌های کمی از 3 پرسش‌نامه رضایت شغلی مینه‌سوتا، فرم کوتاه نی‌مرخ حسی و سنجش کیفیت معماری استفاده شد که در قسمت «ابزار های مورد استفاده» توضیح داده شده است. 
پس از دریافت مجوز لازم از دانشگاه به مراکز درمانی دانشگاهی و بیمارستانی و کلینیک‌های خصوصی کاردرمانی در سطح شهر مراجعه و از بین کاردرمانگران شاغل در این مراکز، 32 نفر از کاردرمانگران و 50 نفر از والدین کودکان با اختلال طیف اوتیسم، حاضر به شرکت در مطالعه پیش‌رو شدند. سپس پرسش‌نامه بین جامعه آماری توزیع و توسط ایشان تکمیل شده است. جهت رعایت ملاحظات اخلاقی، آزمودنی‌ها فرم رضایت‌نامه کتبی را به‌طور آگاهانه تکمیل کردند. فردی که از مطالعه مطلع نبود، پرسش‌نامه‌ها را جهت تکمیل به شرکت‌کنندگان ارائه کرد. شیوه جمع‌آوری داده‌ها غیر آزاردهنده بود و هیچ‌یک از آزمودنی‌ها به اجبار در پژوهش شرکت داده‌ نشدند. به آزمودنی‌ها این اطمینان داده ‌شد که اطلاعات شخصی آن‌ها به‌صورت محرمانه خواهد ‌‌ماند و درباره روش کار، چگونگی انجام و اهداف پژوهش توضیحات لازم به آن‌ها ارائه شد. به‌دلیل افزایش اطمینان پاسخ‌دهندگان به‌ویژه پرسنل کاردرمان، اسامی افراد پاسخ‌دهنده دریافت نشده است.
معیارهای ورود به مطالعه کودکان
 داشتن تشخیص اختلال طیف اتیسم از متخصص مغز و اعصاب کودکان، روان‌پزشک کودک، متخصص اطفال و یا فوق‌تخصص مغز و اعصاب کودکان، داشتن سن 3 تا 14 سال و دریافت خدمات توان‌بخشی به‌ویژه کاردرمانی از مراکز کاردرمانی بود. 
معیارهای ورود به مطالعه والدین
 داشتن رضایت آگاهانه جهت شرکت در مطالعه، داشتن حداقل یک فرزند 3 تا 14 ساله با اختلال طیف اتیسم، داشتن سابقه حضور در مراکز توان‌بخشی به‌ویژه مراکز کاردرمانی جهت دریافت خدمات برای کودکشان و داشتن سواد خواندن و نوشتن بود.
معیارهای ورود به مطالعه کاردرمانگران
 داشتن سابقه حداقل 1 سال کار درزمینه کاردرمانی ذهنی (کار با کودکان اتیسم)، اشتغال در یکی از مراکز توان‌بخشی به‌عنوان کاردرمانگر ذهنی و کار با کودکان با اختلال طیف اتیسم بود. 
در مطالعه حاضر جهت تکمیل پرسش‌نامه‌ها نمونه‌گیری به‌شیوه دردسترس انتخاب شدند و 32 نفر از کاردرمانگران مراکز درمانی دانشگاهی و بیمارستانی، مراکز بهزیستی، کلینیک‌های خصوصی، مراکز توان‌بخشی دولتی و 50 نفر از والدین کودکان با اختلال اوتیسم حاضر به همکاری در مطالعه شدند. 3 پرسشنامه در این مطالعه به کار رفته است:
قسمت اول: پرسش‌نامه مینه‌سوتا
قسمت اول جهت بررسی تأثیر محیط درمانی-آموزشی از دیدگاه کاردرمانگرها، جمعیت آماری شامل کل جامعه دانش‌آموختگان رشته کاردرمانی بودند که حداقل به مدت 1 سال به‌‌عنوان کاردرمانگر مشغول به خدمت در مراکز دولتی و خصوصی شهر تهران بودند. 
قسمت دوم: (پرسش‌نامه نیم‌رخ حسی)
در قسمت دوم جامعه موردمطالعه برای ارزیابی تأثیر کالبد محیط بر پردازش اطلاعات دریافت‌‌شده از محیط، کل کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم تحت درمان توان‌بخشی بودند. شناسایی این جامعه موردبررسی با مراجعه به مراکز درمانی دانشگاهی و بیمارستانی، مراکز بهزیستی، کلینیک‌های خصوصی، مراکز توان‌بخشی دولتی که دارای کاردرمانگر و بیماران مبتلا به اختلال طیف اوتیسم بودند، صورت گرفت. 
قسمت سوم: (پرسش‌نامه سنجش کیفیت معماری)
 در این قسمت از دیدگاه پرسنل کاردرمانگر کودکان اوتیسم، فاکتورهای کیفی معماری مختلف مورد بررسی قرار گرفت.
ابزارهای مورد استفاده و معیارهای ورودی
پرسش‌نامه رضایت شغلی مینه‌سوتا 
این پرسش‌نامه 1 فرم کوتاه 20 سؤالی و 1 فرم بلند 100 سؤالی دارد. در این پژوهش از فرم کوتاه آن که در سال 1977 بازنگری شده و شامل 19 گویه است، استفاده شده ‌است. بدین منظور از 19 سؤال مربوط به رضایت شغلی مینه‌سوتا استفاده شده است که به‌صورت گسترده برای سنجش رضایت در مشاغلی شامل کارخانه‌ها، کارهای تولیدی، مدیریت، آموزش، مشاغل مرتبط با سلامت مانند پرستاری و غیره استفاده می‌شود [15]. در مطالعه شریفی و نجار، اعتبار همسانی درونی عامل‌های درونی و بیرونی پرسش‌نامه رضایت شغلی مینه‌سوتا از طریق ضریب آلفای کرونباخ به‌ترتیب 0/970 برای 61 سؤال و 0/971 برای 37 سؤال به دست آمد. ضرایب اعتبار برای کل پرسش‌نامه رضایت شغلی مینه‌سوتا 0/983 محاسبه شد. روایی سازه پرسش‌نامه با استفاده از تحلیل عاملی بررسی شد و شاخص کایزر-مایر-اولکین برابر با 0/935 به دست آمد [15]. 
سؤالات این پرسش‌نامه در 2 بخش اصلی قرار گرفته‌اند:
 الف. سؤالات مربوط به رضایت شغلی کاردرمانگران (سؤالات 1-16 پرسش‌نامه)، 
 ب. سؤالات مربوط به عوامل فیزیکی و سنجش کیفیت معماری (سؤالات 17-19 پرسش‌نامه). 
فرم کوتاه پرسش‌نامه از 19 گویه و 6 خرده‌مقیاس نظام پرداخت (3 سؤال)، نوع شغل (4 سؤال)، فرصت‌های پیشرفت (3 سؤال)، شرایط سازمانی (2 سؤال)، سبک رهبری (4 سؤال) و شرایط فیزیکی (3 سؤال) تشکیل شده ‌است. نمره‌گذاری پرسش‌نامه براساس روش لیکرت انجام می‌شود. بدین ترتیب که «کاملاً ناراضی، 1 امتیاز»، «ناراضی، 2 امتیاز»، «نظری ندارم، 3 امتیاز»، «راضی‌ام، 4 امتیاز»، «کاملاً راضی‌ام، 5 امتیاز»، اختصاص داده می‌شود. امتیازات در محدوده بین 19 تا 95 محاسبه می‌شود. در کل نمره بالای 57 و بالاتر نشان‌دهنده درجه بالای رضایت و نمره 38 و پایین‌تر نشان‌دهنده سطح پایینی از رضایت است و نمرات بین 38 تا 57 نشان‌دهنده سطح متوسط رضایت شغلی است [15]. 
 فرم کوتاه نیم‌رخ حسی
این پرسش‌نامه یک ابزار اندازه‌گیری استاندارد‌شده برای سنجش توانایی‌های پردازش حسی کودکان است که دان در سال 2014 طراحی و تدوین کرده است. دارای 34 آیتم است و برای دامنه سنی 3 تا 14 مناسب است [14, 16, 17]. نمره‌گذاری پرسش‌نامه در طیف 6 درجه‌ای لیکرت (تقریباً همیشه، اغلب، گاهی اوقات، به‌ندرت، تقریباً هرگز و صدق نمی‌کند) است. 
عوامل مورد بررسی تحقیق در این پرسش‌نامه شامل پردازش حسی (14 سؤال)، پاسخ‌های رفتاری وابسته به پردازش حسی (20 سؤال) بوده‌اند. برای محاسبه پایایی این پرسش‌نامه از 2 روش تحلیل آماری یعنی همسانی درونی (ضرایب آلفای کرونباخ) و بازآزمایی استفاده‌ شد. ضریب آلفا برای بخش‌های مختلف این پرسش‌نامه در دامنه 0/79 تا 0/93 درصد قرار دارد. برای بررسی بازآزمایی این پرسش‌نامه پس از اجرای اول، اجرای دوم در فاصله زمانی بین 7 تا 21 روز انجام‌ شد. برای محاسبه پایایی از ضریب همبستگی درون‌رده‌ای استفاده‌ شد. این ضریب در دامنه‌ای از 0/93 تا 0/97 درصد قرار داشت و بیانگر ثبات بسیار خوب نمرات در اجرای اول و دوم بود [14، 18]. 
پرسش‌نامه سنجش کیفیت معماری 
در این پرسش‌نامه از 30 سؤال مربوط به کیفیت معماری فضاهای آموزشی و درمانی اوتیسم استفاده شده است. عوامل مورد بررسی در این پرسش‌نامه که به‌عنوان بخشی از معیارهای ورودی در نظر گرفته شده‌اند عبارت‌اند از: میزان نور طبیعی، کیفیت نور (طبیعی و مصنوعی) محیط آموزشی، دید و منظر داخل ساختمان به بیرون، آلودگی صوتی، آلودگی بصری، آلودگی هوا و بوی نامطبوع، رنگ در دیوار و سقف، پوشش کف فضای توان‌بخشی، مبلمان، ازدحام مراجعین، دسترسی مناسب، حرکت در راهروها و عملکرد، تهویه، فضای سبز، آتش‌سوزی یا زلزله، نمای بیرونی، معماری داخلی، مکان‌یابی و دسترسی به مرکز، نرده‌های پله ایمنی و ارتفاع، حدود و اندازه مساحت فضای کلاس گفتار درمانی، فضای توان‌بخشی، کاردرمان ذهنی، کلاس رفتار درمانی نسبت به ظرفیت مناسب، ابعاد میز و نیمکت، فضاهای خدماتی، تقسیم‌بندی کلاس‌ها با استفاده از پارتیشن، اتاق خلوت، دسترسی مناسب مخصوص معلولین جسمی حرکتی. 
پرسش‌نامه حاضر محقق‌ساخته بوده که روایی صوری و محتوایی آن به‌صورت کیفی مورد ارزیابی قرار گرفته است. روایی صوری و محتوایی از متوسط تا خوب ارزیابی شد. نتایج حاکی از روایی صوری و محتوایی مطلوب پرسش‌نامه می‌باشد. برای محاسبه پایایی این پرسش‌نامه از روش همسانی درونی (ضرایب آلفای کرونباخ) استفاده ‌شد. ضریب آلفا برای نمره کل این پرسش‌نامه 0/81 گزارش شد که ازنظر آماری در حد قابل قبول قرار دارد.
تحلیل آماری
داده‌ها وارد نسخه 23نرم‌افزار SPSS شد و به‌وسیله آماره‌های توصیفی تعداد و درصد، حداقل، حداکثر، میانگین و انحراف‌معیار به‌صورت جدول و نمودار دایره‌ای (سهمی) گزارش شد. جهت بررسی وضعیت نرمال بودن متغیرهای کمی از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف استفاده شد و با‌توجه‌به نرمال بودن داده‌ها (P>0/05) از آزمون ضریبب همبستگی پیرسون برای بررسی همبستگی 2 متغیر فضای آموزشی کودکان اوتیسم و رضایت شغلی استفاده شد. هدف این بود که مشخص شود افزایش (کاهش) برخی متغیرها چه تأثیری بر متغیرهای دیگر می‌گذارد. به‌عبارت دیگر، آیا اثر برهمکنشی بین متغیرها وجود دارد. مشخص کردن این موضوع می‌توان تأثیر زیادی بر تهیه استاندارد معماری فضای درمانی-آموزشی کودکان با اختلال اوتیسم با‌توجه‌به نیازهای خاص این قشر داشته باشد. همچنین امکان استفاده از آزمون تی مستقل برای مقایسه جست‌وجوی حسی، اجتناب حسی، حساسیت حسی و ثبت حسی کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم در 2 فضای آموزشی استاندارد و غیراستاندارد وجود داشت. با استفاده از معادلات رگرسیونی میزان تأثیر هریک از فاکتورهای مورد بررسی در بهبود کیفیت توان‌بخشی کودکان با اختلال اوتیسم ازطریق استانداردسازی فضاهای درمانی-آموزشی مراکز توان‌بخشی این کودکان بررسی خواهد شد.
یافته‌ها 
در مطالعه حاضر، 32 کاردرمانگر با میانگین سنی و انحراف‌معیار (4/71±40/5) (حداکثر=50، حداقل=32) مطالعه شرکت کردند. در این بین 20 نفرد از کاردرمانگران خانم و 12 نفر مرد بودند (جدول شماره 1).

علاوه‌براین در مطالعه حاضر نیز اطلاعات مربوط به 50 کودک با اختلال طیف اتیسم با میانگین سنی و انحراف‌معیار (3/33±8/26) (حداکثر=14، حداقل=3) شرکت کردند که در بین آن‌ها 39 کودک پسر و 11کودک دختر بودند (جدول شماره 2).

براساس نتایج به‌دست‌آمده در ارتباط با مناسب بودن یا مناسب نبودن فضای فیزیکی مراکز توان‌بخشی که در جدول شماره 3 ارائه شده است، فضای فیزیکی مربوط به مراکز توان‌بخشی کودکان اوتیسم از نگاه والدین کودکان با اختلال اتیسم 60 درصد (30 نفر) نامناسب و 40 درصد (20 نفر) مناسب می‌باشند.

جدول شماره 4، نتایج تحلیل توصیفی متغیرهای مورد بررسی پرسش‌نامه مینه‌سوتا را نشان می‌دهد.

طبق این جدول فاکتورهای لذت در کار، ارتباط بین مدیریت و کارکنان، فضای فیزیکی و میزان نور محیط و دکوراسیون و تجهیزات ازنظر امتیازدهی، امتیازی کمتر از متوسط طیف مورد بررسی (طیف لیکرت) را آورده‌اند که این موضوع بیان می‌کند که این فاکتورها ازجمله عوامل مسبب نارضایتی کاردرمانگرها از محیط درمانی- آموزشی کودکان اوتیسم بوده است.
همچنین فاکتورهای موردبررسی ایجاد فرصت‌ها در پیشرفت، مشکلات و تصمیم‌گیری، فضای فیزیکی و میزان نور محیط، دکوراسیون و تجهیزات و سرمایش و گرمایش محیطی دارای انحراف‌معیار زیادی بوده‌اند که بیانگر اختلاف ‌نظر زیاد در بین پاسخ‌دهندگان می‌باشد.
نتایج تحلیل توصیفی متغیرهای حسی و رفتاری مربوط به کودکان اختلال اوتیسم که توسط والدین آن‌ها مورد بررسی قرار گرفت در جدول شماره 5 ارائه شده است.

در این جدول هرچه امتیاز یک متغیر بالاتر باشد، بیانگر آنست که متوسط کودکان جامعه آماری مورد بررسی نسبت به آن متغیر حساس‌تر بوده و یا واکنش رفتاری شدیدتری داشته است. بنابراین آن متغیر از اهمیت بیشتری در طراحی استاندارد فضای آموزشی-درمانی اوتیسم برخوردار خواهد بود. در جدول شماره 5 عواملی که با رنگ قرمز در ستون میانگین مشخص شده‌اند، از اهمیت بیشتری نسبت به سایر عوامل برخوردارند. 
نتایج تحلیل توصیفی مربوط به پرسش‌نامه سنجش کیفیت معماری در جدول شماره 6 نشان داده شده است که در این جدول، فاکتورهای آلودگی صوتی در محیط آموزشی، بوی نامطبوع در داخل محیط، عناصر آسیب‌رسانی:گوشه تیز و ستون تیز، ایمنی و مقاومت ساختمان در برابر زلزله و نماد یا سمبل در فرم معماری ساختمان ازنظر پاسخ‌دهندگان در وضعیت مناسبی به سر نمی‌برند و بنابراین در طراحی فضاهای استاندارد باید موردتوجه ویژه قرار بگیرند.

بررسی وضعیت نرمال بودن متغیرها
 مقادیر آزمون کولموگروف-اسمیرنوف مربوط به متغیرهای پژوهش در پرسش‌نامه‌های رضایت شغلی، نیم‌رخ حسی 2 و سنجش کیفیت معماری فضای آموزشی اوتیسم نشان داد تمامی متغیرها از توزیع نرمال برخوردارند (0/05<P).
همبستگی بین متغیرها
نتایج جدول شماره 7 نشان می‌دهد که درخصوص متغیرهای رضایت شغلی کاردرمانگرها، بین متغیرها ارتباط معنایی همبستگی وجود دارد.

همان‌طورکه ممکن است تمامی ارتباطات از نوع همبستگی مستقیم گزارش شده باشند؛ یعنی افزایش یک متغیر باعث افزایش متغیر وابسته دیگر می‌شود و کاهش آن موجب کاهش دیگری. این بدان معناست که وجود برخی عوامل مانند حقوق و مزایا (Q1) و صداقت و اعتماد متقابل (Q12) می‌تواند تأثیر بسیار زیادی بر افزایش یا کاهش رضایت شغلی کاردرمانگرها داشته باشد. تمامی ارتباطات همبستگی در جدول شماره 8 نشان داده شده‌اند.

نتایج جدول شماره 9 نشان می‌دهد که درخصوص متغیرهای سنجش کیفیت معماری، بین متغیرها ارتباط معنایی همبستگی وجود دارد، لیکن در این جدول، برخی عوامل دارای ارتباط همبستگی منفی نیز گزارش شده‌اند که در طراحی استاندارد فضاهای درمانی-آموزشی می‌بایست تعادل بین آن‌ها در نظر گرفته شود (مانند فاکتورهای 5 و 20).

در این قسمت نیز اکثر ارتباطات از نوع همبستگی مثبت گزارش شده‌اند. تمامی ارتباطات همبستگی عوامل سنجش کیفیت معماری در جدول شماره 7 گزارش شده‌اند. 
نتایج جدول شماره 8 نشان می‌دهد که درخصوص متغیرهای نیم‌رخ حسی مربوط به کودکان اوتیسم، بین متغیرها ارتباط معنایی همبستگی مثبت وجود دارد، یعنی وجود 2 عامل با هم می‌تواند سبب افزایش ارتباط حسی، رفتاری کودک شود و یا بالعکس تأثیر منفی بر آن داشته باشد. میزان تأثیرات ارتباطات فاکتورهای مورد پرسش از دیدگاه والدین زیاد نبوده و در بالاترین حالت 0/356 (مربوط به فاکتورهای 1 و 10) است. تمامی ارتباطات همبستگی عوامل نیم‌رخ حسی در جدول شماره 9 گزارش شده‌اند. 
در این قسمت باتوجه‌به نتایج حاصله از جامعه آماری، از دیدگاه معادلات آماری به بررسی این فرضیه که استاندارسازی محیط درمانی کودکان اوتیسم با تأثیر در پردازش حسی آن‌ها در درمان این بیماران مؤثر است، پرداخته شده است (جدول شماره 10).

باتوجه‌به تفاوت میانگین و مقادیر سطح معناداری که در سطح 0/05 افزایش معنادار است، می‌توان نتیجه گرفت که طراحی فضاهای تخصصی استاندارد درمانی اوتیسم و با درنظر گرفتن عناصر مؤثر بر کیفیت معماری و عناصر فیزیکی مانند رنگ، نور و صدا متناسب این فضاها، تأثیر قابل توجهی بر بهبود عملکرد درمان این کودکان ازنظر پردازش حسی خواهد داشت. 
معادلات رگرسیونی 
جدول شماره 11، جدول ضرائب رگرسیونی استانداردسازی‌شده (از دیدگاه معادله آماری) پرسش‌نامه مینه‌سوتا را نشان می‌دهد.

جدول شماره 12 نشان‌دهنده ضرائب معادله رگرسیونی مربوط به متغیرهای نیم‌رخ حسی 2 می‌باشد.

باتوجه‌به اینکه عنوان جدول نیم‌رخ حسی به‌صورت منفی در نظر گرفته می‌شوند؛ یعنی زیاد شدن هر عامل باعث کاهش کیفی توان‌بخشی می‌شود، اعداد داخل جدول شماره 12 به‌صورت قدر مطلق در نظر گرفته شده‌اند (یعنی در اصل تمام اعداد جدول دارای علامت منفی بوده‌اند). 
جدول شماره 13 نشان‌دهنده ضرائب معادله رگرسیونی مربوط به متغیرهای سنجش کیفیت معماری می‌باشد.

با استناد به جداول مشاهده‌شده در قسمت قبل می‌توان استنباط کرد که در نظر گرفتن عوامل مؤثر مشخص‌شده در جداول شماره 11، 12 و 13 در استانداردسازی فضاهای درمانی-آموزشی اوتیسم (باتوجه‌به نوع ارتباطات بین فاکتورهای مؤثر)، می‌تواند موجبات افزایش کیفیت توان‌بخشی کودکان با اختلال اوتیسم را فراهم آورد. 
بحث 
همان‌طورکه قبلاً اشاره شد، هدف از انجام این تحقیق شناسایی فاکتورهای محیطی مرتبط با کیفیت‌های معماری فضاهای توان‌بخشی و محیط آموزش درمانی اوتیسم می‌باشد. در بررسی‌های صورت‌گرفته بین عوامل فیزیکی محیط‌های توان‌بخشی با الگوهای پردازش حسی کودکان با اختلال اتیسم، ارتباط معناداری وجود دارد. درنتیجه تغییر در وضعیت فضاهای درمانی آموزشی مراکز توان‌بخشی کودکان با اختلال اوتیسم (نسبت به وضعیت فعلی) «از طریق توجه به پیشنهادات استانداردسازی معماری فضا» شاید بتواند باعث افزایش کیفیت ارائه خدمات توان‌بخشی کودکان با اختلال اوتیسم شود.
داده‌های ادبیات موضوعی نشان می‌دهد که ایجاد تعادل بین کودک و برنامه درمانی باتوجه‌به فضای معماری مبتنی بر ایجاد حواس پرتی، یکی از عوامل مؤثر و مثبت در بهبود کودک در فضاهای درمانی توان‌بخشی می‌باشد [5]. به‌علاوه، کودکان دارای اختلال اوتیسم زمان زیادی را در محیط‌های درمانی سپری می‌کنند. بنابراین فضاهای درمانی مناسب در روند سلامت و یادگیری آنان بسیار مؤثر خواهد ‌بود [19]. در این قسمت به سؤالات اصلی تحقیق پاسخ داده می‌شود:
فاکتورهای مؤثر بر بهبود کیفیت خدمات در مراکز درمانی-آموزشی توان‌بخشی کودکان با اختلال اوتیسم کدام هستند؟
در این تحقیق فاکتورهای مؤثر بر کیفیت توان‌بخشی در مراکز خدمات درمانی-آموزشی کودکان با اختلال اوتیسم جهت ایجاد بستری برای استانداردسازی این مراکز مورد مطالعه قرار گرفت. براین‌اساس تعداد 83 فاکتور شامل فاکتورهای حسی-پردازشی کودکان با اختلال اوتیسم (34 فاکتور)، فاکتورهای سنجش کیفیت معماری (30 فاکتور) و رضایت شغلی کاردرمانگر (19 فاکتور) شناسایی و در قالب 3 پرسش‌نامه از جامعه آماری شامل کاردرمانگرها، والدین کودکان مبتلا و فضا سازی معماری مورد سنجش قرار گرفت. سپس با استفاده از پرسش‌نامه‌های مینه‌سوتا، نیم‌رخ حسی 2 و پرسش‌نامه سنجش کیفیت معماری، فاکتورهای شناسایی‌شده از جامعه آماری گفته‌شده مورد پرسش قرار گرفتند. هدف از این کار به‌دست آوردن مقادیر و تأثیرات این فاکتورها در واقعیت این مراکز توان‌بخشی باتوجه‌به شرایط کشور بوده است. نتایج به‌دست‌آمده از بررسی ارتباط بین الگوی پردازش حسی کودکان با اختلال طیف اتیسم، فاکتورهای سنجش کیفیت معماری و رضایت شغلی کاردرمانگر نشان می‌دهد که درصورت ارتقای کیفیت معماری در طراحی و ساخت مراکز توان‌بخشی، میزان رضایت شغلی کاردرمانگران و نیز الگوی پردازش حسی در کودکان با اختلال طیف اتیسم بهبود خواهد یافت. 
برای مثال، وجود اتاق تاریک برای بهبود الگوی پردازش حسی کودکان با اختلال طیف اتیسم، طراحان معماری را به‌صورت یک الزام وادار می‌سازد که برای بهتر شدن ساختار معماری ملزم به ساخت و تشکیل چنین فضایی برای بهبود روند آموزشی درمانی باشند. از سوی دیگر نتیجه تحلیل پاسخ‌های پرسش‌نامه کیفیت معماری نیز فاکتورهایی را برجسته می‌کند که در ساختار معماری ساختمان آموزشی و درمانی از پنجره‌های وسیع و گشوده استفاده شود تا از آن میزان نور بهتری وارد ساختمان شود. در مطالعه حاضر فاکتور مربوط به تعبیه سیستم‌های تهویه هوایی ارتباط مستقیم و معناداری با الگوی پردازش حسی کودکان با اختلال طیف اتیسم داشتند. بنابراین یکی از مؤلفه‌های مهم در طراحی فضاهای آموزشی-درمانی کودکان با اختلال طیف اتیسم طراحی و تعبیه تهویه‌های مناسب جهت تعدیل سیستم هوایی و جریان هوایی در محیط درمانی می‌باشد. 
در این میان عوامل مرتبط با رضایت شغلی کاردرمانگران ارتباط مستقیم و معناداری با ساختار معماری نداشتند. در این مطالعه رضایت شغلی کاردرمانگران بیشتر تحت تأثیر 2 پارامتر مدیریت انسانی و مدیریت فیزیکی بود.
ارتباط میان فاکتورهای مؤثر چیست (اثر برهم افزایی)؟
 پس از شناسایی فاکتورها و نظرسنجی از جامعه آماری، فاکتورها ازنظر میزان همبستگی مورد بررسی قرار گرفتند. براین‌اساس مشخص شد که وجود برخی از فاکتورها می‌تواند موجبات هم‌افزایی (اثر برهمکنشی) مثبت یا منفی بر روی سایر عوامل داشته باشد. به این عوامل در هنگام استانداردسازی فضاهای درمانی-آموزشی مراکز توان‌بخشی می‌بایست توجه ویژه‌ای کرد. نتایج نشان می‌دهد که درخصوص فاکتورهای مربوط به الگوی حسی کودکان با اختلال طیف اوتیسم، میزان همبستگی به‌صورت مثبت خفیف و در بازه‌ای بین تحرک زیاد و حرکت خشک و بدون انعطاف و اضطراب هنگام ایستادن با دیگران و برقرار نکردن ارتباط چشمی قرار دارد. درخصوص فاکتورهای مربوط به رضایت شغلی ارتباط به‌صورت مثبت شدید آزادی عمل در کار و امکان بروز استعدادها و حقوق و مزایا و صداقت و اعتماد متقابل کار بوده است و بیانگر این موضوع است که عوامل مدیریتی نیز به‌صورت قابل توجهی در اداره یک مرکز توان‌بخشی درمانی-آموزشی کودکان با اختلال طیف اوتیسم مؤثر واقع می‌شوند. میزان همبستگی فاکتورهای سنجش کیفیت معماری نیز در بازه‌ای شامل منفی خفیف (ورودی مناسب برای معلولین جسمی و رنگ استفاده‌شده در دیوار کلاس) تا مثبت شدید (آلودگی صوتی در محیط و کیفیت نورطبیعی و مصنوعی محیط آموزشی) بوده است. 
آیا بهبود در وضعیت فضاهای درمانی آموزشی مراکز توان‌بخشی کودکان با اختلال اوتیسم (نسبت به وضعیت فعلی) «از طریق استاندارد سازی معماری فضا» می‌تواند موجب بهبود در کیفیت توانبخشی کودکان با اختلال اوتیسم شود؟
در این تحقیق با استفاده ‌از معادله رگرسیونی، فاکتورهایی که دارای بالاترین تأثیر بر بهبود کیفیت توان‌بخشی کودکان با اختلال اوتیسم در مراکز درمانی-آموزشی است، برآورد شدند. براین‌اساس مشخص شد که در صورت استانداردسازی مراکز توان‌بخشی برخی عوامل دارای تأثیر بالاتر از دیدگاه جامعه آماری مورد پرسش بوده است و بنابراین در اولویت انجام قرار می‌گیرند. براین‌اساس فاکتورهای فیزیکی دکوراسیون و تجهیزات؛ فضای فیزیکی و میزان نور محیط و سرمایش و گرمایش محیطی و همچنین فاکتورهای مدیریتی ازجمله امکانات رفاهی عادلانه؛ ارتباط بین مدیریت و کارکنان؛ ترقی شغلی و توانمندی فرد؛ حقوق و مزایا و تناسب شغل با توانایی به‌ترتیب مهم‌ترین فاکتورها از دیدگاه کاردرمانگران شناسایی شدند. فاکتورهای در موقعیت‌های نیاز به حمایت؛ نشنیدن و نادیده گرفتن صحبت؛ نیاز مراقبت بیشتردر زندگی؛ نتوانستن فعالیت و عصبی شدن؛ سروصدای زیاد اطراف؛ اضطراب در تغییرات برنامه؛ مشارکت کمتر در گروه؛ خسته شدن؛ به آسانی ناامید شدن؛ تلویزیون روشن و تکالیف؛ تمایل به طعم‌ها؛ فاقد حس همکاری؛ برقرار نکردن ارتباط چشمی و قشقرق سر مسائل مختلف از دیدگاه والدین کودکان اختلال اوتیسم به‌عنوان مهم‌ترین فاکتورهای حسی-پردازشی و فاکتورهای تهویه مناسب؛ آلودگی صوتی در محیط آموزشی؛ کیفیت نورطبیعی و مصنوعی محیط آموزشی؛ مفید بودن ابعاد فضای پارتیشن‌ها و وجود اتاق تاریک از دیدگاه سنجش کیفیت معماری دارای بیشترین تأثیر بر افزایش توان‌بخشی کودکان اختلال اوتیسم در صورت استانداردسازی این مراکز درمانی-آموزشی می‌باشد. 
همچنین یافته‌های به‌دست‌آمده در ارتباط با تأثیر معماری محیط بر درمان کودکان با اختلال طیف اوتیسم نشان داد که تفاوت بین الگوهای 4 عاملی پردازش حسی در 2 گروه محیط درمانی متناسب و غیرمتناسب معنادار است. بنابراین با استفاده ‌از خروجی‌های تحقیق به‌عنوان یک نتیجه فرعی می‌توان بیان کرد که طراحی‌های معماری داخلی در بازسازی فضا برای کودکان که مبتنی بر شرایط روحی آن‌ها باشد، بسیار مؤثر خواهد بود و زمانی‌که درزمینه طراحی و ایجاد فضای درمانی کودکان با اختلال طیف اوتیسم عواملی نظیر وضعیت آکوستیک فضا، وضعیت نور، تناسبات ارتفاعی، بافت و مصالح، رنگ، گرمایش و تهویه مناسب، سازماندهی فضا و پیش‌بینی‌پذیری فضاها درنظر گرفته ‌شود، یکپارچگی حسی صورت می‌گیرد و به‌تبع آن درمان توان‌بخشی کودکان مبتلا به این اختلال نیز بهبود می‌یابد.
 در مطالعه سرتیپ‌زاده و سیچانی نیز مشخص شد که درصورتی که در  طراحی و ایجاد فضای درمانی کودکان با اختلال طیف اوتیسم عواملی نظیر وضعیت آکوستیک فضا، وضعیت نور، تناسبات ارتفاعی، بافت و مصالح، رنگ، گرمایش و تهویه مناسب، سازماندهی فضا و پیش‌بینی‌پذیری فضاها درنظر گرفته ‌شود، یکپارچگی حسی مورد نیاز برای کودکان با اختلال طیف اتیسم به‌درستی صورت می‌گیرد و به‌تبع آن کیفیت خدمات توان‌بخشی کودکان با اختلال طیف اتیسم نیز بهبود می‌یابد [20]. 
در مطالعه‌ای که حسینی و همکاران به بررسی امنیت سازه‌ای و ساختاری مراکز توان‌بخشی پرداخته بودند، مشخص شد که از بین 17 مرکز توان‌بخشی، 11 مرکز توان‌بخشی یادشده، ایمنی کافی ازنظر استاندارهای تأییدشده ندارند و این امر به‌نوبه‌خود موجب کاهش کیفیت ارائه خدمات توان‌بخشی به مراجعین می‌شود [21]. همچنین به‌عنوان یک نتیجه‌گیری فرعی دیگر از تحقیق می‌توان بیان کرد که بررسی همبستگی نمرات فضای درمانی کودکان با اختلال اوتیسم و رضایت شغلی کاردرمانگران شاغل در این مراکز نشان می‌دهد بین این 2 مؤلفه ارتباط معناداری وجوددارد؛ بدین معنا که کاردرمانگرانی که در مراکز متناسب درمانی کودکان اوتیسم مشغول به‌کارهستند، درمقایسه با کاردرمانگرانی که در فضاهای نامتناسب کار می‌کنند، رضایت شغلی بالاتری دارند. باتوجه‌به آن که افراد شاغل در این مراکز پیوسته با محیط پیرامون خود در تعامل هستند؛ بنابراین استانداردسازی فیزیکی محیط توان‌بخشی نقش اساسی برای کارکنان شاغل در آن ایفا می‌کند که می‌تواند سبب بهبود نتایج بالینی، کاهش استرس بیماران و پرسنل، افزایش رضایت و خانواده‌ها شود. 
باتوجه‌به نتایج مطالعه حاضر پیشنهاد می‌شود تا معماران و طراحان ساختمانی در طراحی‌های مربوط به مراکز توان‌بخشی به‌ویژه مراکز توان‌بخشی مربوط به کودکان با اختلال طیف اتیسم برای بهبود عملکرد تهویه از لوازم گرمایشی و سرمایشی مناسب و استاندارد، از سیستم‌های به‌روز و مدرن مانند چیلر-داکت اسپلیت و گرما از کف و از بازشوهای مناسب در طراحی و جانمایی پنجره، از عایق‌های حرارتی مناسب، از دیوارهای دوجداره و از پنجره‌های ترمال بریک استفاده کنند.
 علاوه‌براین پیشنهاد می‌شود برای کاهش آلودگی صوتی از پنجره‌های دوجداره، از شیشه‌های دو جداره، از عایق‌های صوتی مناسب در دیوار و کف و سقف، از دیوارها به‌صورت دو لایه و با ضخامت بیش از 20 سانتی‌متر و از پارتیشن‌های دوجداره و مرتفع کف تا سقف استفاده کنند. برای بهبود کیفیت نور طبیعی و مصنوعی نیز می‌توانند از پنجره‌های بزرگ، پرده‌های ضخیم، هوشمندسازی روشنایی‌ها و پرده‌ها، شیشه‌های شفاف، روشنایی‌های سقفی گسترده و منظم، نورهای خطی و یا منفرد بیرون دیوار و یا سقف و نیز از چراغ‌های روشنایی اضطراری در مواقع قطع برق استفاده کنند. 
باتوجه‌به این که موضوع مورد بررسی در این تحقیق در زمره مباحث جدید درزمینه کودکان با اختلال اوتیسم می‌باشد، انجام مطالعات تکمیلی آتی توصیه می‌شود. 
نتیجه‌گیری
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که عوامل گروه فیزیکی و مدیریتی (کیفیت معماری و رضایت شغلی) محیط‌های درمانی و همچنین الگوهای پردازش حسی کودکان با اختلال اوتیسم ارتباط وجود دارد و در بررسی‌های صورت‌گرفته بین عوامل فیزیکی محیط‌های توان‌بخشی با الگوهای پردازش حسی کودکان با اختلال اتیسم، ارتباط معنا‌داری وجود دارد. درنتیجه تغییر در وضعیت فضاهای درمانی آموزشی مراکز توان‌بخشی کودکان با اختلال اوتیسم (نسبت به وضعیت فعلی) «از طریق توجه به پیشنهادات استانداردسازی معماری فضا» بتوان باعث افزایش کیفیت ارائه خدمات توان‌بخشی کودکان با اختلال اوتیسم شود.
خروجی‌های این تحقیق، بینش افزوده‌ای درباره نقش معماری محیط فضاهای درمانی-آموزشی کودکان با اختلال اوتیسم فراهم کرد. ازاین‌رو می‌توان از خروجی‌های این تحقیق جهت استانداردسازی فضاهای درمانی-آموزشی و همچنین تدوین استاندارد ملی مربوطه استفاده کرد. بهره‌گیری از عوامل مورد بررسی این تحقیق باتوجه‌به ضرائب تأثیر آن‌ها بر بهبود کیفیت توان‌بخشی کودکان با اختلال اوتیسم، نه ‌تنها در روند توان‌بخشی این افراد تأثیر مثبت خواهد داشت، بلکه موجبات افزایش رضایت شغلی کاردرمانگران شاغل در مراکز توان‌بخشی با اختلال اوتیسم را نیز درپی خواهد داشت. توصیه می‌شود نتایج این تحقیق به‌عنوان بستری برای ایجاد استاندارد فضاسازی مراکز توا‌ن‌بخشی افراد با اختلال اوتیسم مورد استفاده قرار گیرد. 

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله دارای هیچ نمونه انسانی یا حیوانی نبوده است. باتوجه‌به نداشتن دارو در درمان اتیسم، بنابراین نیازی به کد اخلاق نبوده است.

حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه خانم نگین ایرانی با راهنمایی آقای دکتر سیروس باور و مشاوره خانم دکتر نوید میرزاخانی گروه معماری دانشگاه آزاد واحد ساوه می‌باشد و هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان تأمین‌کننده مالی در بخش‌های عمومی و دولتی، تجاری، غیرانتفاعی دانشگاه یا مرکز تحقیقات دریافت نشده است. 

مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت یکسان داشتند. 

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد. 

تشکر و قدردانی
از تمامی شرکت‌کنندگان پژوهش و از مسئولین مراکز منتخب جهت همکاری صمیمانه تشکر و قدردانی می کنند. 

References

1. Karimzadeh M, Baneshi AR, Dehghan Tezerjani M, Tayyebi Sough Z. Normalization of pervasive developmental disorder screening test. Archives of Rehabilitation. 2018; 19(2):116-25. [DOI:10.32598/rj.19.2.116]
2. Eric F, Quirke S, Hagen A. Epidemiology of pervasive developmental disorders. In: Amaral D, Geschwind , Geraldine Dawson G, editors. Autism Spectrum Oxford: Oxford University Press; 2012. [Link]
3. Elsabbagh M, Divan G, Koh YJ, Kim YS, Kauchali S, Marcín C, et al. Global prevalence of autism and other pervasive developmental disorders. Autism Research. 2012; 5(3):160-79. [DOI:10.1002/aur.239] [PMID] [PMCID]
4. Golabi P, Alipour A, Zandi B. [The effect of intervention by ABA method on children with autism (Persian)]. Journal of Exceptional Children. 2005; 5(1):33-54. [Link]
5. Taheri S, Ghasemi Sichani M. The role of interior architecture in the spaces of rehabilitation, especial for children with a focus on evidences-based design approach. International Journal of Humanities and Cultural Studies. 2015; Special Issue. [Link]
6. Mirzakhani N, Estaki M, Shahriari Ahmadi M, Koochak Entezar R. [Sensory processing of children with autism spectrum disorder from 3 to 14 years’ old (Persian)]. The Scientific Journal of Rehabilitation Medicine. 2020; 8(4):17. [DOI:10.22037/JRM.2019.111677.2083]
7. Harkness S, Raeff C, Super CM. Variability in the social construction of the child. San Francisco: Jossey-Bass/Wiley; 2000. [Link]
8. Lilienfeld SO. The scientific review of mental health practice: our raison d'Être. The scientific review of mental health practice: Objective investigations of controversial and unorthodox claims in clinical psychology, psychiatry, and social work. American Psychological Association. 2002; 1(1):5–10. [Link]
9. Parens E, Johnston J. Facts, values, and attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD): An update on the controversies. Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health. 2009; 3(1):1-17. [DOI:10.1186/1753-2000-3-1] [PMID] [PMCID]
10. Kazemi Shishavan M, Sharif Khajehpasha S. The role of physical architectural environment on treatment of autism disorder in 4-10-year-old children in Urmia. Armanshahr Architecture & Urban Development Journal. 2020; 12(29):153-66. [DOI;10.22034/AAUD.2020.102372]
11. Beaver C. Designing environments for children and adults with ASD. Paper presented at: 2^nd World Autism Congress & Exhibition Autism. Spectrum Disor Autism Safari. 1 November 2006; Cape Town, South Africa. [Link]
12. Baleshzar A, Tabodi M, Rojhani Shirazi Z. [The relationship between environmental and demographic factors with productivity of Islamic Azad University of Shiraz employees (Persian)]. Iranian Journal of Ergonomics. 2019; 7(2):39-44. [DOI:10.30699/jergon.7.2.39]
13. Raeesi Ruddbari P, Rezaee M, Mirzakhany N, Akbarzadeh Baghban A. [The relationship between clinical competency and job satisfaction of occupational therapists in Tehran (Persian)]. The Scientific Journal of Rehabilitation Medicine. 2016; 5(4):36-46. [DOI:10.22037/jrm.2016.1100237]
14. Shahbazi M, Mirzakhani N. Assessment of sensory processing characteristics in children between 0 and 14 years of age: A systematic review. Iranian Journal of Child Neurology. 2021; 15(1):29-46. [DOI:10.22037/ijcn.v15i1.21274][PMID][PMICD]
15. Sharifi N, Najar L. [Psychometric features of Minnesota Job Satisfaction Questionnaire (MSQ) (Persian)]. Psychometry. 2016; 4(15):1-10. [Link]
16. Mirzakhani N, Rezaee M, Zarei MA, Mahmoudi E, Rayegani SM, Shahbazi M, et al. internal consistency and item analysis of the Persian version of the child sensory profile 2 in vulnerable populations. Iranian Journal of Psychiatry. 2021; 16(3):353–61. [DOI:10.18502/ijps.v16i3.6262] [PMID] [PMCID]
17. Shahbazi M, Mirzakhany N, Alizadeh Zarei M, Zayeri F, Daryabor A. Translation and cultural adaptation of the Sensory Profile 2 to the Persian language. British Journal of Occupational Therapy. 2021; 84(12):794-805. [DOI:10.1177/0308022621991768]
18. Moeini B, Zamanian H, Taheri-Kharameh Z, Ramezani T, Saati-Asr M, Hajrahimian M, et al. Translation and psychometric testing of the Persian version of the spiritual needs questionnaire among elders with chronic diseases. Journal of Pain and Symptom Ma 2018;55(1):94-100. [DOI:10.1016/j.jpainsymman.2017.08.024] [PMID]
19. Sánchez P, Vázquez FS, Serrano LA. Autism and the Built Environment. In: Williams T, editor. Autism spectrum disorders - from genes to environment. Rijeka: InTech; 2011. [DOI:10.5772/20200]
20. Sartip Zadeh L, Ghasemi Sichani M, Mojahedi H. [Analyzing educational centers for children with autism spectrum disorders (ASD) case study: Three autism centers in Isfahan. (Persian)]. Journal of Disability Studies. 2017; 7:51. [Link]
21. Hosseini MA, Mirzayi G, Kovari SH, Khankeh HR, Hosseini Teshnizi S. Non-structural and functional vulnerability of rehabilitation centers of Tehran Welfare Organization in disaster.Health in Emergencies and Disasters Quarterly. 2016; 1(3):129-36. [DOI:10.15412/J.HDQ.09010303]